İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ ÜNİTE 1
1-'Mezhep'sözcüğünün türkçedeki anlamı?
-Bir dinin görüş , yorum ve anlayış ayrılıkları sebebiyle ortaya çıkan kollarından herbiridir.
2-Mezhep sözcüğünün kapsama alanı?
-Kolların mensuplarını hep birden belirterek sosyolojik bir oluşumu betimler,hemde çevresinde söz konusu mensubiyetin oluştuğu fikri ve fiili bir sisteme işaret eder.
3-'Mezhep' sözcüğünün dilimizdeki anlam alanı?
-Hanefilik,Şafilik gibi fıkhi-hukuki , Sünnilik Şiilik gibi İtikadi-Siyasi oluşumları kapsar
4-İslam Mezhepleri Tarihi'nin orjinal ismi?
-İlmu Makalati'l-Fırak(Taşköprüzade bu ismi vermiştir)
5-İslam Mezhepleri Tarihi'nin konusu?
-İnanç ve siyaset ekseninde oluşan fırkalaşmalar
6-Siyasi,dini,fikri konulardaki ayrılıklar ne zaman başlamıştır?
-Hz.Muhammed'in vefatından sonra başlamış,hicri 30 'da cemaatleşme ve hizipleşmelere yol açmış.(14 asırdır bu süreç tekerrür eder)
7-İslam mezhepleri tarihinin tanımı?
-Geçmişte ve günümüzde siyasi ve itikadi gayelerle vucut bulmuş İslam düşünce ekolleri denilen beşeri ve toplumsal oluşumların doğdukları ortamı,doğuş sebeplerini , teşekkül süreçlerini,fikirlerini, mensuplarını,edebiyatını,yayıldıkları bölgeleri ve İslam düşüncesine katkılarını temel kaynaklardan hareketle zaman-mekan bağlamında ve fikir-hadise irtibatı çerçevesinde betimleyici metodla ve tarafsız gözle inceleyen bilim dalıdır.
8-Beşeri ve toplumsal oluşumlar ifadesi neye işaret eder?
-Akım ve mezheplerin dayandığı veya ayrıldığı dini yapının ilahi özelliklerini bütünüyle taşımadığına
9-Zaman mekan bağlamı ve fikir-hadise irtibatı ne demektir?
-Bu iki ifade bilim dalının usulüyle ilgilidir.Fikir ve gruplaşmalar çeşitli coğrafi, siyasal,sosyal ve ekonomik şartlar ve zaruretler sonucu ortaya çıkmıştır.Doğru sonuca varmak için bu iki ifade göz önüne alınmalıdır.
10-Betimleyici metod neyi ifade eder?
-Mezhepler Tarihi araştırmacısının tarafsızlığını
11--Mezhepler Tarihi araştırmacısı nasıl olmalıdır?
-Kural koyucu-düzgüsel (normative) değil,betimleyici-tasviri(desriptive) olmalıdır
12-İslam Mezahepler tarihinin amaçları?
-Müslümanların sahip olduğu düşünce biçimini daha iyi anlamak
-Müslümanların toplumsal hertürlü toplumsal verileri üzerinde tespitler yaparak Müslümanlar arasındaki sorunlara çözümler getirebilmek,Dünya barışına katkı sağlamak (Şu dönemlerde Müslüman aleminin çok ihtiyacı var ama çözüm nerde,iyice tımanıyor herşey malesef :( )
-Olup bitmiş hadiselerden yola çıkarak geleceğe ışık tutmak
-Olumlu gelişmelerin tekrar(fikri-kültürel gelişmeler),olumsuzlukların (mezhep kavgaları,söümürüler vb.) tekrar yaşanmaması için tarihten alınması gereken dersleri görünür kılar.
-Objektif bulgularla mezhep ve gruplar arasındaki önyargıları gidermeye çalışarak sağlıklı ve güvenli bir toplumun inşaasına katkı sağlar.
*5.sayfadaki konuları bölümüne bakmanızı tavsiye edrim.
13-İslam mezhepleri tarihi en çok hangi ilimle irtibat halindedir?
-KELAM İLMİ
14-Kelam ilmini açıklayınız
-Kesin deliller kullanmak ve vaki olacak şüpheleri gidermek suretiyle dini inanç esaslarını ispata kudret kazandıran ilim dalıdır.
15-Mezhepler tarihi yazıcılığını ilk başlatanlar kimlerdir?
-Mu'tezile alimlerdir(Kelam usulünüde ilk ortaya koymuşlar)
16-Kelamcılıklarıyla İslam mezhepleri uzmanlıklarını şahıslarında birleştirenler?
-Ehl-i Sünnet in Eş'ari,Abdülkahir Bağdadi,Şehristani alimleridir.
17-Taşköprüzade İlmu Malakati'l-Fırak adlı eserinde Mezhepler Tarihini nasıl tarif eder?
-İlahi akidelere ilişkin batıl mezhepleri kaydetmekle ilgilenen bir ilimdir.
18-Mezhepler Tarihinin Kelam ilmiyle ilişkisi?
-Klasik dönemlerde genellikle 'batıl sayılan mezhepleri red,hak olanı ispat' gayretiyle kullanıldığından Kelam ile sürekli ilişki halinde olmuş ve normatif bir karakter kazanmıştır.
19-Modern mezhepler tarihi araştırmacılarının Kelam ilminden ayıran ?
-Araştırmaları betimleyici bir metodla,hak-batıl ayrımı üzerinde durmadan mezhepleri oldukları gibi anlayıp yorumlamalarıyla Kelam ilminden ayrılır.
20-Mezhepler Tarihi ve Dinler Tarihini muhtevasında birleştiren eser ve yazarı?
-Şehristani'nin el-Milel ne'n-Nihal adlı eseri.
21-İslam kökenli olup bağımsız bir din olan oluşum?
-Bahailik
22-Din Fenomenolojisinin Mezhepler tarihine yardımcı olduğu alanlar?
-Mezheplerin inançlarına ait kavramların ,terminolojik bakiyelerin, geleneklerin, ritüellerin yani fenomenlerin incelenmesinde yardımcıdır.(Tenasüh,hulül,mehdilik,ikrar,takiyye, ric'at,mut'a gibi kavram terminoloji, inanç,mitos,ritüel ve geleneklerin derinlikli olarak anlaşılmasında yardımcıdır.)
23-Din sosyolojisi ile ilişkisi?
-Mezhepler ve dini gruplar sosyal gerçeklikler olduğundan Din Ssyolojisi ile ilgilidir.Mezhebin oluşumu,isim alışı,mezhebe giriş ve mensubiyet,dini grup liderliği ,cemaatsel hiyerarşi,grupsal dayanışma,ekonpmik yardımlaşma,toplu ibadet gibi Mezhepler Tarihinin konusuna giren olgular Din Sosyolijisi tarafından da araştırılır.Sosyolojinin gözlem,anket,görüşme gibi amprik yöntemleri mezhepler tarihçileri tarafından da kullanılır.
24-Din Psikolojisinin konuları?
-Kişinin mezhep ve cemaati ile aynileşmesi,inancında müteassıplaşması,grubundan olmayan diğer mü'm inleri ötekileştirmesi,bazen şiddete yönelmesi,lider karizması,liderin kutsanması,ilahi olduğuna inanılan rüyalar vb. vakılar Din psikolojisinin
konularıdır.
25-'Kerbela' olayının yıldönümü tepkileri hangi bilimin ilgi alanına girer?
-Din Psikolojisi
26-Mezhepler tarihi ve Din psikolojisinin ilişkisi?
-Din Psikolojisi vak'a örneklerini görmek ve bunların belirtilerini bulmak için Mezhepler Tarihi ne başvururken,Mezhepler tarihide liderlik ve mensubiyet davranışlarını anlayarak vak'a ların iç yüzünü anlamak için, Din Psikolojisine başvurur.
27-Mezhepler tarihi ve İslam Tarihi nin ilişkisi?
-Mezhepler tarihi araştırma dökümanlarının önemli bölümünü İslam Tarihi kaynaklarından sağlar çünkü neticede Mezhepler tarihide bir tarih disiplinidir.
*Mezhepler tarihi ile ilişkili diğer bilimler:Etnografi,Folklor,Antropoloji,Siyaset Bilimleri
28-'Makale' sözcüğü hangi manalara gelir?
-Fikir,söz,kanaat,inanç
29-Mezhepler tarihi yazıcılığı nasıl başlamıştır?
-Her grup mensubunun kendi görüşlerini savunması ve diğer görüşleri eleştirmesiyle
30-'Makalat'nedir?
-Her grup mensubunun kendi görüşlerini savunması ve diğer görüşleri eleştirmek için yazılan ve türünün ilk örnekleri olan küçük hacimli eserlerdir.
31-Ashabu'l-makalat nedir?
-Farklı fikir ve düşünceler üzerinde uzmanlığı bulunan ,bunlar hakkında eserler yazan bugünün değişiyle mezhepler tarihçilerini ifade eder.(mezhebin fikirleri tarafında toplanan kimseler içinde kullanılır)
32-Ebu'l Hasan el-Eş'ari İslam Mezheplerini ve onların görüşlerini tanıttığı eserine hangi adı vermiştir?
-İslam a mensubiyeti olanların fikirleri anlamında Makalatü'l-İslamiyyin adını vermiş.
33-Fırka ne anlama gelir?
-Siyasi ve itikadi gayelerle vucut bulan grupları ve kendilerini İslam'a nispet eden dini,felsefi ve siyasi oluşumları ifade eder.
34-Fırka terimi neye dayanır?
-73 fırka hadisine
35-Eser başlığında fırka terimi bulunan eserler ve yazarları?
Nevbahti:Fıraku'ş-Şia(Şii gruplar)
Bağdadi:el-Fark beyne'l-Fırak (Gruplar arasındaki farklar)
36-Fırka (tefrika) sözcüğü neden olumsuz çağrışım yapar?
37-Taşköprüzade bugünkü İslam Mezhepleri Tarihi'ni nasıl tanımlar?
-İlahi akidelere ilişkin batıl mezhepleri kaydetmekle ilgilenen bir ilimdir.
38-Şehristani'nin fırkalaşmış gruplar için yazdığı kitap?
-El-Milel ve'Nihal
39-Milel ve nihal neyi ifade eder?
Milel:Dinlerin görüşleri Nihal(tekili:nıhle): Fırkaların görüşleri
40-Mezhep terimi Mezhepler Tarihi edebiyatında hangi anlamlarda kullanılmıştır?
-Makalenin eş anlamlısı olarak söz kanaat inanç manalarında kullanılmıştır.Mezhep ve cemaatlerin grupsal oluşumlarını değil,düşünce ve inançlarını ifade için kullanılmı ş.
41-Dilbilimci İbn Manzur 'un mezhep kelimesine verdiği anlam?
-Takip edilen itikad
***Arapça'da Fırka somut bir sosyal oluşumu niteler, makale nıhle ve mezheb fikir ve düşünceleri ifade eder.Türkçe de mezhep hem sosyal oluşumu hemde düşünceleri ifade eder.
43-Mezhepler Tarihi araştırmacıları?
-İbn Sa'd,Belazuri,Yakubi,Taberi
44-Biyografi yazarları?
-Buhari,İbn Ebi Hatim,İbn.Kuteybe,İbn. Hallikan,Zehebi,İbn Hacer
45-Mezhep polemiklerini şiir ve belağatlarında kullanan edebiyatçılar?
-Cahız,İbn. Abd Rabbih, İsfehani
46-Mezheplerin müellif ve edebiyatını kaydeden bibliyografcı?
-İbnü'n-Nedim
43-44-45-46 Mezhepler Tarihine başvuru kaynakları ,soru çıkmayabilir ama isim verip hangisi şu alanda ed. dır diye bir soruda sorabilirler diye atlamak istemedim göz aşinalığı olsun yinede :)
47-Mezhepler Tarihi Edebiyatının ilk örnekleri ve yazılış amaçları?
-Batıl kabul edilen görüşleri ret ve hak olan fikirleri ispat için yazılan makalatlardır.
48-İlk makalat örnekleri ne zaman ve kimler tarafından yazılmıştır?
-Hicri ilk iki asırda Hariciler,Mürciiler,Şiiler,Mu'teziler tarafından yazılmış.
49-Sünni alimlerin fazla eser vermemesinin sebebi?
-Dini düşüncenin merkezinde olmaları ,çoğunluğu oluşturmanın sağladığı güven ve Ehl-i Hadis alimlerinin uyguladığı teberra prensibine dayalı boykot
50-Teberra (uzaklaşma) boykotu?
-Karşı mezheptekileri muhatap almama,onlarla oturmama,sözlerini dinlememe, münakaşa etmeme, kitaplarını okumama.
51-Ehl-i Hadisçiler kendi itikadi prensiperini hangi kitaplarla ortaya koymuş?
-Kitabü'l İman ve Kitabü's-Sünen
52-Rey taraftarı olan Mu'tezile alimlerinin gayri İslami akımlarla mücadele etme sebebi?
-Emr-i bi'l-ma'ruf prensibi
53-Bu mücadeledeki yöntemleri?
-Diyalektik argümantasyon yani 'cedel'
54-Farklı din,mezhep,fırka ve mezhebi ekoller hakkında en çok eser verenler?
-Mu'tezile Alimleri
55-Eser veren en önemli Mu'tezile alimleri?
-Cafer b.Harb -Verrak -Cahız -Zurkan -Hayyat -Belhi
56-Assam 'ın reddiyesini kimlere karşı yazmış?
-Devlete karşı silahlı ayaklanmayı onaylayan kimselere karşı
57-Cahız reddiyesini kimlere karşı yazmış?
-İlhamı dini hüküm kaynaklarında n kabul edenlere karşı
58-Zındıkları ve görüşlerini red için kitap yazdıran ilk kişi?
-Abbasi Halifesi el-Mehdi
59-Kime yazdırmış?
-İbnü'l Muk'ad
*Oluşum döneminde yazılan kader,imamet,irca gibi tartışmalı konularda yazılan müstakil küçük hacimli risaleler yazılmış.Bu dönemde Şia,Ehli Sünnet gibi büyük mezhepler oluşumunu daha tamamlamamıştır.
60-Mezhepler Edebiyatının gelişim dönemi ne zaman başlar?
-Hicri 4.asırda
61-Gelişme döneminin özellikleri?
-Eserler oluşum dönemine göre daha hacimli ve sistematik yapıdadır.
-Bu dönemde büyük mezhepler oluşumunu tamamlamış.(Şia,Ehli Sünnet)
-Ehli sünnet reyciliği kelam metoduna yönelmiştir.
-Dönemin müelliflerinin çoğu Sünni kelqamcılardır.
-Yazarlar mezhep tasniflerinde 'yetmiş üç fırka hadisi'ni esas almış.
-Hanefi ve Maturidi yazarlar Mekhul en-Nesefi nin er-Red ale'lBida daki metodunu izleyerek daha muhafazakar normatif ve reddiyeci bir uslup benimsemişler.
62-Eserleriyle İmamiyye Şiasına tarihi meşruiyet kazandırmaya çalışan yazarlar?
-Nevbahti ve Kummi
63-İlk Sünni mütekellimler?
-Maturidi ve Eşari(makalat türü eserler yazmışlar)
64-Eş'ari'nin günümüze ulaşan eseri?
-Makalatü'l-İslamiyyin (maturidininki günümüze ulaşmamış)
65-Eş'arinin Makalatü'l-İslamiyyin eserinin içeriği?
-Kitabın başında makalat yazarlarının tarafgirliklerinden yakınır.
-İlk bölümde mezhepleri ve alt gruplarını tasnif etmiş.
-İkinci bölümde ihtilaflı meseleleri başlıklara taşıyarak merkezli biçimde mezheplerin görüşlerini sunmuş.
66-Makalat geleneğinin daha sistemli eserleri?
-Fırak,milel,nihal başlıklarıyla kaleme alınan eserlerdir.
67-73 fırka hadisi 'nin içeriği?
-Ebu Davut,Tirmizi,İbn Mace den nakledilen hadiste Peygamberimiz ; geçmişte yahudi ve hristiyanların 71 veya 72 fırkaya ayrıldığını,kendi ümmetinin ise 73 fırkaya ayrılacağını,bunlardan birinin cennete ,diğerlerinin ise cemenneme gideceğini haber ver
68-İslam Mezhepleri Tarihi nin en tanınmış eserleri ve yazarları?
-Abdülkadir Bağdadi'nin ; el-Fark beyne'l-Fırak'ı ve Şehristani'nin el-Milel ne'n-Nihali.
69-Bağdadi ve Şehristani eserlerinde kurtuluşa eren fırka olarak anlattıklar mezhep?
-Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat
70-Şehristani'nin eserinin diğer bir özelliği?
-Yahudilik ve Hristiyanlık başta olmak üzere diğer dinler hakkında Dinler ve düşünceler Tarihi kaynağı olarakda hizmet eder.
71-Dönemin yazarlarının uslup özellikleri?
-Eş'ari ve Şehristani objektif ve tarafsızdır,Malati ve Bağdadi Sünnilik zavyesinden mezheplere bakarak normatif ve tenkitçidir.Malati ve bağdadi Mezhepleri 73 fırka hadisine göre sınıflandırmış .
72-Eş'ariyi izleyen İbn.Hazm ın eseri ve özelliği?
-Eseri el-Fasl fi'l Milel 'dir. Eserinde mezhepleri sınıflarken73 fırka hadisinini dikkate almamıştır.
73-Duraklama dönemi ne zaman başlar?
-Hicri 7.asırdan itibaren
74-Duraklama ve taklit döneminin özellikleri?
-Mu' tezile mezhebi düşünce dünyasından çekilmiş
-Harici hareketler etkinliklerini kaybetmiş
-Moğol istilasını izleyen yıllarda edebiyatçılar orjinal eserler üretememiş ufak değişikliklerle eski eserleri taklit etmiş
-73 fırka hadisi yine ana eksende
-Osmanlı dön. Yazarlarından İbn Kemal ve Birgivi Hanefi-Maturidi geleneğini takip etmiş ;Sunguri ve Sırrı Giridi , Bağdadi ve Şehristani gibi Eş'ariyi takipe tmiş.
-Osm. Müderrisleri Fahreddin Razi nin ekolünü takip etmiş.
-Rafizilik,Nakşilik,Kadirilik yaygınlık kazanmış.
-Batınilik ile mücadele edilmiş.
75-Fahreddin Razi nin Osm.da ders kitabı olarak okutulan eseri?
-İtikadatü Fraki'l-Müslimin ve'l Müşrikin
76-İtikadatü Fraki'l-Müslimin ve'l Müşrikin eserinin içeriği?
-73 fırka hadisi merkezdedir ancak yenilik olarak mezheplere ilaveten Ahvalü's Süfiyyebağlığıyla sapkın altı tasavvufi akımı sıralamış haklarında bilgi vermiş.
(Şirvani ve Akkirmani aynı uslubu takip etmiş)
77-Rafizilik nedir?
-Safavi devletinin resmi mez. Olan İmamiyye Şiiliğine hemde Safavilerin etkisindeki Anadoludaki Kızılbaş-Alevi zümrelere karşı suçlamacı ve dışlamacı söylemdir.
78-Nakşiliğin. kurucuları ve görüşü?
-Kurucuları İmam Rabbani ve Mevlana Halid Bağdadi dir.Hak mezhep ve kurtuluşa eren fırka olarak Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat i vurgular.
79-Kadiriliğin kurucusu ?
-Abdülkadir Geylani
80-Abdülkadir Geylani nin kitabı ve kitabın içeriği?
-el-Gunye . Kitapda 73 fırka hadisi çerçevesinde güçlü bir Ehl-i Sünnet-Ehl-i Bidat ayrımı yapılmış.
81- 2.Meşrutiyet sonrası dönemdeki önemli gelişme?
-İslam Mezhepleri Tarihi medreselerde ; ilk önce Milel ve Nihal adıyla Dinler Tarihi ile birlikte ders müfredatına alınmıştır.
82- 1913 de İmam Hatip yetiştirmek için kurulan okullarda hangi adla okutulmuş?
-Mezahib-i İslamiyye ve Turuk-i Aliye ismiyle Tasavvuf tarihiyle birlikte okutulmuş.
83- Mezahib-i İslamiyye ve Turuk-i Aliye derslerinin muallimi?
-Haydarizade İbrahim efendi
84-Darul Hilafeti'l Aliye Medresesindeki dersin muallimi?
-Mahmud Esad Seydişehri
85-Cumhuriyetin ilk yıllarında Mezhepler Tarihini nerde ve kimler okutmuş?
-Daru'l Funun da İlahiyat Fakültesinde Yusuf Ziya Yörükan ve Şerafeddin Yaltkaya okutmuş.(Yörükan Türk Dinleri ve Mezhepler Tarihini enstütü kapanana kadar okutmuş.(1936))
86-İlahiyat Fakültesi neden İslam Tetkikleri Enstütüsüne dönüştürülmüş?(1933)
-Öğrenci yokluğundan ( Bu çıkmaz sanırım ama atlamak istemedim çok acı :( öğrenci yokluğundan fakülte kapanmış.Çok şükür ki bu yolda şimdi çok kardeşimiz var :) )
87-Vehhabilik,Ahmedilik ve bazı mehdilik hareketleri hakkında eser yazan ve eseri?
-İsmail Hakkı(İzmirli) bey Yeni İlm-i Kelam eserinde Liyevm Mevcut olan Fırkalarbaşlığında yer vermiş.
88-Durkeim in içtimiyatçı(sosyal pzitivist) metodunu benimseyen?
-Yörükan(Gözlem ve görüşme teknikleriyle bizzat toplum içerisinde mezhepleri tespit etmeye çalışmış)
89-Ankara Üniv. İlahiyat Fakültesinde Mezhepler Tarihi derslerini okutanlar?
-Yusuf Ziya Yörükan,Yaşar Kutluay,Muhammed Tanci,Ethem Ruhi
*1991 de bu disiplin İslam Mezhepleri Tarihi adıyla anabilim dalı olmuş altında ise Klasik İslam Mezhepleri Tarihi ve Çağdaş İslam Akımları bilim dalları oluşmuş.(Bunlarında çıkacağını düşünmüyorum ama geçen sene İslam Sanatları dersinde bir eserin günümüzde bulunduğu yer gibi bir soru vardı hiç çıkmaz dediğim dikkate almadığım bişeydi o yüzen göz aşinalığı olsun yinede)
90-Diğer dillere çevrilen eserler?
-Şehristani'nin el-Milel'i 1850 de Almancaya ;
-İbn Hazm ın el-Fasl ındaki Şii gruplarla ilgili bölüm 1907 de ingilizceye çevrilmiş.
-Eş'ari nin Makalatının 1924 de bir oryantalist tarafından tahkikli neşri yapılmış.
91-Şia üzerindeki araştırmaları hızlandıran olay?
-1979 daki İran devrimi
92-Vehhabilik ve Selefiliği ilgi odağı yapan olay?
-ABD deki 11 Eylül(2001) saldırısı
*Yakın dönemde ayrıca Dürziler,Yezidler,Aleviler,Bektaşiler ve Tahtacılar üzerinde araştırmalarda yayınlanmış, Türkçü ve rasyonist eğilimler sonucu özellikle Maturidi mez. üzerinde durulmuş.
93-Mezhepleri İsimlendirmedeki ve sınıflandırmadaki problemler?
-Birçok mezhebin ismi yapaydır.Batıl 72 fırka sayısına ulaşılmak için küçük gruplar bile mezhep olarak kaydedilmiş.
-İsimlerin bir kısmı muhaliflerce aşağılama kastıyla konulmuş.Ebu Ahvel in takipçilerine Şeytaniyye ,Abdullah b. Cafer Sadık ın takipçilerine Eftahıyye, Gurabiyye,Zemmiyye gibi
-Mu'tezile,Rafıza gibi mezhep isimlerindeki hikayeler
-Mezhep isimlerinin ayet ve hadislerde geçen isimlerle irtibatlandırılması
94-Nizarilik ve Müstalilik mezheplerini neden Müstali İsmaililer ve Nizari İsmaililer olarak ayırmak uygundur?
-Çünkü bu iki mezhep İsmailiyye kökenli olsalarda itikad-amel yönleriyle farklıdırlar.
95-Tarihi okumadaki problemler?
-Sahte Görüntü:Mezheplerin Hz.Peyhamber zamanından beri var olduğu izlenimi
-Çok Sebeplilik:Mezheplerin ortaya çıkmasında tek sebep olduğunun düşünülmesi yanlıştır(mesela ilk çıkış seb. Arap-Fars mücadelesiyle açıklamak)
-Kavramların Tarihselliği:Her kavram ait olduğu tarihin şartları içinde ele alınmalı
-Tarafgirlik ve Çarpıtmalar:(Eş'arininde karşı çıktığı olay)
-Gerçek dışı isnat girişimleri:Kendi kavramlarını Kur'an a isnad etmeleri yada Hz.Peygamberin ağzından kendi mezhepleri lehine hadisler uydurmalar( :( )
96-Din-Mezhep ilişkisi?
Din bir inanan için üst kimlik kabul edilirse mezhep, o inanan için alt kimliktir. Mezhepler beşeri oluşumlardır.İlahi kaynaklı vahyin ve nebevi öğretilerin yorumlanış farklılıklarıdır.Dinin yerine geçemezler.
97-Mezhebin oluşumu?
-Tefrika büyüyüp,sosyalleşir.Kurumsallaşır ve kendi içinde hiyerarşi geliştirir.Alimler ve önderlerce kitaplar telif edilerek literatür meydana gelir.Bu süreçte farklı inanç ve uygulamaları kökleşerek doktrinleşir.Sonuçta cemaat mezhebe dçnüşür.
98- En'am suresi 159.ayetteki'dini parça parça etmek(ferrekü diinehum) ne anlama gelir?
-Dinin itikadi özünü bozmak !
99-Tefrika ve İhtilaf kavramları arasındaki ilişki?
-Tefrika , dinin ve toplumun özündeki bozulmayı ifade ederken;İhtilaf, dinin temel esaslarını kabul etmekle beraber bu esasların mahiyeti üzerinde alternatif düşünceler üretir.İhtilaflar tefrikaya yol açmıyorsa hoş karşılanabilir.
***Hanefi ve Caferi mezhebi arasındaki abdestin alınışı ve namazın rukünlarındaki farklılıklar;İslamın temel esaslarıyla ilgili olmadığından ihtilafs ayılırlar ve hoş karşılanmalıdırlar.
100- 73 fırka rivayetinde cennetlik fırka hakkında peygamberimizin söyledikleri?
Cennetlik grubu fırka-ı naciye yani kurtuluşa erenler olarak vasıflandırmış ve benim ashabımın yolu üzerinde olanlardır demiş,başka bir rivayettede bu grubun çoğunluğu ve bütünlüğü(cemaat) temsil ettiğini belirtmiş.
101-Edebiyatçıların kurtulan fırka nitelemeleri?
Bağdadi,Malati ; Ehli Sünneti, Mekhül en-Nesefi Mürcie mez. ni; Kalhati ibaziyyeyi
Kadı Abdülcebbar Mu'tezile mezhebini kurtulan fırka olarak niteler.
102-Muhammed el-Makdisi nin Ahsenüt-Tekasim adlı eserindeki rivayeti?
-Ümmetim 73 fırkaya ayrılacak tır.Onlardan 72 si cennette; 1 tanesi cehenemdedir.
103-Orta Asya ,Anadolu ve Balkanlardaki dini anlayışın şekillenmesindeki tesir bırakan görüş?
-Necmeddin Kübra tarafından dillendirilen 'Allah a ulaşan yollar ,yaratıkların nefesleri sayısıncadır.
104-Mevlana Celaleddin Rumi nin sözü?
-Biz pergel gibiyiz ,bir ayağımız şeriatta sağlamca durur,ötekicayağımız yetmiş iki milleti dolaşır.
***Hacı Bektaşi Veli ,Yunus Emre de 72 millet kavramını dışlamcı değil kuşatıcı özelliğiyle kullanmıştır.
105- Ehl-i hak ,Ehl-i batıl?
-Mezhepler kendilerini ehli hak;diğerlerini ise ehli batıl olarak niteler.
106-Ehli istikamet , ehli dalalet?
İstikamet doğru yolu ,dalalet ise doğru yoldan sapmayı ifadee der.
Sıratı müstagim=doğru yol dalalet=bid'at
bid'at:Sonradan uydurulan şey.
**Fatihada geçen sıratı müstagim en'am suresindede geçer.
107-Ehli Sünnet , ehli bidat?
-Geniş Müslüman topluluklar Ehli Sünnet; itikadi konularda kendi görüşlerini kabule tmeyen mezhebler ehli bidat(ashabül bida,mübtedia)
108-Ehl-i Heva (Ashabul Ehva) ?
-Sünnetin istikametinden ayrılarak kendi nefislerinin arzu ve isteklerini izleyen,ilahi ve nebevi kaynaklardan uzaklaşarak beşeri düşüncelere tabi olan bidatlara sarılanlar.
109-Ehl-i Furkat , Ehl-i cemaat ?
-Ehli furkat mezheblerde ayrılıkçı fırkalaşma eğilimini, ehli ceaat bütünleşme birlik beraberliği ifade eder.
110-Ehli Kıble ?
-Allah'a ,Kitaplarına,peygamberlerine ve ahirete iman eden ,kıbleye dönerek namaz kılmanın farziyetine inanan kimseleri ifadee der.
***Ehl-i kıble küfür ile suçlanmaması gerektiği hükmü önemlidir.
1-'Mezhep'sözcüğünün türkçedeki anlamı?
-Bir dinin görüş , yorum ve anlayış ayrılıkları sebebiyle ortaya çıkan kollarından herbiridir.
2-Mezhep sözcüğünün kapsama alanı?
-Kolların mensuplarını hep birden belirterek sosyolojik bir oluşumu betimler,hemde çevresinde söz konusu mensubiyetin oluştuğu fikri ve fiili bir sisteme işaret eder.
3-'Mezhep' sözcüğünün dilimizdeki anlam alanı?
-Hanefilik,Şafilik gibi fıkhi-hukuki , Sünnilik Şiilik gibi İtikadi-Siyasi oluşumları kapsar
4-İslam Mezhepleri Tarihi'nin orjinal ismi?
-İlmu Makalati'l-Fırak(Taşköprüzade bu ismi vermiştir)
5-İslam Mezhepleri Tarihi'nin konusu?
-İnanç ve siyaset ekseninde oluşan fırkalaşmalar
6-Siyasi,dini,fikri konulardaki ayrılıklar ne zaman başlamıştır?
-Hz.Muhammed'in vefatından sonra başlamış,hicri 30 'da cemaatleşme ve hizipleşmelere yol açmış.(14 asırdır bu süreç tekerrür eder)
7-İslam mezhepleri tarihinin tanımı?
-Geçmişte ve günümüzde siyasi ve itikadi gayelerle vucut bulmuş İslam düşünce ekolleri denilen beşeri ve toplumsal oluşumların doğdukları ortamı,doğuş sebeplerini , teşekkül süreçlerini,fikirlerini, mensuplarını,edebiyatını,yayıldıkları bölgeleri ve İslam düşüncesine katkılarını temel kaynaklardan hareketle zaman-mekan bağlamında ve fikir-hadise irtibatı çerçevesinde betimleyici metodla ve tarafsız gözle inceleyen bilim dalıdır.
8-Beşeri ve toplumsal oluşumlar ifadesi neye işaret eder?
-Akım ve mezheplerin dayandığı veya ayrıldığı dini yapının ilahi özelliklerini bütünüyle taşımadığına
9-Zaman mekan bağlamı ve fikir-hadise irtibatı ne demektir?
-Bu iki ifade bilim dalının usulüyle ilgilidir.Fikir ve gruplaşmalar çeşitli coğrafi, siyasal,sosyal ve ekonomik şartlar ve zaruretler sonucu ortaya çıkmıştır.Doğru sonuca varmak için bu iki ifade göz önüne alınmalıdır.
10-Betimleyici metod neyi ifade eder?
-Mezhepler Tarihi araştırmacısının tarafsızlığını
11--Mezhepler Tarihi araştırmacısı nasıl olmalıdır?
-Kural koyucu-düzgüsel (normative) değil,betimleyici-tasviri(desriptive) olmalıdır
12-İslam Mezahepler tarihinin amaçları?
-Müslümanların sahip olduğu düşünce biçimini daha iyi anlamak
-Müslümanların toplumsal hertürlü toplumsal verileri üzerinde tespitler yaparak Müslümanlar arasındaki sorunlara çözümler getirebilmek,Dünya barışına katkı sağlamak (Şu dönemlerde Müslüman aleminin çok ihtiyacı var ama çözüm nerde,iyice tımanıyor herşey malesef :( )
-Olup bitmiş hadiselerden yola çıkarak geleceğe ışık tutmak
-Olumlu gelişmelerin tekrar(fikri-kültürel gelişmeler),olumsuzlukların (mezhep kavgaları,söümürüler vb.) tekrar yaşanmaması için tarihten alınması gereken dersleri görünür kılar.
-Objektif bulgularla mezhep ve gruplar arasındaki önyargıları gidermeye çalışarak sağlıklı ve güvenli bir toplumun inşaasına katkı sağlar.
*5.sayfadaki konuları bölümüne bakmanızı tavsiye edrim.
13-İslam mezhepleri tarihi en çok hangi ilimle irtibat halindedir?
-KELAM İLMİ
14-Kelam ilmini açıklayınız
-Kesin deliller kullanmak ve vaki olacak şüpheleri gidermek suretiyle dini inanç esaslarını ispata kudret kazandıran ilim dalıdır.
15-Mezhepler tarihi yazıcılığını ilk başlatanlar kimlerdir?
-Mu'tezile alimlerdir(Kelam usulünüde ilk ortaya koymuşlar)
16-Kelamcılıklarıyla İslam mezhepleri uzmanlıklarını şahıslarında birleştirenler?
-Ehl-i Sünnet in Eş'ari,Abdülkahir Bağdadi,Şehristani alimleridir.
17-Taşköprüzade İlmu Malakati'l-Fırak adlı eserinde Mezhepler Tarihini nasıl tarif eder?
-İlahi akidelere ilişkin batıl mezhepleri kaydetmekle ilgilenen bir ilimdir.
18-Mezhepler Tarihinin Kelam ilmiyle ilişkisi?
-Klasik dönemlerde genellikle 'batıl sayılan mezhepleri red,hak olanı ispat' gayretiyle kullanıldığından Kelam ile sürekli ilişki halinde olmuş ve normatif bir karakter kazanmıştır.
19-Modern mezhepler tarihi araştırmacılarının Kelam ilminden ayıran ?
-Araştırmaları betimleyici bir metodla,hak-batıl ayrımı üzerinde durmadan mezhepleri oldukları gibi anlayıp yorumlamalarıyla Kelam ilminden ayrılır.
20-Mezhepler Tarihi ve Dinler Tarihini muhtevasında birleştiren eser ve yazarı?
-Şehristani'nin el-Milel ne'n-Nihal adlı eseri.
21-İslam kökenli olup bağımsız bir din olan oluşum?
-Bahailik
22-Din Fenomenolojisinin Mezhepler tarihine yardımcı olduğu alanlar?
-Mezheplerin inançlarına ait kavramların ,terminolojik bakiyelerin, geleneklerin, ritüellerin yani fenomenlerin incelenmesinde yardımcıdır.(Tenasüh,hulül,mehdilik,ikrar,takiyye, ric'at,mut'a gibi kavram terminoloji, inanç,mitos,ritüel ve geleneklerin derinlikli olarak anlaşılmasında yardımcıdır.)
23-Din sosyolojisi ile ilişkisi?
-Mezhepler ve dini gruplar sosyal gerçeklikler olduğundan Din Ssyolojisi ile ilgilidir.Mezhebin oluşumu,isim alışı,mezhebe giriş ve mensubiyet,dini grup liderliği ,cemaatsel hiyerarşi,grupsal dayanışma,ekonpmik yardımlaşma,toplu ibadet gibi Mezhepler Tarihinin konusuna giren olgular Din Sosyolijisi tarafından da araştırılır.Sosyolojinin gözlem,anket,görüşme gibi amprik yöntemleri mezhepler tarihçileri tarafından da kullanılır.
24-Din Psikolojisinin konuları?
-Kişinin mezhep ve cemaati ile aynileşmesi,inancında müteassıplaşması,grubundan olmayan diğer mü'm inleri ötekileştirmesi,bazen şiddete yönelmesi,lider karizması,liderin kutsanması,ilahi olduğuna inanılan rüyalar vb. vakılar Din psikolojisinin
konularıdır.
25-'Kerbela' olayının yıldönümü tepkileri hangi bilimin ilgi alanına girer?
-Din Psikolojisi
26-Mezhepler tarihi ve Din psikolojisinin ilişkisi?
-Din Psikolojisi vak'a örneklerini görmek ve bunların belirtilerini bulmak için Mezhepler Tarihi ne başvururken,Mezhepler tarihide liderlik ve mensubiyet davranışlarını anlayarak vak'a ların iç yüzünü anlamak için, Din Psikolojisine başvurur.
27-Mezhepler tarihi ve İslam Tarihi nin ilişkisi?
-Mezhepler tarihi araştırma dökümanlarının önemli bölümünü İslam Tarihi kaynaklarından sağlar çünkü neticede Mezhepler tarihide bir tarih disiplinidir.
*Mezhepler tarihi ile ilişkili diğer bilimler:Etnografi,Folklor,Antropoloji,Siyaset Bilimleri
28-'Makale' sözcüğü hangi manalara gelir?
-Fikir,söz,kanaat,inanç
29-Mezhepler tarihi yazıcılığı nasıl başlamıştır?
-Her grup mensubunun kendi görüşlerini savunması ve diğer görüşleri eleştirmesiyle
30-'Makalat'nedir?
-Her grup mensubunun kendi görüşlerini savunması ve diğer görüşleri eleştirmek için yazılan ve türünün ilk örnekleri olan küçük hacimli eserlerdir.
31-Ashabu'l-makalat nedir?
-Farklı fikir ve düşünceler üzerinde uzmanlığı bulunan ,bunlar hakkında eserler yazan bugünün değişiyle mezhepler tarihçilerini ifade eder.(mezhebin fikirleri tarafında toplanan kimseler içinde kullanılır)
32-Ebu'l Hasan el-Eş'ari İslam Mezheplerini ve onların görüşlerini tanıttığı eserine hangi adı vermiştir?
-İslam a mensubiyeti olanların fikirleri anlamında Makalatü'l-İslamiyyin adını vermiş.
33-Fırka ne anlama gelir?
-Siyasi ve itikadi gayelerle vucut bulan grupları ve kendilerini İslam'a nispet eden dini,felsefi ve siyasi oluşumları ifade eder.
34-Fırka terimi neye dayanır?
-73 fırka hadisine
35-Eser başlığında fırka terimi bulunan eserler ve yazarları?
Nevbahti:Fıraku'ş-Şia(Şii gruplar)
Bağdadi:el-Fark beyne'l-Fırak (Gruplar arasındaki farklar)
36-Fırka (tefrika) sözcüğü neden olumsuz çağrışım yapar?
- 'Hep birlikte Allah'ın ipine sarılın ayrılmayın'(fırkalaşmayın!) ayeti dolayısıyla.(Al-i İmran 103.ayet)
37-Taşköprüzade bugünkü İslam Mezhepleri Tarihi'ni nasıl tanımlar?
-İlahi akidelere ilişkin batıl mezhepleri kaydetmekle ilgilenen bir ilimdir.
38-Şehristani'nin fırkalaşmış gruplar için yazdığı kitap?
-El-Milel ve'Nihal
39-Milel ve nihal neyi ifade eder?
Milel:Dinlerin görüşleri Nihal(tekili:nıhle): Fırkaların görüşleri
40-Mezhep terimi Mezhepler Tarihi edebiyatında hangi anlamlarda kullanılmıştır?
-Makalenin eş anlamlısı olarak söz kanaat inanç manalarında kullanılmıştır.Mezhep ve cemaatlerin grupsal oluşumlarını değil,düşünce ve inançlarını ifade için kullanılmı ş.
41-Dilbilimci İbn Manzur 'un mezhep kelimesine verdiği anlam?
-Takip edilen itikad
***Arapça'da Fırka somut bir sosyal oluşumu niteler, makale nıhle ve mezheb fikir ve düşünceleri ifade eder.Türkçe de mezhep hem sosyal oluşumu hemde düşünceleri ifade eder.
43-Mezhepler Tarihi araştırmacıları?
-İbn Sa'd,Belazuri,Yakubi,Taberi
44-Biyografi yazarları?
-Buhari,İbn Ebi Hatim,İbn.Kuteybe,İbn. Hallikan,Zehebi,İbn Hacer
45-Mezhep polemiklerini şiir ve belağatlarında kullanan edebiyatçılar?
-Cahız,İbn. Abd Rabbih, İsfehani
46-Mezheplerin müellif ve edebiyatını kaydeden bibliyografcı?
-İbnü'n-Nedim
43-44-45-46 Mezhepler Tarihine başvuru kaynakları ,soru çıkmayabilir ama isim verip hangisi şu alanda ed. dır diye bir soruda sorabilirler diye atlamak istemedim göz aşinalığı olsun yinede :)
47-Mezhepler Tarihi Edebiyatının ilk örnekleri ve yazılış amaçları?
-Batıl kabul edilen görüşleri ret ve hak olan fikirleri ispat için yazılan makalatlardır.
48-İlk makalat örnekleri ne zaman ve kimler tarafından yazılmıştır?
-Hicri ilk iki asırda Hariciler,Mürciiler,Şiiler,Mu'teziler tarafından yazılmış.
49-Sünni alimlerin fazla eser vermemesinin sebebi?
-Dini düşüncenin merkezinde olmaları ,çoğunluğu oluşturmanın sağladığı güven ve Ehl-i Hadis alimlerinin uyguladığı teberra prensibine dayalı boykot
50-Teberra (uzaklaşma) boykotu?
-Karşı mezheptekileri muhatap almama,onlarla oturmama,sözlerini dinlememe, münakaşa etmeme, kitaplarını okumama.
51-Ehl-i Hadisçiler kendi itikadi prensiperini hangi kitaplarla ortaya koymuş?
-Kitabü'l İman ve Kitabü's-Sünen
52-Rey taraftarı olan Mu'tezile alimlerinin gayri İslami akımlarla mücadele etme sebebi?
-Emr-i bi'l-ma'ruf prensibi
53-Bu mücadeledeki yöntemleri?
-Diyalektik argümantasyon yani 'cedel'
54-Farklı din,mezhep,fırka ve mezhebi ekoller hakkında en çok eser verenler?
-Mu'tezile Alimleri
55-Eser veren en önemli Mu'tezile alimleri?
-Cafer b.Harb -Verrak -Cahız -Zurkan -Hayyat -Belhi
56-Assam 'ın reddiyesini kimlere karşı yazmış?
-Devlete karşı silahlı ayaklanmayı onaylayan kimselere karşı
57-Cahız reddiyesini kimlere karşı yazmış?
-İlhamı dini hüküm kaynaklarında n kabul edenlere karşı
58-Zındıkları ve görüşlerini red için kitap yazdıran ilk kişi?
-Abbasi Halifesi el-Mehdi
59-Kime yazdırmış?
-İbnü'l Muk'ad
*Oluşum döneminde yazılan kader,imamet,irca gibi tartışmalı konularda yazılan müstakil küçük hacimli risaleler yazılmış.Bu dönemde Şia,Ehli Sünnet gibi büyük mezhepler oluşumunu daha tamamlamamıştır.
60-Mezhepler Edebiyatının gelişim dönemi ne zaman başlar?
-Hicri 4.asırda
61-Gelişme döneminin özellikleri?
-Eserler oluşum dönemine göre daha hacimli ve sistematik yapıdadır.
-Bu dönemde büyük mezhepler oluşumunu tamamlamış.(Şia,Ehli Sünnet)
-Ehli sünnet reyciliği kelam metoduna yönelmiştir.
-Dönemin müelliflerinin çoğu Sünni kelqamcılardır.
-Yazarlar mezhep tasniflerinde 'yetmiş üç fırka hadisi'ni esas almış.
-Hanefi ve Maturidi yazarlar Mekhul en-Nesefi nin er-Red ale'lBida daki metodunu izleyerek daha muhafazakar normatif ve reddiyeci bir uslup benimsemişler.
62-Eserleriyle İmamiyye Şiasına tarihi meşruiyet kazandırmaya çalışan yazarlar?
-Nevbahti ve Kummi
63-İlk Sünni mütekellimler?
-Maturidi ve Eşari(makalat türü eserler yazmışlar)
64-Eş'ari'nin günümüze ulaşan eseri?
-Makalatü'l-İslamiyyin (maturidininki günümüze ulaşmamış)
65-Eş'arinin Makalatü'l-İslamiyyin eserinin içeriği?
-Kitabın başında makalat yazarlarının tarafgirliklerinden yakınır.
-İlk bölümde mezhepleri ve alt gruplarını tasnif etmiş.
-İkinci bölümde ihtilaflı meseleleri başlıklara taşıyarak merkezli biçimde mezheplerin görüşlerini sunmuş.
66-Makalat geleneğinin daha sistemli eserleri?
-Fırak,milel,nihal başlıklarıyla kaleme alınan eserlerdir.
67-73 fırka hadisi 'nin içeriği?
-Ebu Davut,Tirmizi,İbn Mace den nakledilen hadiste Peygamberimiz ; geçmişte yahudi ve hristiyanların 71 veya 72 fırkaya ayrıldığını,kendi ümmetinin ise 73 fırkaya ayrılacağını,bunlardan birinin cennete ,diğerlerinin ise cemenneme gideceğini haber ver
68-İslam Mezhepleri Tarihi nin en tanınmış eserleri ve yazarları?
-Abdülkadir Bağdadi'nin ; el-Fark beyne'l-Fırak'ı ve Şehristani'nin el-Milel ne'n-Nihali.
69-Bağdadi ve Şehristani eserlerinde kurtuluşa eren fırka olarak anlattıklar mezhep?
-Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat
70-Şehristani'nin eserinin diğer bir özelliği?
-Yahudilik ve Hristiyanlık başta olmak üzere diğer dinler hakkında Dinler ve düşünceler Tarihi kaynağı olarakda hizmet eder.
71-Dönemin yazarlarının uslup özellikleri?
-Eş'ari ve Şehristani objektif ve tarafsızdır,Malati ve Bağdadi Sünnilik zavyesinden mezheplere bakarak normatif ve tenkitçidir.Malati ve bağdadi Mezhepleri 73 fırka hadisine göre sınıflandırmış .
72-Eş'ariyi izleyen İbn.Hazm ın eseri ve özelliği?
-Eseri el-Fasl fi'l Milel 'dir. Eserinde mezhepleri sınıflarken73 fırka hadisinini dikkate almamıştır.
73-Duraklama dönemi ne zaman başlar?
-Hicri 7.asırdan itibaren
74-Duraklama ve taklit döneminin özellikleri?
-Mu' tezile mezhebi düşünce dünyasından çekilmiş
-Harici hareketler etkinliklerini kaybetmiş
-Moğol istilasını izleyen yıllarda edebiyatçılar orjinal eserler üretememiş ufak değişikliklerle eski eserleri taklit etmiş
-73 fırka hadisi yine ana eksende
-Osmanlı dön. Yazarlarından İbn Kemal ve Birgivi Hanefi-Maturidi geleneğini takip etmiş ;Sunguri ve Sırrı Giridi , Bağdadi ve Şehristani gibi Eş'ariyi takipe tmiş.
-Osm. Müderrisleri Fahreddin Razi nin ekolünü takip etmiş.
-Rafizilik,Nakşilik,Kadirilik yaygınlık kazanmış.
-Batınilik ile mücadele edilmiş.
75-Fahreddin Razi nin Osm.da ders kitabı olarak okutulan eseri?
-İtikadatü Fraki'l-Müslimin ve'l Müşrikin
76-İtikadatü Fraki'l-Müslimin ve'l Müşrikin eserinin içeriği?
-73 fırka hadisi merkezdedir ancak yenilik olarak mezheplere ilaveten Ahvalü's Süfiyyebağlığıyla sapkın altı tasavvufi akımı sıralamış haklarında bilgi vermiş.
(Şirvani ve Akkirmani aynı uslubu takip etmiş)
77-Rafizilik nedir?
-Safavi devletinin resmi mez. Olan İmamiyye Şiiliğine hemde Safavilerin etkisindeki Anadoludaki Kızılbaş-Alevi zümrelere karşı suçlamacı ve dışlamacı söylemdir.
78-Nakşiliğin. kurucuları ve görüşü?
-Kurucuları İmam Rabbani ve Mevlana Halid Bağdadi dir.Hak mezhep ve kurtuluşa eren fırka olarak Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat i vurgular.
79-Kadiriliğin kurucusu ?
-Abdülkadir Geylani
80-Abdülkadir Geylani nin kitabı ve kitabın içeriği?
-el-Gunye . Kitapda 73 fırka hadisi çerçevesinde güçlü bir Ehl-i Sünnet-Ehl-i Bidat ayrımı yapılmış.
81- 2.Meşrutiyet sonrası dönemdeki önemli gelişme?
-İslam Mezhepleri Tarihi medreselerde ; ilk önce Milel ve Nihal adıyla Dinler Tarihi ile birlikte ders müfredatına alınmıştır.
82- 1913 de İmam Hatip yetiştirmek için kurulan okullarda hangi adla okutulmuş?
-Mezahib-i İslamiyye ve Turuk-i Aliye ismiyle Tasavvuf tarihiyle birlikte okutulmuş.
83- Mezahib-i İslamiyye ve Turuk-i Aliye derslerinin muallimi?
-Haydarizade İbrahim efendi
84-Darul Hilafeti'l Aliye Medresesindeki dersin muallimi?
-Mahmud Esad Seydişehri
85-Cumhuriyetin ilk yıllarında Mezhepler Tarihini nerde ve kimler okutmuş?
-Daru'l Funun da İlahiyat Fakültesinde Yusuf Ziya Yörükan ve Şerafeddin Yaltkaya okutmuş.(Yörükan Türk Dinleri ve Mezhepler Tarihini enstütü kapanana kadar okutmuş.(1936))
86-İlahiyat Fakültesi neden İslam Tetkikleri Enstütüsüne dönüştürülmüş?(1933)
-Öğrenci yokluğundan ( Bu çıkmaz sanırım ama atlamak istemedim çok acı :( öğrenci yokluğundan fakülte kapanmış.Çok şükür ki bu yolda şimdi çok kardeşimiz var :) )
87-Vehhabilik,Ahmedilik ve bazı mehdilik hareketleri hakkında eser yazan ve eseri?
-İsmail Hakkı(İzmirli) bey Yeni İlm-i Kelam eserinde Liyevm Mevcut olan Fırkalarbaşlığında yer vermiş.
88-Durkeim in içtimiyatçı(sosyal pzitivist) metodunu benimseyen?
-Yörükan(Gözlem ve görüşme teknikleriyle bizzat toplum içerisinde mezhepleri tespit etmeye çalışmış)
89-Ankara Üniv. İlahiyat Fakültesinde Mezhepler Tarihi derslerini okutanlar?
-Yusuf Ziya Yörükan,Yaşar Kutluay,Muhammed Tanci,Ethem Ruhi
*1991 de bu disiplin İslam Mezhepleri Tarihi adıyla anabilim dalı olmuş altında ise Klasik İslam Mezhepleri Tarihi ve Çağdaş İslam Akımları bilim dalları oluşmuş.(Bunlarında çıkacağını düşünmüyorum ama geçen sene İslam Sanatları dersinde bir eserin günümüzde bulunduğu yer gibi bir soru vardı hiç çıkmaz dediğim dikkate almadığım bişeydi o yüzen göz aşinalığı olsun yinede)
90-Diğer dillere çevrilen eserler?
-Şehristani'nin el-Milel'i 1850 de Almancaya ;
-İbn Hazm ın el-Fasl ındaki Şii gruplarla ilgili bölüm 1907 de ingilizceye çevrilmiş.
-Eş'ari nin Makalatının 1924 de bir oryantalist tarafından tahkikli neşri yapılmış.
91-Şia üzerindeki araştırmaları hızlandıran olay?
-1979 daki İran devrimi
92-Vehhabilik ve Selefiliği ilgi odağı yapan olay?
-ABD deki 11 Eylül(2001) saldırısı
*Yakın dönemde ayrıca Dürziler,Yezidler,Aleviler,Bektaşiler ve Tahtacılar üzerinde araştırmalarda yayınlanmış, Türkçü ve rasyonist eğilimler sonucu özellikle Maturidi mez. üzerinde durulmuş.
93-Mezhepleri İsimlendirmedeki ve sınıflandırmadaki problemler?
-Birçok mezhebin ismi yapaydır.Batıl 72 fırka sayısına ulaşılmak için küçük gruplar bile mezhep olarak kaydedilmiş.
-İsimlerin bir kısmı muhaliflerce aşağılama kastıyla konulmuş.Ebu Ahvel in takipçilerine Şeytaniyye ,Abdullah b. Cafer Sadık ın takipçilerine Eftahıyye, Gurabiyye,Zemmiyye gibi
-Mu'tezile,Rafıza gibi mezhep isimlerindeki hikayeler
-Mezhep isimlerinin ayet ve hadislerde geçen isimlerle irtibatlandırılması
94-Nizarilik ve Müstalilik mezheplerini neden Müstali İsmaililer ve Nizari İsmaililer olarak ayırmak uygundur?
-Çünkü bu iki mezhep İsmailiyye kökenli olsalarda itikad-amel yönleriyle farklıdırlar.
95-Tarihi okumadaki problemler?
-Sahte Görüntü:Mezheplerin Hz.Peyhamber zamanından beri var olduğu izlenimi
-Çok Sebeplilik:Mezheplerin ortaya çıkmasında tek sebep olduğunun düşünülmesi yanlıştır(mesela ilk çıkış seb. Arap-Fars mücadelesiyle açıklamak)
-Kavramların Tarihselliği:Her kavram ait olduğu tarihin şartları içinde ele alınmalı
-Tarafgirlik ve Çarpıtmalar:(Eş'arininde karşı çıktığı olay)
-Gerçek dışı isnat girişimleri:Kendi kavramlarını Kur'an a isnad etmeleri yada Hz.Peygamberin ağzından kendi mezhepleri lehine hadisler uydurmalar( :( )
96-Din-Mezhep ilişkisi?
Din bir inanan için üst kimlik kabul edilirse mezhep, o inanan için alt kimliktir. Mezhepler beşeri oluşumlardır.İlahi kaynaklı vahyin ve nebevi öğretilerin yorumlanış farklılıklarıdır.Dinin yerine geçemezler.
97-Mezhebin oluşumu?
-Tefrika büyüyüp,sosyalleşir.Kurumsallaşır ve kendi içinde hiyerarşi geliştirir.Alimler ve önderlerce kitaplar telif edilerek literatür meydana gelir.Bu süreçte farklı inanç ve uygulamaları kökleşerek doktrinleşir.Sonuçta cemaat mezhebe dçnüşür.
98- En'am suresi 159.ayetteki'dini parça parça etmek(ferrekü diinehum) ne anlama gelir?
-Dinin itikadi özünü bozmak !
99-Tefrika ve İhtilaf kavramları arasındaki ilişki?
-Tefrika , dinin ve toplumun özündeki bozulmayı ifade ederken;İhtilaf, dinin temel esaslarını kabul etmekle beraber bu esasların mahiyeti üzerinde alternatif düşünceler üretir.İhtilaflar tefrikaya yol açmıyorsa hoş karşılanabilir.
***Hanefi ve Caferi mezhebi arasındaki abdestin alınışı ve namazın rukünlarındaki farklılıklar;İslamın temel esaslarıyla ilgili olmadığından ihtilafs ayılırlar ve hoş karşılanmalıdırlar.
100- 73 fırka rivayetinde cennetlik fırka hakkında peygamberimizin söyledikleri?
Cennetlik grubu fırka-ı naciye yani kurtuluşa erenler olarak vasıflandırmış ve benim ashabımın yolu üzerinde olanlardır demiş,başka bir rivayettede bu grubun çoğunluğu ve bütünlüğü(cemaat) temsil ettiğini belirtmiş.
101-Edebiyatçıların kurtulan fırka nitelemeleri?
Bağdadi,Malati ; Ehli Sünneti, Mekhül en-Nesefi Mürcie mez. ni; Kalhati ibaziyyeyi
Kadı Abdülcebbar Mu'tezile mezhebini kurtulan fırka olarak niteler.
102-Muhammed el-Makdisi nin Ahsenüt-Tekasim adlı eserindeki rivayeti?
-Ümmetim 73 fırkaya ayrılacak tır.Onlardan 72 si cennette; 1 tanesi cehenemdedir.
103-Orta Asya ,Anadolu ve Balkanlardaki dini anlayışın şekillenmesindeki tesir bırakan görüş?
-Necmeddin Kübra tarafından dillendirilen 'Allah a ulaşan yollar ,yaratıkların nefesleri sayısıncadır.
104-Mevlana Celaleddin Rumi nin sözü?
-Biz pergel gibiyiz ,bir ayağımız şeriatta sağlamca durur,ötekicayağımız yetmiş iki milleti dolaşır.
***Hacı Bektaşi Veli ,Yunus Emre de 72 millet kavramını dışlamcı değil kuşatıcı özelliğiyle kullanmıştır.
105- Ehl-i hak ,Ehl-i batıl?
-Mezhepler kendilerini ehli hak;diğerlerini ise ehli batıl olarak niteler.
106-Ehli istikamet , ehli dalalet?
İstikamet doğru yolu ,dalalet ise doğru yoldan sapmayı ifadee der.
Sıratı müstagim=doğru yol dalalet=bid'at
bid'at:Sonradan uydurulan şey.
**Fatihada geçen sıratı müstagim en'am suresindede geçer.
107-Ehli Sünnet , ehli bidat?
-Geniş Müslüman topluluklar Ehli Sünnet; itikadi konularda kendi görüşlerini kabule tmeyen mezhebler ehli bidat(ashabül bida,mübtedia)
108-Ehl-i Heva (Ashabul Ehva) ?
-Sünnetin istikametinden ayrılarak kendi nefislerinin arzu ve isteklerini izleyen,ilahi ve nebevi kaynaklardan uzaklaşarak beşeri düşüncelere tabi olan bidatlara sarılanlar.
109-Ehl-i Furkat , Ehl-i cemaat ?
-Ehli furkat mezheblerde ayrılıkçı fırkalaşma eğilimini, ehli ceaat bütünleşme birlik beraberliği ifade eder.
110-Ehli Kıble ?
-Allah'a ,Kitaplarına,peygamberlerine ve ahirete iman eden ,kıbleye dönerek namaz kılmanın farziyetine inanan kimseleri ifadee der.
***Ehl-i kıble küfür ile suçlanmaması gerektiği hükmü önemlidir.
MEZHEPLER TARİHİ 2.ÜNİTE
1-Psiko-sosyal faktörler?
-İnsan ve insanın algılama biçimiyle ilgili hususlardır.
2-Mezheplerin ortaya çıkışındaki psiko-sosyal faktörler?
-İnsanın Tabiatı -Nasların Tabıatı
-Farklı din,kültür ve medeniyetlerle olan etkileşimler
3-İnsan tabiatının mezheplerin doğuş ve gelişmesine etkisi?
-İnsanın yapısının diğer insanlardan farklı ve kendine özgü olması,kendisi ve kendisi dışındaki dünyayla ilgili algılama biçimlerini doğrudan etkiler.İnsanın yetiştiği ortam,yaşadığı zamand ilimi,karşılaştığı psiko-sosyal problemler muhatap olduğu insanlar din anlayışının şekillenmesinde etkilidir.Bu durum tek konuda bile farklı yorum biçimleri ve farklılıklar oluşturur.Bu farklılıklar mezheplerin oluşmasında ve gelişmesinde en temel hususslardandır.
***Medine'de farklı din mensublarıyla birlikte yaşama tecrübesine sahip Müslümanların İslam dinini anlama biçimleriyle,çölden gelen bedevilerinki aynı olmamıştır.Bedevilerin sert mizacı algılamalarına tesir etmiş Hariciliğin doğuşuna zemin hazırlamıştır.(Bence sınavda burdan soru çıkabilir)
4-Nasların tabiatının mezheplerin doğusuna etkisi?
-İnsanların nassları(ayet ve hadisler) yorumlamasındaki görüş ayrılıkları mezheplerin doğusuna etki etmiştir.
***Müteşabihat olarak adlandırılan ve ne anlama geldiği tam açık olmayan ayetler farklı yorumların ortaya çıkmasına neden olmuştur.''Allah'ın eli'' ,''Allah'ın yüzü''
''Allah'ın arşa istiva etmesi'' gibi ayetler farklı yorumlara konu olmuştur.
5-'Allah'ın eli'' ,''Allah'ın yüzü'' ''Allah'ın arşa istiva etmesi'' gibi müteşabih ayetleri
zahiri anlamlarıyla yorumlaması hangi mezhepleri ortaya çıkarmış?
-Mücessime ve Müşebbihe
7-Kur'an dan delil getirerek kendi görüşlerini doğrulamaya çalışan mezhepler?
-Hariciler Hz.Ali'yi kötülemek çin deliller getirmeye çalışırken; Şiilerde onu ve diğer imamların üstünlüğünü ortaya koymaya çalışmıştır.
***Son dönemde ortaya çıkan Ahmedilik,Babilik,Bahailik gibi mezheplerde Kur'an a atıfta bulunarak görüşlerini doğrulamaya çalışmışlar.
8-Arap yarımadasının coğrafi konumu?
-Arap yarımadası ,Asya,Afrika ve Avrupa nın kesiştiği noktadadır.Doğuda Basra ve Umman körfezi,batıda Kızıldeniz ve güneyde Hint Okyanusu vardır.
9-Arapyarımadasının jeopolitik konumu?
-Kuzeyinde Bizans imp. , doğuda Sasani dev. , güneyde Yemen ve Habeşistan krallıkları vardı.
10-Bölgedeki diğer dinler?
-Yahudilik, Hristiyanlık, Mecusilik,Putperestlik
11-Farklı din,kültür ve medeniyetlerin mezheplerin doğuşuna etkisi?
-Yeni Müslüman olan kimselerin eski dinlerini terketmelerine karşın,kültürel dokularını ve yaşama şekillerini belirli ölçüde muhafaza etmeleri , farklı algı ve düşünme biçimlerinin oluşmasına yol açtı.Bu farklılaşmalarda zamanlar mezheplerin oluşmasına zemin hazırlamış.
12-Kültür ve medeniyetlerin ''Şii' mezhebi ve İsmailiğin oluşmasındaki etkisi?
-Sasani kültüründeki yarı ilahi,yarı insani kral anlayışı ve Yunan ve Mısır medeniyetlerine ait felsefi birikim Şii mezhebi ve İsmailiğin oluşumunda etkili oluş.
Özellikle Neo-Plotanist ve Gnostik düşünce tesir etmiş.
13-Kültür ve medeniyetlerin ''Hariciliğin'' oluşumundaki etkisi?
-Kabile kültürüne alışık bedeviler için şehir yaşamı ekonomik,siyasi ve kültürel açıdan sorun oluşturmuş şehir hayatına intibak sorunu yaşamışlar.Bu sorunlar zamanla hariciğin doğusuna etki etmiş.
14- ''Mürcie '' Mezhebinin şehirlerde taban bulmasının nedeni?
-Çoğulcu yaşama biçimine alışık olmaları
15-Kültür ve medeniyetlerin ''Mu'tezile'' mezhebinin doğuşuna etkisi?
-İslam dininin son din olması dolayısıyla diğer dinlerden üstün olduğu Müslümanlarca temellendirilmeye çalışılmıştır.Allah'ın sıfatları,Kader,husun-kubuh gibi konularda Yahudi ve Hristiyan din adamlarıyla tartışmalara girmişler.Bu çana Kelam ilmini geliştirmiş ve Mu'tezile mezhebinin doğuşuna etki etmiştir.
16-Diğer dinlerden ilk tercüme faaliyeti ve alanı?
-Emevi halifesi Halid b. Yezid zamanında tıb,kimya,astronomi,astroloji(Calinus un tıb kitabı yunancadan çevrilmiş)
17-İslam düşüncesinin şekillenmesinde etkili olan tercüme kim zamanında ve alanı?
-Abbasi halifesi Memun zamanında Felsefe ve Mantık alanında yapılmış.Bu iş için
Darul -Hikme kurulmuş.
18-Tercüme faaliyetlerinin doğuşuna etki ettiği mezhepler?
-Mutezie ve İsmailiyye
19-Mezheplerin oluşmasında sosyo-politik faktörler?
-Halife Seçimleri -Hz.Osman Dön. Olayları
-Cemel ve Sıffin Savaşları -Tahkim Olayı
20-'Halife Seçiminin' mezheplerin doğuşuna ortam hazırlaması?
-Kur'an ın ve Hz.Muhammed in kendisinden sonraki halifeyi tayin etmemiş olması tartışmaların temelini oluşturmuştur.Bunun nedeni işin Müslümanlara ve olayların akışına bırakılmış olmasıdır.Bu anlaşmazlık ve gerilimler mezheplerin doğuşuna yol açmıştır.
21-Sosyo-politik olayların mezheplerle ilişkisi?
-İmameti nass ve temellendiren Şiiler Hz.Ali dışındaki tüm halifeleri geçersiz saymış
-Hariciler Hz.Osman'ın hilafetinin son 6 yılını ve Hz.Ali'nin hilafetini geçersiz saymış
-Birbirlerine karşı savaşan Müslümanların bu dünyadaki ve ahretteki durumu ; Hariciliğin, Mürcie nin ve Mu'tezile nin iman anlayışına etkide bulunmuş.
-Hz. Osman ın öldürülmesi ,Cemel ve Sıffin savaşlarının Allah'ın taktiri ilemi yoksa Müslümanların hür iradesiylemi ilgili olduğu özelde Cebriyye ve Mu'tezile mezheplerinin doğuşuna neden olmuş.
22-Halife seçimine ilk girişim kimlerden gelmiş ve adyları?
-Ensar Sa'd b.Ubade yi aday göstermiş.(Saide oğulları gölgeliğinde)
23-Ensar Halifeliği neden hakettiklerini düşünüyordu?
-Hz.Muhammed in davetine kulak verdikleri ve Mekkeli Müslümanlara kucak açtıkları için
24-Halifenin seçilişi?
-Hz.Ebubekir ,Hz.Ömer ve Ebu Ubeyde Sakifetü Beni Saide'ye gitmiş ve Mekkelilerin İslamdaki yerine ve Arap kabile geleneğindeki reislik statüsüne vurgu yaparak halifeliği Mekkelilere bırakılması gerektiğini söylemişler.Nitekim Hz.Ebubekir ilk halife olmuştur.
25-Şiiliğin halifeliğe dair görüşü?
-Onlara göre Hz.Muhammed Gadir-i Hum denilen yerde Hz.Ali nin kendisinin varisi olduğunu dile getirmiş ve onun hilafetine işaret etmiştir.Hz.Ebubekir ve sonraki halifeler Hz.Ömer ve Osman bu hakkı gasb etmiştir.
26-Hz.Ebubekir in faaliyetleri?
-Yalancı peygamberleri ve zekat vermeyi red ederek dinden dönen kabileleri bastırmış ilk etabda.Suriyeyi feth etmiştir.
***Ortaya çıkan yalancı peygamberler:Esvedü'l Ansi,Tuleyha b.Huveylid,Secah ve Müseylimetü'l -Kezzab (Sormazlar ama hani soracakları tutar bilgilerimizi tazeleyelim :) )
27-Hz.Ömer in hilafeti?
-Hz.Ebubekir ölmeden işaret ettiği için sorunsuz biat etmişler.İran,Irak,Suriye nin tamamı,Mısır ı feth etmiş.
***Hz.Ebubekir ve Hz.Ömer dön. Istikrar dönemidir.
28-Hz.Ömer in Halife tayin şurasındaki kişiler?
-Hz.Osman,Hz.Ali,Hz.Talha,Hz.Zübeyr,Hz.Sa'd b.Ebi Vakkas,Hz.Abdurrahman b.Avf
29-Hz.Osman ın hilafetinin ilk 6 yılındaki fetihler?
-Azerbaycan,Ermenistan,Kuzey Afrika ,İran ve Horosan feth edilmiş.
30-Hz.Osman dönemindeki ihtilafların sebepleri?
-İkinci 6 yılda fetihlerin durması
-Kur'an ın çoğaltılmasında farklı nüshaların yaktırılması
-Bazı arazilerin devletçe kamulaştırılması
-Yöneticilerin akrabalarından seçilmesi(Ümeyyoğulları-Haşimoğulları çekişmesini alevlendirmiş)
-Diğer halifelerin söz ve uygulamalarıyla uyuşmayan tutumları
*Bunların tümü keyfi değildi,temelinde önemli hassiyetler vardı ancak kışkırtmacıların çalışmaları durumu Hz.Osman ın şehit edilmesine kadar götürmüş.
31-Hz.Osman Dön. Siyasal ve sosyal kargaşanın baş sorumlusu?
-Abdullah b.Sebe (Sebeiyye fırkasının kurucusu)
32-Hz.Ali nin halife seçişmesindeki koşul?
-Hz.Osman ın katillerinin bulunup cezalandırması
33-Cemel Savaşı'nın tarafları ve sonucu?
-Hz.Ali ve Hz.Aişe,Hz.Talha,Hz.Zubeyr arasında olmuş savaş. Sonucunda Hz.Talha, Hz.Zubeyr şehit olmuş Hz.Ali kazanmış ,Suriye dışındaki bütün bölgeler Hz.Aliye biat etmiş.
34-Hz.Ali nin halifeliğini tanımayan?
-Muaviye b.Ebi Süfyan
35-Sıffin Savaşı nın tarafları ?
Hz.Ali ve Muaviye b.Ebi Süfyan arasında olmuştur
36-Tahkim olayı?
-Muaviye nin Amr b.el-As ın önerisiyle mızlakların uçlarına Kur'an ayetlerinin yazılı olduğu sahifeleri taktırarak savaşı durdurması ve Kur'an'ın hakemliğine başvurulmasını
istemesi olayıdır.
***Hz.Ali nin hakemi Ebu Musa sl-Eşari ,Muaviyeninki Amr b.el-As
37-Tahkimin Sonucu?
-Kararlaştırılan sonuca göre Muaviyenin görevden alınması gerekiyordu ancak sonuç açıklanırken Amr b.el-As metne sadık kalmayarak Hz.Ali yi görevden aldığını ve Muaviye yi göreve getirdiğini söyleyince ortalık yeniden karıştı ,netice alınmadı.
Muaviye için siyasi bir kazanım oldu zira Hz.Ali nin ordusuna yenilmekten kurtulmuş oldu.Hz. Ali ni taraftarları ikiye bölündü.
38- Hariciliğin ortaya çıkışı?
-Hz.Ali yi tahkime zorlayanlar bunu yapmakla günah işlediklerini ve tevbe ettiklerini Hz.Ali ninde tevbe etmesi gerektiğini ileri sürmüşler.Hz.Ali yi hakem tayine ttiğinden dolayı küfürle suçlamışlar.'Hüküm ancak Allah'ındır' sloganıyla bu topluluk ayrılıp Haricilik mez. oluşturmuş.
39-Hz.Ali nin Hariciler ile savaşı?
-Nahrevan
40-Hz.Ali yi şehit eden?
-Abdullah b.Mülcem
41-Savaşlar sonucunda ortaya çıkan münakaşalar?
-Katletme gibi büyük günah işleyen Müslümanların dünya ve ahretteki durumu
-Bu olayların Allah ın taktiriylemi yoksa insanların özgür iradeleriylemi olduğu
-İmamet,iman-amelilişkisi,büyük günah,küfür,mürtekibikebire gibi konular
1-Psiko-sosyal faktörler?
-İnsan ve insanın algılama biçimiyle ilgili hususlardır.
2-Mezheplerin ortaya çıkışındaki psiko-sosyal faktörler?
-İnsanın Tabiatı -Nasların Tabıatı
-Farklı din,kültür ve medeniyetlerle olan etkileşimler
3-İnsan tabiatının mezheplerin doğuş ve gelişmesine etkisi?
-İnsanın yapısının diğer insanlardan farklı ve kendine özgü olması,kendisi ve kendisi dışındaki dünyayla ilgili algılama biçimlerini doğrudan etkiler.İnsanın yetiştiği ortam,yaşadığı zamand ilimi,karşılaştığı psiko-sosyal problemler muhatap olduğu insanlar din anlayışının şekillenmesinde etkilidir.Bu durum tek konuda bile farklı yorum biçimleri ve farklılıklar oluşturur.Bu farklılıklar mezheplerin oluşmasında ve gelişmesinde en temel hususslardandır.
***Medine'de farklı din mensublarıyla birlikte yaşama tecrübesine sahip Müslümanların İslam dinini anlama biçimleriyle,çölden gelen bedevilerinki aynı olmamıştır.Bedevilerin sert mizacı algılamalarına tesir etmiş Hariciliğin doğuşuna zemin hazırlamıştır.(Bence sınavda burdan soru çıkabilir)
4-Nasların tabiatının mezheplerin doğusuna etkisi?
-İnsanların nassları(ayet ve hadisler) yorumlamasındaki görüş ayrılıkları mezheplerin doğusuna etki etmiştir.
***Müteşabihat olarak adlandırılan ve ne anlama geldiği tam açık olmayan ayetler farklı yorumların ortaya çıkmasına neden olmuştur.''Allah'ın eli'' ,''Allah'ın yüzü''
''Allah'ın arşa istiva etmesi'' gibi ayetler farklı yorumlara konu olmuştur.
5-'Allah'ın eli'' ,''Allah'ın yüzü'' ''Allah'ın arşa istiva etmesi'' gibi müteşabih ayetleri
zahiri anlamlarıyla yorumlaması hangi mezhepleri ortaya çıkarmış?
-Mücessime ve Müşebbihe
7-Kur'an dan delil getirerek kendi görüşlerini doğrulamaya çalışan mezhepler?
-Hariciler Hz.Ali'yi kötülemek çin deliller getirmeye çalışırken; Şiilerde onu ve diğer imamların üstünlüğünü ortaya koymaya çalışmıştır.
***Son dönemde ortaya çıkan Ahmedilik,Babilik,Bahailik gibi mezheplerde Kur'an a atıfta bulunarak görüşlerini doğrulamaya çalışmışlar.
8-Arap yarımadasının coğrafi konumu?
-Arap yarımadası ,Asya,Afrika ve Avrupa nın kesiştiği noktadadır.Doğuda Basra ve Umman körfezi,batıda Kızıldeniz ve güneyde Hint Okyanusu vardır.
9-Arapyarımadasının jeopolitik konumu?
-Kuzeyinde Bizans imp. , doğuda Sasani dev. , güneyde Yemen ve Habeşistan krallıkları vardı.
10-Bölgedeki diğer dinler?
-Yahudilik, Hristiyanlık, Mecusilik,Putperestlik
11-Farklı din,kültür ve medeniyetlerin mezheplerin doğuşuna etkisi?
-Yeni Müslüman olan kimselerin eski dinlerini terketmelerine karşın,kültürel dokularını ve yaşama şekillerini belirli ölçüde muhafaza etmeleri , farklı algı ve düşünme biçimlerinin oluşmasına yol açtı.Bu farklılaşmalarda zamanlar mezheplerin oluşmasına zemin hazırlamış.
12-Kültür ve medeniyetlerin ''Şii' mezhebi ve İsmailiğin oluşmasındaki etkisi?
-Sasani kültüründeki yarı ilahi,yarı insani kral anlayışı ve Yunan ve Mısır medeniyetlerine ait felsefi birikim Şii mezhebi ve İsmailiğin oluşumunda etkili oluş.
Özellikle Neo-Plotanist ve Gnostik düşünce tesir etmiş.
13-Kültür ve medeniyetlerin ''Hariciliğin'' oluşumundaki etkisi?
-Kabile kültürüne alışık bedeviler için şehir yaşamı ekonomik,siyasi ve kültürel açıdan sorun oluşturmuş şehir hayatına intibak sorunu yaşamışlar.Bu sorunlar zamanla hariciğin doğusuna etki etmiş.
14- ''Mürcie '' Mezhebinin şehirlerde taban bulmasının nedeni?
-Çoğulcu yaşama biçimine alışık olmaları
15-Kültür ve medeniyetlerin ''Mu'tezile'' mezhebinin doğuşuna etkisi?
-İslam dininin son din olması dolayısıyla diğer dinlerden üstün olduğu Müslümanlarca temellendirilmeye çalışılmıştır.Allah'ın sıfatları,Kader,husun-kubuh gibi konularda Yahudi ve Hristiyan din adamlarıyla tartışmalara girmişler.Bu çana Kelam ilmini geliştirmiş ve Mu'tezile mezhebinin doğuşuna etki etmiştir.
16-Diğer dinlerden ilk tercüme faaliyeti ve alanı?
-Emevi halifesi Halid b. Yezid zamanında tıb,kimya,astronomi,astroloji(Calinus un tıb kitabı yunancadan çevrilmiş)
17-İslam düşüncesinin şekillenmesinde etkili olan tercüme kim zamanında ve alanı?
-Abbasi halifesi Memun zamanında Felsefe ve Mantık alanında yapılmış.Bu iş için
Darul -Hikme kurulmuş.
18-Tercüme faaliyetlerinin doğuşuna etki ettiği mezhepler?
-Mutezie ve İsmailiyye
19-Mezheplerin oluşmasında sosyo-politik faktörler?
-Halife Seçimleri -Hz.Osman Dön. Olayları
-Cemel ve Sıffin Savaşları -Tahkim Olayı
20-'Halife Seçiminin' mezheplerin doğuşuna ortam hazırlaması?
-Kur'an ın ve Hz.Muhammed in kendisinden sonraki halifeyi tayin etmemiş olması tartışmaların temelini oluşturmuştur.Bunun nedeni işin Müslümanlara ve olayların akışına bırakılmış olmasıdır.Bu anlaşmazlık ve gerilimler mezheplerin doğuşuna yol açmıştır.
21-Sosyo-politik olayların mezheplerle ilişkisi?
-İmameti nass ve temellendiren Şiiler Hz.Ali dışındaki tüm halifeleri geçersiz saymış
-Hariciler Hz.Osman'ın hilafetinin son 6 yılını ve Hz.Ali'nin hilafetini geçersiz saymış
-Birbirlerine karşı savaşan Müslümanların bu dünyadaki ve ahretteki durumu ; Hariciliğin, Mürcie nin ve Mu'tezile nin iman anlayışına etkide bulunmuş.
-Hz. Osman ın öldürülmesi ,Cemel ve Sıffin savaşlarının Allah'ın taktiri ilemi yoksa Müslümanların hür iradesiylemi ilgili olduğu özelde Cebriyye ve Mu'tezile mezheplerinin doğuşuna neden olmuş.
22-Halife seçimine ilk girişim kimlerden gelmiş ve adyları?
-Ensar Sa'd b.Ubade yi aday göstermiş.(Saide oğulları gölgeliğinde)
23-Ensar Halifeliği neden hakettiklerini düşünüyordu?
-Hz.Muhammed in davetine kulak verdikleri ve Mekkeli Müslümanlara kucak açtıkları için
24-Halifenin seçilişi?
-Hz.Ebubekir ,Hz.Ömer ve Ebu Ubeyde Sakifetü Beni Saide'ye gitmiş ve Mekkelilerin İslamdaki yerine ve Arap kabile geleneğindeki reislik statüsüne vurgu yaparak halifeliği Mekkelilere bırakılması gerektiğini söylemişler.Nitekim Hz.Ebubekir ilk halife olmuştur.
25-Şiiliğin halifeliğe dair görüşü?
-Onlara göre Hz.Muhammed Gadir-i Hum denilen yerde Hz.Ali nin kendisinin varisi olduğunu dile getirmiş ve onun hilafetine işaret etmiştir.Hz.Ebubekir ve sonraki halifeler Hz.Ömer ve Osman bu hakkı gasb etmiştir.
26-Hz.Ebubekir in faaliyetleri?
-Yalancı peygamberleri ve zekat vermeyi red ederek dinden dönen kabileleri bastırmış ilk etabda.Suriyeyi feth etmiştir.
***Ortaya çıkan yalancı peygamberler:Esvedü'l Ansi,Tuleyha b.Huveylid,Secah ve Müseylimetü'l -Kezzab (Sormazlar ama hani soracakları tutar bilgilerimizi tazeleyelim :) )
27-Hz.Ömer in hilafeti?
-Hz.Ebubekir ölmeden işaret ettiği için sorunsuz biat etmişler.İran,Irak,Suriye nin tamamı,Mısır ı feth etmiş.
***Hz.Ebubekir ve Hz.Ömer dön. Istikrar dönemidir.
28-Hz.Ömer in Halife tayin şurasındaki kişiler?
-Hz.Osman,Hz.Ali,Hz.Talha,Hz.Zübeyr,Hz.Sa'd b.Ebi Vakkas,Hz.Abdurrahman b.Avf
29-Hz.Osman ın hilafetinin ilk 6 yılındaki fetihler?
-Azerbaycan,Ermenistan,Kuzey Afrika ,İran ve Horosan feth edilmiş.
30-Hz.Osman dönemindeki ihtilafların sebepleri?
-İkinci 6 yılda fetihlerin durması
-Kur'an ın çoğaltılmasında farklı nüshaların yaktırılması
-Bazı arazilerin devletçe kamulaştırılması
-Yöneticilerin akrabalarından seçilmesi(Ümeyyoğulları-Haşimoğulları çekişmesini alevlendirmiş)
-Diğer halifelerin söz ve uygulamalarıyla uyuşmayan tutumları
*Bunların tümü keyfi değildi,temelinde önemli hassiyetler vardı ancak kışkırtmacıların çalışmaları durumu Hz.Osman ın şehit edilmesine kadar götürmüş.
31-Hz.Osman Dön. Siyasal ve sosyal kargaşanın baş sorumlusu?
-Abdullah b.Sebe (Sebeiyye fırkasının kurucusu)
32-Hz.Ali nin halife seçişmesindeki koşul?
-Hz.Osman ın katillerinin bulunup cezalandırması
33-Cemel Savaşı'nın tarafları ve sonucu?
-Hz.Ali ve Hz.Aişe,Hz.Talha,Hz.Zubeyr arasında olmuş savaş. Sonucunda Hz.Talha, Hz.Zubeyr şehit olmuş Hz.Ali kazanmış ,Suriye dışındaki bütün bölgeler Hz.Aliye biat etmiş.
34-Hz.Ali nin halifeliğini tanımayan?
-Muaviye b.Ebi Süfyan
35-Sıffin Savaşı nın tarafları ?
Hz.Ali ve Muaviye b.Ebi Süfyan arasında olmuştur
36-Tahkim olayı?
-Muaviye nin Amr b.el-As ın önerisiyle mızlakların uçlarına Kur'an ayetlerinin yazılı olduğu sahifeleri taktırarak savaşı durdurması ve Kur'an'ın hakemliğine başvurulmasını
istemesi olayıdır.
***Hz.Ali nin hakemi Ebu Musa sl-Eşari ,Muaviyeninki Amr b.el-As
37-Tahkimin Sonucu?
-Kararlaştırılan sonuca göre Muaviyenin görevden alınması gerekiyordu ancak sonuç açıklanırken Amr b.el-As metne sadık kalmayarak Hz.Ali yi görevden aldığını ve Muaviye yi göreve getirdiğini söyleyince ortalık yeniden karıştı ,netice alınmadı.
Muaviye için siyasi bir kazanım oldu zira Hz.Ali nin ordusuna yenilmekten kurtulmuş oldu.Hz. Ali ni taraftarları ikiye bölündü.
38- Hariciliğin ortaya çıkışı?
-Hz.Ali yi tahkime zorlayanlar bunu yapmakla günah işlediklerini ve tevbe ettiklerini Hz.Ali ninde tevbe etmesi gerektiğini ileri sürmüşler.Hz.Ali yi hakem tayine ttiğinden dolayı küfürle suçlamışlar.'Hüküm ancak Allah'ındır' sloganıyla bu topluluk ayrılıp Haricilik mez. oluşturmuş.
39-Hz.Ali nin Hariciler ile savaşı?
-Nahrevan
40-Hz.Ali yi şehit eden?
-Abdullah b.Mülcem
41-Savaşlar sonucunda ortaya çıkan münakaşalar?
-Katletme gibi büyük günah işleyen Müslümanların dünya ve ahretteki durumu
-Bu olayların Allah ın taktiriylemi yoksa insanların özgür iradeleriylemi olduğu
-İmamet,iman-amelilişkisi,büyük günah,küfür,mürtekibikebire gibi konular
MEZHEPLER TARİHİ ÜNİTE 3 YÖNETİM,İMAN-KÜFÜR VE KADER MESELELERİ ETRAFINDA OLUŞAN İLK MEZHEPLER
1-Harici kelimesinin terim anlamı?
-Huruc (çıkmak,itaatten ayrılıp isyan etmek)kökü ve haricun kelimesine nispet ekinin eklenmesiyle meydana gelmiştir.Topluluk ismi olarak 'Hariciyye' ve 'Havaric'şek. Kullanılır.
2-Şehristanı'ye göre harici?
-Toplumun görüş birliğiyle arasından şeçtiği ve hak'tan ayrılmayan imama karşı ayaklanan her insan haricidir bu ilk halifeye veya sonraki imamlara karşı da ayaklansa fark yoktur.
3-Muhalifleri tarafından Hariciler için kullanılan isimler?
-Marika(dinden çıkmışlar), Haric , Havaric , Haricun ,Muhakkime,Haruriyye,Vehbiyye
4-Haricilerin kendileri için kullandığı isim?
-Ehl-i Şurat
5- Hariciyye ve Havaric ismini mualifler hangi manada kullanımş?
-'İnsanlardan,dinden,haktan veya Hz.Ali den uzaklaşan ve yönetime karşı ayaklanarak cemaatten çıkanlar' namasında kullanmışlar.
6-Hariciler kendileri için 'Havaric' ismini hangi manada kullanmış?
-Allah'a ve peygambere hicret edenler (Nisa 100.ayete dayanarak)
7-Hariciler Ehli Şurat ı hangi ayete dayandırarak kullanmış?
-Canlarını ve mallarını Allah'a satanlar manasındaki ayete (Tevbe 111)
8-Muhakkime hangi manada kullanılmış?
-Sıffınki hakemlere rıza göstermeyenler
9-Haruriyye hangi manada kullanılmış?
-Hz.Ali den sonra toplandıkları Harura ya nispetle kullanılmış.
10-Vehbiyye hangi manada kullanılmış?
-Harura daki reisleri Abdullah b.Vehb er-Rasibi ye nisbetle kullanılmış.
11-Hariciler ne zaman ortaya çıkmıştır?
-Sıffın savaşında Tahkim olayından sonra çıktığı öne sürülsede Haricilerin 'Hz.Osman ı biz öldürdük' sözlerinden ve hareketlerine bakılarak Hz.Osman ın şehit edilmesinden önceki yıllara kadar menşeileri götürülür.
12-Sıffin Şavaşı nın hakemleri?
-Hz.Ali nin hakemi Ebu Musa el-Eşari ,Muaviyenin hakemi Amr b.el-As
13-Temim kabilesi mensupları hangi sloganla tahkime karşı çıkmış?
-''La hükme illa lillah'' (Hüküm ancak Allah a aittir)
14-Hz.Ali nin bu slogana yorumu?
-Bu hak bir sözdür;ancak bununla batıl murat edilmektedir.
15-İlk Harici zümre nerede oluştu?
-Kufe yakınlarındaki Harura 'denilen yerde.(12.000 kişi kadar)
16-Harici kitlenin seçtiği yöneticiler?
-Kumandan:Şebes et-Temimi İmam:Abdullah b.Kevva el-Yeşküri (namz kıldrmak içn)
Emir:Abdullah b.Vehb er-Rasibi
17-'Ali müşriktir' demedikleri için Haricilerce öldürülenler?
-Abdullah b.Habbab ve eşi
18-Hz.Ali nin Haricilerin çoğunu ortadan kaldırdığı yer?
-Nehravan
19-Nehrevan olayından kurtulanların Hariciliği yaymak için gittikleri yerler?
-Uman,Kirman,Sicistan,el-Cezire,Yemen
20-Hz.Ali nin şehadetine kadar Haricilerin çıkardığı en önemli isyan?
-Nehravandan kurtulup Şehruzar a kaçan Ebu Meryem as-Sa'di nin isyanı.
21-Hz.Ali yi şehit eden?
-Abdurrahman b.Mülcem (21 Ramazan 40)
22-Nehravan da ölen Abdullah b.Vehb er-Rasibi den sonra Haricilerin sırasıyla seçtiği halifeler?
-Müstevrid b.Ullefe et-Teymi, Hayyan b.Zabyan
23-Kufe Hariciliğinin sonu olan olay?
-Banikaya'da aldıkları yenilgi.
24-Basra Hariciliğini kuran?
-Mis'ar b.Fedeki et-Temimi
25-Basra da Haricilerin kıyımına fırsat vermeyen Basra valisi?
-Ziyad b.Ebihi
26-Emeviler dön. Harici hareketinin önem kazanmasına yol açan olaylar?
-Halife Yezid dön.başlayan iç huzursuzluk,Hz.Hüseyin in Kerbalada şehid edilmesi,Abdullahb.Zübeyrin hilafet davası,Medinelilerin isyanı,Yezid in kumandanı Müslim b.Ukbe nin Medine ye saldırması,Kabe nin yakılması ve Yezid in ölmesi
27-Haricileri Mardin Nusaybin arasındaki Yukarı Dicle ye getiren Harici lider?
-Şebib b. Yezid eş-Şeybani
28-Abbasi halifesi Halife Mehdi zamanında Hariciler nerde ortaya çıkmış?
-Horosan
29-Haricilerin kurduğu devlet , yayıldıkları yerler ve burada ortaya çıkan fırka?
Trablus,Miknese,Sicilmase de Rüstemiler Devleti ni kurmuşlar ve Ibadiyye fırkasını ortaya çıkarmışlar.(bence çıkabilecek bir soru :) )
30-İbadiyye fırkasının özelliği?
Basra,Yemen,Hadramut,Uman,Kuzey Afrika ve Mağrib de hala varlıklarını sürdürmeleri
31-İlk Harici fırkaların ortak düşünceleri?
-Hz.Osman ,Ali ve taraftarlarından teberri eder,bunu bütün ibadetlerinden üstün görür ve bunu kabul edenlerin nikahını geçerli sayarlardı
-Büyük günah işleyenleri kafir sayarlardı
-İmam(devlet başk.) sünnete aykırı davranırsa ona isyanı(huruc) farziyet kabul ederlerdi.
-Kendi düşüncelerine katılmayanları müslümanda olsalar kafir sayar,mal ve canlarını helal görürlerdi.
32-Haricilerin sosyo-psikolojik özellikleri?
-Müsahamasız,dar görüşlülerdi
-Daha çok yeni Müslüman olan kesimlerdendiler
-Vahiy ve sünnet terbiyesinde yetişmemiş,çöl ve dağlık bölgelerden Medine ye gelip yerleşen bedevilerdi
-Ezberlerindeki Kur'an yegane kaynaklarıydı,bilgisiz kültürsüz kesimlerdendiler
-İnançlarına samimi şek. bağlıydılar.Bildiklerini yada bildikleri,sandıklarını taassupla savunuyor kendi doğrularından şaşmıyorlardı.Günah işlemekten sakınıyor,işlenen günahlara tepkisiz kalamıyor tövbe talebinde bulunuyorlardı.
-Kabile insanları olduklarından devlet düzenine alışık değillerdi.
-Çöl hayatı ve kabile kanunları onları cesur,azimli,gayretli merhametsiz kılmıştı,kendilerini düşünmeleri diğer Müslümanları kafir saymaları kabileci bencillikten kaynaklanır.
33-Hariciler neden fırkalara ayrılmış?
-Hadislerin ve lafızların dış görünüşlerine göre hüküm verip ihtilafa düştükleri için
34-Ana Harici fırkaları?
-Muhakkime,Ezarika,Necedat,Sufrıyye,Beyhesiyye,Acar ide,Sealibe,İbadiyye
35-Bu fırkaların kurucuları?
Ezarika:Nafi'b.Ezrak Necedat:Necde b.Amir İbadiyye:Abdullah b.İbad
Sufrıyye:Ziyad b.el-Asfar veya Abdallah b.Saffar
36-İbadiyye fırkasının K.Afrika ve Uman da söyleniş şekli?
-Ebazıyye
37-Uman ibadilerine denilen diğer isimler?
-Beyasi,Biyasi,Beyazi
38-İbadilerin kendilerine verdikleri isimler?
-Şurat(ilk tahkimcilerle igilerinden dolayı),Ehlü'l-iman ve'l-istikame, Ehlü'l-adl ve'l istikame, Cemaatü'l-müslimin, Ehlü'd-davet
39-Basra ibadileri nasıl oluşmuş?
-Nafi b.Ezrak ın Harici olmayan Müslümanlar için tekfirci ve dışlamacı görüşlerine katılmayarak, Abdullah b.Ibad ın etrafında toplanarak.
40-Ibadıyye fırkasını yaymak için davetçi olarak gönderilenler?
-Hamaletü'l-ilm (Taşıyıcılar) veya Nakalatü'l ilm (Naklediciler)
*Mağrib,Yemen,Hadramut,Uman ve Horasan a yayılmayı sağlamışlar.
41-Uman İbadiliğini başlatan?
-Mirdas b.Udeyye başlatmış .İmamete Cülenda b.Mes'ud getirilmiş.
*Uman ın Nevze şehri merkez olmuş.
***Sayfa 48 de Uman ibadilerinin gelişm süreci anlatılmış ,o kadar ayrıntıya girmeyeceklerini düşündüğümden yazmadım,yinede bakın isterseniz ...
42-Uman İbadiliğinin yönetim şekli?
-16.yy dan itibaren hakim aile ve veliaht sitemiyle imamet şeklinde yönetilmiş.Halkın ve ibadi alimlerin beğendiklerine imam , diğerlerineyse vali,mütekaddim,melik,sultan denmiş.
43-İbadiliğin günümüzde mezhebi olduğu kabileler?
-Uman'da Gafiri ve Hina kabileleri
44-İbadilerin Devlet Başkanı seçmekle ilgili görüşleri?
-Dini başkanı belirlemeyi dini görev sayarlar.Seçim yoluyla(biat) istisnalar dışında.
-Seçilecek şahsın vasıflarında Ehli Sünnetten ayrılır imamların Kurayş'ten olmasını reddeder.
-Soya değil;mü'min,ilim,zühd,adalet sahibi,itaate layık olmalı.
-Cemaatin ittifakı yani serbest seçimle seçilmeli.
45-Ibadiyenin Mu'tezile etkisinde kaldıkları görüşler?
-Allah'ın sıfatlarının zatından ayrı olmadığı,Kur'an ı mahluk kabul etmeleri,Ahirette şefaati inkar etmeleri
46-Mu'tezileden ayrıldıkları konu?
-Kulların fiilleri Hayırda şerde Allah'tandır.Kulların fiilleri Allah'ın dilemesi ve yaratmasıyla olur.(Bu soruda çıkabilir ben olsam sorardım yani :) )
47-İbadiyeyi diğer Harici fırkalardan ayıran konu?
-Büyük günah.Mutedil bir yol izlemişler.
48-İbadiyye 'büyük günah'ı nasıl niteler?
-Nimet küfrü olarak
49-Nimet küfrü?
-Amel,imandan bir parçadır ancak amelsizlik veya büyük günah insanı dinden çıkarmaz,
doğrudan kafir yapmaz küfür olarak adlandırılır.Bu küfre nimet küfrü denir.
50-Nimet küfrünün hükmü?
-Dinden çıkarmaz, tevbe ederse Müslümanlığa döner ,ebedi Ahiret cezasından kurtulur
tevbe etmezse ebedi Ahiret cezasına müstehak olur.
-Nimet küfründe olan Müslümanın canı,ırzı,malı diğer Müslümanlara haramdır.
51-Ibadilere göre dinden çıkaran küfür?
-Şirk küfrü
*Şirk küfründe olanla emr bil maruf uyarınca bu dünyada mücadele edilir.Bu görüşleriyle el-menzile beynel menzileteyn i savunan Mu'tezileye benzer.
52-Ibadilerin Sünnimüslümanlarla benzer görüşleri?
-İbadetler ve muamelatlar konusunda.Bu yüzden camileri aynıdır ve evlilik öünasebeti kurarlar.
54-Günümüzde İbadiyye nin var olduğu yerler?
-Uman,Hadramut,Zengibar,Libya,Tunus,Cezayir,Batı Sahra
55-Son yıllarda Zengibar da ibadiliğin azalması?
-Halkın çoğunun Şafi mezhebine geçmesinden
***Harici fırkalarından en katısı Ezarika en ılımlısı İbadiyye
56-Mürcie kelimesinin anlamı?
-İrca kökünden türemiş olup ''tehir etmek'' ''ümit vermek''
57-Bu fırkaya Mürcie denmesinin nedenleri?
-Mürtekib-i kebire için son kararı Allah'a ve Ahiret gününe bıraktıklarından ;
-Taatın kafire bir faydası olmadığı gibi,günahında imana zararı yoktur diyerek ümit verdiklerinden;(temel prensipleri)
-İmamet konusunda Hz.Ali yi 1.sıradan 4.sıraya bıraktıklarından;(erteleyen anl)
-İman karşısında ameli 2.plana ittiklerinden mürcie denmiştir.
58-Mürcienin iman anlayışı?
59-Ehli Sünnetin Mürcie ye bakışı?
-İman ve amelde genişlik ve gevşekliği ifade eden bid'at düşünce inanç olarak görür.
60-İlk mürci tavır kimlerce ortaya konmuştur?
-Hz.Osman ın şehadetinden sonra toplumsal barışı esas alıp,ehli kıble ile şavaşmayı reddeden Abdullah b.Ömer,Sa'd b.Ebi Vakkas,Muhammed b.Mesleme,Usame b.Zeyd gibi sahabilerce konmuştur.
61-Mücie ne zaman güçlenmiş?
-Hz.Hasan ın hilafeti Muaviye ye devretmesinden sonra.
62-Mürci grupların yoğun olarak bulundukları yerler?
-Mekke ve Medine (Şam,Mısır,Basra da da tarafsız küçük gruplar mevcut)
63-Şükkak?
-Kuşkudakiler.Meseleler hakkında peşin hüküm vermeyen ve işi Allah a havale eden kimselerin yolunu izleyen grup.
64-İrca ile ilgili yazılan eser ve yazarı?
-Hasan b.Muhammed İbnü'l-Hanefiyye:Kitabü'l İrca (Cemel-Sıffın savaşlarından sonra yazmış)
65-Mürcie nin ortaya çıkışını etkileyen olaylar?
-İslam top. tehtid eden Harici zihniyeti,Emevi-Haşimi çekişmesi,Emevilerin Haricilerle
diğer mualiflerine karşı acımasız davranışları , Mevaliyi küçük görmeleri,özellillede Müslümanların birbirini öldürmesine tepki olarak doğmuş,uzlaşmacı ve birlik taraftarı siyasi bir fırka kabul edilmiş.
66-Emevi dev. Mürcilere bakışı?
-Havaric ve Şia gibi iktidarı ele geçirmeye yönelik amaçları olmayan mürcilerin faaliyetlerine engel olmamışlar onları çeşitli görevlere getirmişler.Daha çok Horosan ve Maveraünnehir deki fetihlere katılmışlar.Destekledikleri hareketler:Abdurrahman b.Muhammed b.Eş'as,Yezid b.Mühelleb,Zeyd b.Ali,Haric b.Süreyc isyanları
67-Ebu Hanife ye Mürcii denmesinin sebepleri?
-''Büyük günah işleyenin nihai durumu hakkındaki hükmü,cennetlik mi cehennemlik mi old. hakkındaki kararı Allah a bırakan irca görüşü ;Ehli Sünnet in görüşüne yakındır.
Ebu Hanife ; amelin imanın zorunlu bir parçası olmadığı ve imanın amelden üstün olduğu konusunda mürciler ile aynı görüşte olduğu için;
-H.icri1.asırda ortaya çıkan Kaderiyye ve Mu'tezileye mualefet etmesi ve mu'teziler kader meselesi hakkında kendilerine mualefet eden herkese mürcii dediklerinden Ebu Hanifeye de Mürcii demişler.(Haricilere ve Ehli Hadis e de demişler)
***Mürcie kelimesinin Kelam ve Mezhepler tarihi kavramı olarak ilk etapda çağrıştırdığı anlam göz önüne alınırsa Ebu Hanife ye Mürci demek doğru değildir.
68-Mürcie nin sınıflandırılması?
1-Mürcie-i Halisa :Mürtekib-i Kebire nin hükmünü Allah a havale ederek imanla beraber günahın zarar vermeyeceğini iddia edip,taat ve ibadetlerin önemsizliğine, amelin imandan ayrı olduğuna inanan Mürcie;
2-Sünni düşünceyi etkileyen(Ebu Hanife): Mürtekib i Kebire yi kafir saymayıp, günahkar mü'min olarak telakki eden Mürcie.
69-Kaderiyye nin sözlük anlamı?
-Kadere mensup olan ,kader taraftarı(aksi kullanılmış ama)
70-Kaderiyye nin terim anlamı?
-Kader inancını reddeden düşünce ve inanç akımı , sorumluluk doğuran fiillerin sadece insan iradesiyle gerçekleştiğini ileri süren itikadi mezhep.
71-Bu görüştekilere neden Kaderiyye demişler?
-Kader konusunu merkeze almalarından dolayı 'Kader konularına ölçüsüzce dalanlar' anlamında Kaderiyye demişler.
72-Mualifleri tarafından Kaderiyye den başka hangi ad kullanılmış?
-Ehlü'l Kader (mecusilere benzetmişler)
73-Kader konusunu gündeme getiren ilk kişi?
-Ma'bed el-Cüheni (Emevi halifesi Abdül Melik Mervan zamanında Haccac tarafından öldürülmüş)
74-Kaderiyyeyi daha sistemli savunan?
-Geylan ed-Dimeşki (Halife Hişam b.Abdülmelik zamanında)
75-Kaderiyye nin kader görüşleriyle benzetildiği mezhep?
-Mu'tezile
76-Kaderiyyeyi Mu'tezile nin diğer adı olarak kayıt eden?
-Abdulkahir Bağdadi
77-Kaderiyyenin Mu'tezileden ayrı fırka ol. Göstermek için kullanılan isim?
-Halis Kaderiyye
78-Kaderiyye nin ortaya çıkış sebebi?
-Emevilerin kulların iyi ve kötü fiillerini tamamıyla Allah ın takdirine bağlayan cebriyeci din anlayışına tepki olarak çıkmıştır.
79-Mu'tezilenin sözlük anlamı?
-Uzaklaşan,ayrılıp bir köşeye çekilen
80-Bu gruba mu'tezile denmesi ve ortaya çıkış sebepleri?
1-Hz.Osman,Hz.Ali.Muaviye,Hz.Hasan olayları sırasında fitneye karışma endişesiyle hiçbir tarafı desteklemeyen birkenarda durdukları için;
2-Kendi mensuplarınca aşırı uçlardan uzak durduklarını ifade etmek için
3-Büyük günah işleyen kimseyi kafir veya mü'min saymayıp fasık saydıkları için
4-Sünni kaynaklarınca Vasıl b.Ata nın mürtekib-i kebire konusunda hocası Hasan el-Basri den ayrılması ve hocasının kendilerinden uzaklaştığını ifade etmek için
Gad i'tezele annel-Vasıl demesi sebebiyle; Mu'tezile denmiştir ve bu mezhep ortaya çıkmıştır.
81-Mu'tezile içinde Hasan Basri'nin görüşlerini benimseyen fırka?
-Haseniyye
82-Vasıl yerine ismi zikredilen?
-Amr b.Ubeyd (Vasıl öldükten sonra öncü olmuş)
83-Mu'tezile için kullanılan diğer isimler?
Kaderiyye:Kaderi tartısıp inkar ettikleri ve kulun fiillerini yarattığını söylediklerinden
Cehmiyye:Cehm b.Safvan dan etkilendiklerinden
Seneviyye ve Mecusiyye:Allah şerri yaratmaz dediklerinden
Vaidiyye:Tövbe etmeden ölenlerin bağışlanmayacağını söylediklerinden
Muattıla:Allah a bazı kadim sıfatları nispet etmekten kaçındıklarından bu isimleri mualifleri kullanmış.
84-Mu'tezili alimlerin kendilerine kullandığı diğer isimler?
-Ashabü'l-adl vet-tevhid , adliyye ,ehli adl, ahlü'l-hak, el-fırkatü'n-naciye
84-Vasıl ın hocasından ayrılırken ortaya attığı görüş?
-Büyük günah işleyenlerin mutlak olarak ne mü'min nede kafir olduğu söylerim.O iki yer arasında bir yerdedir(el-menzile beynel menzileteyn) demiş.
85-Emeviler dön. Mu'tezilerin tepkisini çeken olay?
-Horosan da Müslümanlardan cizye alınması
86-Mu'tezilerin destekledikleri Emevi halifeleri?
-Halife Ömer b.Abdülaziz ve Halife Yezid b. Velid
87-Abbasilerin ilk döneminde mutezile mez. duraklamanın sebebi?
-Amr b.Ubeyd in mezhebi Bişr b.Mu'temir ve Ebu'l-Hüzeyl el-Allaf dönemine kadar faaliyetlerini Basra ve Bağdat ta sınırlı tutması
-Ehli Beyt ten Muhammed Nefsüzzekiyye nin isyanına verdikleri dertekten dolayı maruz kaldıkları baskı(Batılı müsteşrikler böyle düşünmüş)
-Cebir itikadına karşı çıkışları sebebiyle gördükleri baskı(Kadı Abdülcebbar böyle düş.)
88-Mu'tezile fikirlerinin ortaya çıkışındaki faktörler?
1-Mürtekib'i kebire,Allah ın sıfatları,iradi fiiller,Kur'an ın mahluk oluşu gibi tartışmalardaki iç siyasi ve fikri ihtilaflar
2-Varlığın mahiyeti,cevher,araz,hareket,sukun gibi konulardaki dış felsefi etkenler
(İran dinleri,Yahudilik,Hristiyanlık,Yunan felsefesi)
89-Mu'tezilenin resmi mezhep olduğu?
-Abbasiler (Mehdi dön.)
90- Mu'tezili alimleri tebliğ ve İrşad için diğer ülkelere gön. halife?
-Harun Reşid
91-Halife Me'mun un siyaseti?
-Arapçılığa karşı İranlılar ve Türkler'den ,Sünniliğe ve Şia ya karşı Mu'tezilerden istifade etmiş.
-Kur'an ın yaratılmış(mahluk) olduğu fikrini benimsemiş ve bunu reddeden kadılara ve alimlere baskı uygulamış(mihne olayı (218)
92-Mu'tezile mezhebini desteklemeye son veren halife?
-Halife Mütevekkil (mihneyi bitirmiş)
93-Mu'tezilenin taraftar kitlesini kaybetme nedenleri?
-Uygulamada baskıcılığa destek vermeleri
-'cüz'ün la yetecezza' 'ma'dümün şey olup olmaması' 'cevher ve arazların fena ve bekası' gibi felsefi konularda birbirlerini tekfir etmeleri
-İbnür-Ravendi nin Şia ya katılması
-Maturidi ve Eş ari Sünni ekollerin ortaya çıkması
-Hadis tedvinlerinin tamamlanması
94-Eş'ariliği canlandıran?
-Nizamülmülk
95-Sünniler tarafından da taktir gören Mutezile alim ve eseri?
-Zemahşeri:el-Keşşaf
*Sayfa 57 de Mutezilenin iniş çıkışlarını ayrıntılı olarak anlatmış oraları atladım bilginiz olsun !
96-Basra okulu ve görüşlerin şekillenmesi?
-Vasıl b. Ata : Tevhid,el-menzile beynel menzileteyn,emir bil-maruf nehiy anil münker
-Amr b.Ubeyd : Adalet,va'd ve vaid görüşlerini geliştirmişler.
97- Usül-ü hamse inanç sisteminin teşekkülünü tamamlayan?
El-Usülül-hamse kitabıyla Ebül-Hüzeyl el-Allaf
98-Mutezile alimlerin görüşlerini biraraya getiren alim ve eseri?
-Abdülcebbar eseri:el-Muğni (Ebu Haşim el-Cübbai görüşleri ağır basar)-elektik yötm
99-Basra okulunda diğer ileri gelen Mutezili alimler?
-Nazzam,Cahiz,Ebü Ali el-Cübbai,Ebu Haşim el-Cübbai,Abdülcebbar el-Hemedani
100-Bağdat muteziciliğini başlatan?
-Bişr b.Mutemir
101-Bağdat Muteziciliğine en büyük hizmeti yapan?
-İbn. Ebi Duad
102-Mutezilenin rahibi olarak anılan?
-Ebu Musa el-Murdar
103-Eserlerinde kıyas taraftarlarını reddedip Zahirilere yaklaşan?
-Cafer b.Mübeşşir
104-Ekolün diğer alimleri?
-Sümame b.Eşres,Cafer b.Harb,İskafi,Hayyat
105-Mutezilenin yayıldığı bölgeler?
-Basra,Bağdat,Şam,Kufe,Horosan,Yemen,Taberistan,Mağ rib
106-Davetçilerin hizmetlerini anlatan şair?
-Safvan el-Ensari
107-Mutezilenin inanç sistemi?
-İtikadı sistemetik olarak tanzim eden ilk mezhepdir.
-Aklı yanılmaz bir hakim olarak kabul eder,ahirete ve metafiziğe dair konuları akıl ile izaha çalışır
-Ahirette Allah ın görülmesini red eder ve Kur'an ın mahluk olduğunu kabul edr.(tevhid
-Salih kimselerin şefaatini ve kabir azabını reddeder.(vad vaid)
-Kulların menfaatine olan şeyleri Allah ın yaratmasını vacip görür,(adl)
-Şiileri etkilemiştir.
-İslam dininin temel ilkelerini usül-ü hamse de toplamışlardır.
108-Usül-ü Hamse?
-Tevhid - Adl - Va'd ve Vaid - el Menzile beynel Menzileteyn – Emir bil Maruf Nehiy anil Münker
109-Tevhid?
-Usülü Hamsenin temelidir.Allah ın zatında ,sıfatlarında ve fiillerinde tek olması.
110-Tevhid inancına dair mualif görüşler?
-Sıfatıyye:Allah ın bağımsız kadim manalar olarak zati sıfatlara sahip.
-Haşvıyye:O na makam cinsiyet gibi maddi manalar nispet etmiş.
-Batınıyye:Allah sonradan oluşmuş (hadis) zati sıfatlara sahip.
-Hristiyanlar:Tanrı üç uknum halindedir.
111-Sıfatlar konusunda ilk tartışmayı başlatan?
-Ca'd b.Dirhem
112-Vasıl b.Ata nın sıfat telakkisi?
-Allah a kadim sıfatlar nispet edilmesini şirkle denk tutmuş.
113-Ebu Haşim el-Cübbai nin teorisi?
-Ahval teorisi:İlahi sıfatlar Allah'ta kendisinin sahip olduğu hal sebebiyle mevcuttur.
114-Kadı Abdülcebbar ın teorisi?
-Sıfatları zatı ve fiili olarak ayırmış. Allah ın zatıyla aynıdır.
Zati sıfatlar:Allah ın zatıyla aynıdır.Kadir,alim,hay,mevcut,semi',basir ve müdrik.
-Fiili sıfatlar:Hadis ve Allah ın zatından gayrı olan:Mürid,karih,mütekellim,fail
***Muteziler Kur'an daki yed, vech,istiva,semada oluş gibi nitelemeleri Allah'ın her türlü benzeme ve benzetmelerden tenzih edilmesi olarak yorumlamış.
115-Adl ?
-Allah'ın iyi fiilleri işlemesi,kötü fiillerin meydana gelmesinde etkisinin bulunmaması.
Allah ın kötü fiilleri yaratması caiz değildir.İrade hürriyeti(istıtaat) bulunmayan insanın sorumlu tutulması Allah ın adalet ve hikmetiyle bağdaşmaz..
Ebu Ali el-Cubai:Kabih(kötü) fiillerde etkisi yoktur.
Kadi Abdülcebbar:Allah ın bütün fiillerinin güzel oluşu,zulüm ve çirkin fiilleri ypmaması
116-Va'd Vaid ?
-Dünyada iyilik yapanları mükafatlandırması, günah işleyenleride cezalandırması zorunludur.Büyük günahtan tövbe etmenden ölen cehennemde ebedi kalır.
-İman,fısk,küfür,kebire,tövbe,kötülüklerin iyilikleri boşa çıkarması,iyiliklerin günahlara kefareti,sevap,ikab,şefaat,ivaz,kabir azabı ,Münker ve Nekir suali ,mizen,sırat bu başlıkta konu edilmiştir.
117-El Menzile beynel Menzileteyn ?
-Büyük günah işleyen kişinin küfrü gerektiren inkarda bulunmadığından kafir olmayacağı,fakat işlediği günah sebebiyle imanda kalamayacağı ikisi arasında bir yerde yani fasık olduğu görüşüdür.İlk Vasıl b.Ata ort. Koymuş.Harici ve Mürcie arasında orta yol bulmayı amaçlamış bu yüzden mutezileye Menaziliyye de denir.
118-Emir bil-Maruf Nehiy anil Münker?
-Her Müslümanın iyiliği emretmesi ve kötülükten sakınması zorunludur.Konu olan maruf vacipse,vacip ; nafile ise nafiledir.Münkerde böyle bir ayrım yoktur.
*Zulüm yalan gibi akli,hırsızlık zinave içki gibi münkerlerden uzaklaştırmak vacip; ictihada konu olan münkerlerden uzaklaştırmak bazı ddurumlarda vacip bazı durumlarda caizdir.
***Mutezilenin Ehli Sünnet e açık etkisi Eş'ari ile başlar.
***Eş ari ,,Abdülkahir Bağdadi, Şehristani Mutezileyi ana fıkralar içinde sayarken,
Mutahhar b. Tahir el-Makdisi,Şehabettin b.Arabşah tarafsız kalmıştır.ÜNİTE 4 EHL-İ SÜNNET VE'L CEMAAT
-Sünnet:Sözlük anlamı 'yol,gidiş,adet' -Sünnetullah:Allah ın değişmez kanunları
-Sünnetin zıddı :Bid'at
-Cemaat:Sözlükde;Toluluk,insan grubu Istılahda;İslam ümmetinin çoğunluğu
-Cemaatin zıddı:Tefrika -Ehli sünnete mensup:Sünni
1-Ehl-iSünnet ve'l Cemaat terkibini ilk kim kullanmış?
-Ebu'l-Leys es-Semerkandi ; Şerhu'l-Fıkhi'l-Ekber kitabında kullanmış.
(Ehlü's-Sünne vel Cema'a olarak kullanmış)
*Ehl-i Sünnet tabirini Hasan el-Basri çok daha önce kullanmış.
2-Ehl-iSünnet ve'l Cemaat kullanılmadan önce kullanılan terimler?
-Ehl-i Hadis,Ehli Eser,Ashabı Hadis,Ashabı Eser,Sünni
3- Ehl-iSünnet ve'l Cemaat ?
-Hz.Peygamberin sahabenin ve onların yolunu takip eden ilk nesillerin inanç sahasındaki görüş ve tercihlerini benimseyip izleyen geniş kesimlere verilen isimdir.
Sünnet;Hz.Peygamber ve sahabe , cemaat; müslümanların çoğunun siyasi birliğine referanstır.
4-Ehli Sünnetin doğuşunu hazırlayan olaylar?
-Hz. Peygamberin vefatından sonra fitne hadiselerinin ortaya çıkması ,Hz.Osman ın şehit edilmesi ve sonrasında yaşanan olaylarkafalarda soru işareti oluşturmuştu.
Ölen ve ölenin Allah katındaki durumu? İnsan kaderine mahkummudur?Büyük günah? vb. Sorular ve farklı cevaplar fırkalaşmalara neden olmuş.Müslümanları bir arada tutacak ve tefrikayı engelleyecek mutedil fikirlere ihtiyaç vardı. Bu dönemde mevcut iktidarın yanında olan yada karşısında olmayanları tanımlayan siyasi kavramdı ehli cemaat.
5-Cemaat yılı?
-Hz.Hasan ın iktidarı Muaviye ye bıraktığı 41.Hicri yıl.
6-Ehli Sünnetin kendileri için kullandığı isimler ve anlamları?
Ehli Sünnet :Hz. Peygamber in uygulamalarına ve sözlerine sıkı sıkıya bağlı olanlar
Ehli Cemaat:Topluluk taraftarları (ehli sünnetin en çok kull)
Sevad-ı Azam:Çoğunluk Müslümanlar (73 fırka hadisinde geçer-büyük kalabalık)
Fırka-ı Naciye : Kurtuluşa eren grup (73 fırka hadisinde geçer)
Ehli hak ve Ehli Hüda:Hak ve hidayet taraftarları
7-Mualiflerinin Ehli Sünnet e kullandıkları isimler,anlamları?
-Sıfatıyye:Mutezile Allah'ın ,kadim sıfatlarını kabul etmeleri seb. sıfatçılar anlamında.
-Müşebbihe:Haberi sıfatları hakiki anlamlarında zat a ait birer gerçeklik olarak ispat ettikleri için;
-Mücessime:Allah ı cisim sayanlar anlamında;,
-Mücbire:Allah ın aleme müdahalesini gerketiren sıfatları kabul ettiklerinden, kula kısıtlı irade hürriyeti verdikleri,için;
Haşviyye:Allah ile mahlukatı arasında kaba benzetmeler yaptıkları için;
Nasıbi:Şia tarafından Hz.Ali ve Ehli Beyt i ümmetin tayin edilmiş lideri saymadıkları için ; mualifleri tarafından bunlar daha çok Ehli Hadis için kullanılmıştır.
***Ehli Sünnet vel Cemaat tabiri sadece bir mezhep için değil,ifade fıkıh ve kelam mezhepleri ve mutedil tasavvufi gruplarıda kapsar.
8-Ehl-iSünnet ve'l Cemaati oluşturan alimler?
-Hasan el Basri , Ebu Hanife ve cumhur alimler denilen;Malik b.Enes,Muhammed b.İdris es-Şafi , Ahmet b.Hanbel
9-Selef ve halef arasında köprü vazifesi kuran alimler?
-İbn. Küllab el-Basri , Haris el-Muhasıbı,Ebü'l Abbas el-Kelanisi
10-Hasan el-Basrinin oluşumdaki rolü?
-Emevilere yazdığı mektupta fitneye yıl açan olaylardan sakınılması gerektiğini öğütlemiş,hatta Hz.Ali yi bilehatalı bulmuş.
-Büyük günah sahibini İslam dairesinde görür ve insanın fiillerinde kaderin belirleyiciliğini (cebir) red eder.
11-Ebu Hanife nin görüşleri?
-Allah sayı yönünden değil ortağı olmadığından birdir.
-Peygamberlerin hepsi günahlardan,küfür ve çirkinliklerden münezzehtir.
-Peygamberlerden sonra en üstün insanlar sırasıyla:Ebu Bekir , Ömer b.Hattab,Osman b.Affan,Al,b.Ebi Talib tir.
-Helal saymamak kaydıyla büyük günah işlemek küfür sayılmaz.
-Müminin kafir olmamakla birlikte fasık olması caizdir.
-Nebilerin mucizeleri,velilerin kerametleri haktır.
-Allah (cc) Ahiret te görülecektir.
-İman dil ile ikrar ve kalp ile taktirledr.
-Peygamberlerin şefaati haktır.
-Kıyamet ve hesap haktır.
12-İmam Malik ekolünün oluşumu?
-Nebevi sünneti esas alarak ekolünü oluşturmuş.(Hicaz bölgesinde)
13-Muhammed b.İdris eş-Şafi sünneti nasıl yorumlar?
-İlham değerinde ilahi bir vahiydir.Kur'anda 'kitab' ile birlikte zikredilen 'hikmet 'terimini sünnetid iye te'vil etmiş ve Rasulullah a itaati Allah a itaat kabul etmiş.
14-Mihne olayı ?
Mutezile yanlısı devlet adamlarının Ahmet b.Hanbel gibi sünni din adamlarına işkence ve baskısı.
15-Ahmet b.Hanbel in görüşü?
-Ekolünü tamamen hadis metinlerine dayandırarak,aklın yol göstericiliğini tamamen bir kenara bırakmıştır.
16-Ehli Sünnet tarihinde 4.asır neden önemli?
1-Ebu Hasan el-Eşari Mutezileden ayrılmış,kendi kelam ekolünü kurmuş
2-Hanefi ekolün inanç esaslarını sistemleştiren Ebu Mansur el-Maturidi Maveraünnehir de ekolünü yaymaya başlamış.
17-Ehli Sünnette bütünleşmeyi sağlayıp,Ehli Sünnet çatısını çatanlar?
-4. ve 5. asırda yazdıkları Mezhepler tarihi kitaplarıyla Abdülkahir Bağdadi ve Şehristani.
18-Sünni bünye usülleri?
-Ehli Sünnet-i Hassa ve Ehli Sünnet-i Amme
19-Selefiyye?(2.-4.asır)
-Sahabe ve tabiun neslini takip eden fukaha ve muhaddislerin yolu.Bunlara sünnet yolunda oldukları ve selefin ittifa etmediği konulara girmediklerinden Ehli Sünnet-i Hassa , hadis merkezli düşündükleri ve hadisleri toplayıp hazırlamaya çalıştıklarından
Ehl-i Hadis denmiş.İtikad iamamı Ahmet b.Hanbel dir.
20-Halefiyye?
-Sadece nakle bağlı kalmayıp aklıda önemseyen çizgidekilere Ehli Rey ,sünniliğin büyük bölümünü etkilediklerinden Ehli Sünneti Amme ,Selefıyyeden daha sonra oluşup geliştiklerinden Halefiyye denmiş.(Hanefi ile başlar Maturidi,Eş'ari canlandırmış)
21-Muhaddis ve Ashabı Hadis arasındaki fark?
-Muhaddis sadece rivayete ve ravilerin hallerini bilen kimse; Ashabı Hadis ise, haberle istidal yapabilen ve ondan ahkam çıkarma usulüne bilen kimsedir.
22-Ashabı hadis tabakaları?
-Malikiyye,Şafiyye,Hanbeliyye,Raheviyye,Huzeymiyye
23-Selefıyyenin temel görüşleri?
-İnanç esasları konusunda nassları olduğu gibi kabul eder akli delil aramazlarÖzellikle
Allah'ın yed,vech,istiva gibi müteşabihatını te'vil etmeden tastik etmişler.
-Kur'an mahluk değildir
-Hayır ve şer Allah'tandır
-Ruyetullah ı kabule der
-İman tastik,ikrar,ameldir....İman ile İslam birbirinden ayrıdır
-Büyük günah işleyen imandan çıkar,İslam dan çıkmaz
-Kıyamet alametlerini ve ahiret ahvalini ayet ve hadislerdeki gibi yorumsuz kabul eder
-Kelamcıları kötüler ve biatçılardan uzak dururlar.
24-Selefıyyenin takip ettiği metodik perensipler?
-Tasdik:Kur'an ve sünnette yer alan Allah'ın isim ve sıfatlarını olduğu gibi kabul etmk
-Takdis:Allah'ı layık olmasığı isim ve sıfatlardan tenzih etmek
-Aczi itiraf:Müteşabihatın bilinmesinde aczin ifade edilmesi
-Sükut:Cahilin müteşabihatı sormaması,aliminde cevaplamaması
-İmsak:Müteşabih ayetleri tevilden çekinmek
-Keff:İtikaden şüpheli meseleleri kalben dahi düşünmekten dahi çekinmek ( :) )
-Marifet ehline teslim:Müteşabihat hakkında Nebi ve ashabın açıklamalarına tabi olmk
*Sayfa 72 de Selefi alimleri saymış bakmanızı tavsiyee derim.
25-Selefiye ekolünü 8.yy da canlandıran?
-İbn Teymiyye
26-Selefiyeyi Vehhabiye adıyla Arap yarımadasında yayan ve getirdiği yenilik?
-İbn Abdülvehhab. Selefiliği siyasallaştırmış ve Suud hanedanında devlet mezhebi haline getirmiş.Ayrıca tevhid ile kabir ziyareti arasındaki ilişkiyi izaha çalışmış.
27-Rey?
-Fıkıh usülünde hakkında nass olmayan konularda ,şeriatın gösterdiği düşünme yollarından gidilerek akli bir faaliyetle yapılan ictihaddır.
28-Ashab-ı Rey alimleri?
-Ebu Hanife ile başlar,İbn Küllab,Muhasıbi,Kelanisi ile Kelam a yaklaşmış,Eş'ari ve Maturidi ile sistemleşmiştir.
29-Eş'ari mez. kuran?
-Ebu'l Hasan el-Eşari
29-Eş'ariliğe mualiflerinin kullandığı isimler?
-Müşebbihe,Cebriyye,Mürcie
30-Nasıruddin(dinin yardımcısı) lakabı verilen?
-Ebu'l Hasan el-Eşari.Sünni akideyi geliştirip,yaydığından dolayı verilmiş.
31-Hocaları?
-İbn Zekeriyya es-Saci (sünni) , Ebu Ali el-Cübbai(üvey babası ayrıca Mutezili alim ve kelam ilmini öğrenmiş) Ebu'l İshak el-Mervezi
***Gençliğinde Mutezile mez. benimsemesine rağmen sonraları eleştirmiş.
32-Eş'arinin Ahmed b.Hanbel in akidedsini yansıtan Berbehari'ye sunduğu eser?
-el-Ibahe an Usulid-Diyane
33-Ehli Hadisin görüşlerinden uzaklaşıp ,rey ve kelam ı öne çıkaran eser?
-el-Luma
43-Mezhepler Tarihi kitabı?
-Makalatül-İslamiyyin ve İhtilafu'l-Musallin(itikadi ihtilafları konu almış)
44-Ebul Kasım ın 'Katilü'l Eş'ari ' olarak anılması?
-Eş'arinin onunla yaptığı münazaradan sonra üzüntüyele hastalanıp ölmesinden dolayı
(Ebul Kasım Mutezili alimi)
45-Eş'arinin 2. kurucusu sayılan?
-Ebu Bekir Bakıllani
46-Ebu Bekir Bakıllani nin getirdiği ilke?
-İn'ikasü'l edille:Haberi sıfatları te'vile tutmaktan kaçınmış,subüti sıfatlarda ahfal teorisine yönelerek,mezhebin dayandığı delillerin öncüllerini iman esası gibi mütalaa etmesi ilkesi.
47-Eş'ariliği Maliki mezhebinde yayan?
-Ebu Tahir el-Bağdadi
48-Eşariyyenin müteahhirin dön. Başlatan?
-Ebu Hamid el-Gazzali
49-Gazzalinin Aristocu filozofları eleştirdiği kitapları?
-Mekasidü'l Felasife ve Tehafütü'l Felasife
50- Gazzalinin Aristocu mantığıyla yazdığı eser?
-Miyarül İlm ve Mühakkün-Nazar(mantık bimeyenin ilmine güvenilemeyeceğini ileri sürmüş)
51-Şehristani nin ahval teorisini tenkid edip Eşariyye ye mal olmasın elgellediği eseri?
-Nihayetül İkdam fi İlmil Kelam(felsefe-kelamı güçlendirmiş)
***Sayfa 76 mezhebin gelişmesindeki alimleri vermiş ben yazmadım mesuliyet almayayım size kalmış tamamen bir bakın isterseniz :)
***Nizamülmülk tarafından Nişabur ve Bağdatta yaptırılan medreseler mezhebin yayılmasında önemli.
52-Eş'arinin Görüşleri?
Bilgi:Zaruri ve iktisabi ol. ikiye ayrılır.Bilgi nazar,tefekkür ve tartışma(cedel) yoluyla elde edilir.Kaynağı duyular,akıl ve haberdir.Haber kesin bilgi olmak için tevatür veya mucize ile kanıtlanmış Peygamber tarafından gelmelidir.Mütevatir hadisle,tek rivayette (haber'ivahid)fark gömez,kabul eder.Müteşabih ayetlerde nassların zahirilerini alır,benzetmeye yol açmayacağını düşünür.
Uluhiyet:Allah ın varlığına ilişkin bilgiler zaruri değildir,akıl yürütme ile bulunabilir.
Eş'ari Kur'an ve sünnette zikredilen bütün sıfatların varlığını kabul etmiş ve bunların Allah ın zatına yakışan sıfatlar olduğuna ve yaratılanlarınkine benzemediğini bildirmiş.
Rü'yetullah:Ahitette mü'minlerin Allah'ı görüceğini kabul eder,dünya da sadece Hz.Peygamber görmüştür.Rüyada görülmesi imkansızdır.
Kur'an'ın Yaratılmışlığı:Kur'an ın mahluk olmadığını ancak Kur'an ın üzerine yazıldığı nesneleri,mukatta harflerini ve kelimelerden çıkan sesleri mahluk kabul eder.Kur'an ı mahluk sayanı O nu inkar etmiş sayar.
Kader Problemi:Kullara ait fiiller Allah tarafından yaratılmıştır ; Kul,fiilin kendine ait hadis kudretle kısmen irtibatı olduğu için sorumludur.(Bakıllani:kulun hadis kudretinin fiil üzerinde etkili ol. kabul etmiş.)
Nübüvvet:Allah dilediğini peygamberlikle görevlendirir.Resul olanlar tebliğ ile yükümlü olduğu halde nebiler böyle mükellef değildir.Bu yüzden kadınlardanda nebi seçilmiştir kanaatindedirler.Nübüvveti ispat için en büyük delil mucize dir.Hz.Peygamber in en büyük delili ümmi olduğu halde Ku'an gibi yüce kitabı getirmesidir.
Ahiret:Ahiret hallerini bilmenin tek yolu nakil olmakla birlikde akılda bunları imkan dahilinde kabul eder. Deccalin çıkacağına,Kabir azabına,sorgu meleklerine inanır.Ölmüş bir canlının 2.defa yaratılacağı aklen imkansız değildir.İhtilaf ettikleri konu bedenle birlikte ruhun ölüp ölmediğidir.Cüveyni ve Gazzali den sonra varlığını sürdürdüğünü kabul etmişler.Şefaatide kabul eder.
İman-Amel İlişkisi:İman tastikden ibarettir dil ile ikrar ve amel imana dahil değildir.Büyük günah işleyen mü'mini Allah ın iradesine havale eder.Ehli kıblenin tekfir edilemeyeceğini söyler.
İmamet:Müslümanların devlet başkanı(imam) seçmeleri farzdır.Ergenlik çağına girmiş,devlet işlerini yürütecek ehil,hür,erkek,Kureyş Kabilesinden olmalı.(Sonraları Kureşten olmayanlarıda meşru görmişler)Başkanlık seçimle belirlenir.4 halifenin seçimi meşru.İmamın gaybı bilmesi ve masum olması mümkün değildir.Hz.Ali haklı,mualifleri haksızdır.
***Nakil ile akıl arasında denge kurmaya çalışmış.Ancak İlliyetin inkarı,kulların fiilleri,tekli-i ma la yutak ve husun kubuh meselelerinde nakile ağırlık vermiş.(Mutezilenin akla çok yönelmesine karşı)
.
***Selef lafzı mutlak kullanıldığında ashab,tabiin veya onların metoduna tabi olan Ebu Hanife,Malik ve Şafii gibi büyük imamlar kastedilir.
***Selefıyye ise 4.yy da ortaya çıkmış ve daha çok Hanbeli mez. dayalı görüşleri savunanları kast eder.
53-Maturidinin Hanefi fıkhını ve kelam ilmini öğ. hocası?
-Yahya el-Belhi
Maturidilik=Ebu Hanife + Maturidinin görüşleri
54-Ebu Hanife yi Maturiyyedi nin önderi olarak gösteren?
-Muin Nesefi
55-Ebu Mansur Maturidi nin eserleri?
-Kitabüt-Tevhid (en önemli) ve Te'vilatü'l-Kur'an
***Kelam ilmine Eş'ariden daha çok önem vermiş.
56-Maturidinin yöntemi?
-Selefıyye ve Mutezile nin iki ayrı uç oladuğunu ; nakli ve akli bilgileri uzlaştıran Sünni yöntemi kabul etmiş.(Allahın Müslümanları mudetil bir ümmet yaptuğını bildiren ayet(Bakara 143) ve itidalin en hayırlı durum ol. bildiren hadis delilleridir)
57-Maturidiyye ekolleştiren ve eserleri?
-Ebu'l Muin en-Nesefi.Eserleri:Tabsiratü'l-Edille ve Bahrü'l Kelam
*Günümüzdeki dil felsefesi çözümlemelerine benzer bir tarz geliştirmiş.
58- Ebu'l Muin en-Nesefi nin Maturidiyye için kullandığı isimler?
-Ehlüs-Sünne ve'l Cemaa, Ehlü'l Hak , Ashabüna , Meşayih-i Semerkant, Ulema-i Maveraünnehir
*Eşariyyeyi mualiflerimiz diye niteler.
*Aile olarak Maturidiye ye hizmet etmişlerdir.Ömer Nesfi,Burhaneddin Nesefi (Akaid Metni bu alimlerden birine nispet edilir) Ebul Berekat Hafizuddin Nesefi eseri:Medariku't-Tenzil
59-Diğer Hanefi-Maturidi metoduyla eser yazanlar?
-Hakim Semerkandi,Sadrü'l-İslam Pezdevi,Siracüddin el-Üşi,Nureddin Sabuni
***Osmanlı da daha çok Eşarıyye kelam kitapları okutulmuş.19. Ve 20.yy da yeni ilmi kelam Maturidi eğilimli kelamcılarla başlamış,İslam ı savunan materyalizm i reddeden eserler telif edilmiş.
60-Maturidi'nin görüşleri?
-Bilgi Teorisi:Bilgi,duyuların ve aklın alanına giren konuların bilinmesini sağlayan niteliktir.Bilgi kaynakları:Duyular,akıl ve doğru haberdir.Duyularla elde edilen bilgi her türlü bilginin esası ve açık olanıdır.Akıl duyular ve haber yoluyla bilgi edinmenin zaruri şartıdır.Akıl hem zorunlu hemde zorunlu olmayan bilgileri ürettiğinden Eşariyyenin akıl tanımı yanlıştır.Duyular ve akıl yürütmeyle ulaşılamayan bilgiye doğru haber le ulaşılır.Yalan karışacağı endişesi doğru haberi kesin bilgi olmaktan çıkarmaz.Haberi sadık(doğru haber) :1-mütevatir haber 2-Peygamber in haberi ...mütevatir haber zorunlu bilgidir.Peygamber in haberi : 1-mütevatir 2-ahad ... mütevatir olan dinen bağlayıcı ve kesindir.Ahad haber zan ifade eder.Bağlayıcılığı şartlara bağlıdır.
Uluhiyet:Allah ın varlığı tefekkürle bilinebilir.Allah ın varlığı konusu hudüs imkan fıtrat gaye-nizam,ahlaki delil ,ontolojik delil gibi katıtlarla istidlalde bulunan akli-itikadi alandır.Allah ın varlığını inkar etmek akli bilgiye aykırı olduğundan değil tamamen psikolojiktir,Çünkü duyularla çözmek isterler.Bir varlığın duyularla algılanamaması yokluğunu göstermez ,akıl yürütme ile bulunabilir....Tefekkürle yani.... :)
İlahi isim ve sıfatlar:Allah ın zatı hakkında isim ve sıfatlarıyla bilgi edinilir.Allah a mahiyet atfedilemez.İlahi sıfatlar kıdem sıfatına bağlı olarak değil ,ilahi nitelikler olduğundan kadimdir.Hayat,ilim,irade,kudret,sem',basar,kelam ve tekvin ezeli subüti sıfatlardır.İlahi fiiller bu ezeli Tekvin ile gerçekleştirir.(Yaratma,öldürme,diriltme, rızk verme)Allah a 'şey' denmesi halinde anlamı 'mevcut' demek olur.Allah'ın fiillerini dilediği gibi düzenleyip gerçekleştirmesi irade sıfatıyladır.
Kelam sıfatı:Allah ın zatıyla kaim ezeli bir manadan ibaret olan kelam sıfatı vardır. Buna kelma-ı nefsi denir.Peyfamberlerle insanlara iletilen kelam-ı nefsi;kelam-ı lafzı adını alır.Kelam-ı lafzı hadisdir.Kelamı nefsi hadis saymak ilahi kelamı beşer kelamı saymaktır.Kur'an mahluktur demek yanlıştır,lafızların mahluk olduğu belirtilmelidir.
Arşa İstiva:Nass da Allah a atvedilen arşa istiva,gitmek(zehab),oturmak(kuud), gelmek(meci),yakın olmak (kurb) gibi kavramlar Allah ı yaratıklara benzetir.Arşa istiva(nurdan veya mahiyeti bilinmeyen bir şeyden ibaret olan) Allah'ın yüksek bir yerde bulunmasını değil; ululuk yücelik ve hükümranlığını ifade eder.Allah her yerde hazır ve nazır değildir.
Ru'yetullah:Allah cennette cisimlere ait özelliklerden münezzeh olarak görülecektir. Eğer Allah ahirette görülemez olsaydı dünyada 'gözle görülebilir' oluşunun ayetle nefyedilmesi (Araf 143) anlamsız kalırdı.
Kader:İnsan gerçek anlamda fiil işleyen (fail) bir varlıktır.Fiiller kazanılmaları(kesb) ve icra edilmeleriyle insanın, yaratılmaları ise Allah ın iradesiyledir.Fiillerin Allah tarafından yaratılması kişinin sorumluluğunu kaldırmaz.Zira onları gerçekleştirmeyi mümkün kılacak irade ve güç insana verilmiştir.
Nübüvvet:Pergamberlik mucize ile kanıtlanabileceği gibi insanın eğitim yoluyla kazanması mğmkün olmayan erdemlere sahip bulunması vb. öz.onun peygamberliğinin işaretidir.Kadınlardan peygamber gönderilmemiştir.İsmet peygamberliğin delillerindendir.Peygamberlikle görevlendirilmeden önce büyük günahtan görevlendirildikten sonra küçük günahtan korunmuştur.Zelleleri,dil ve zihin sürçmeleri bundandır.
Ahiret:Kıyametin kopma zamanı bilinmez ama yaklaştığını bildiren alametler nasslarda vardır.Ahiret hayatı fikren zorunludur.Berzah hayatı ve kabir halleri vardır.Bir kısım Maturidi ruh u cisim kabul ederi bir kısmı mücerred varlık .Berzah alemini ruhi hayat olduğunu düşünür.Kıyametten sonra ölülerin bedenleriyle dirileceği ayetlerle sabit kesin itikadi hükümdür.İnkar eden Müslüman değildir.Dirilişi akılda mümkün görür.
İman-Küfür:İman kalp ile tasdikledir.İkrar kalpteki imanın anlatılmasına vasıtadır. Dinde en ileri amel kalbin ameli olan imandır.İman,bütün ilahi buyruklara itaat değildir.
Bazı buyruklara uymayanlara Kur'an da 'iman edenler' diye hitap edilmesi bunu kanıtlar.İmanda artma eksilme yoktur.İmanla-İslam aynıdır.Her müslüman mü'min,her mü'min müslümandır. Mukallidin imanını kabul eder ancak akıl yürütmeyi terk ettiğinden günahkardır.Gayba iman ortadan kaltığından be's ve ye's halinde iman geçersizdir.
İmamet:Mutlaka devlet başkanı belirlenmelidir.Başkan adil ve liyakatli olandan seçilir.Hz.Ali ve oğlunun imametine dair nass asılsızdır.Başkanın Kureyş ten olması ,ashab dön. Problemin çözümünü kolaylaştırmak içindi.
1- Ehli sünnetten sonra en fazla taraftarı olan ve İslam tarihindeki fırkalaşmalara en belirgin katkıda bulunan mezheplerden birisi?
C: Şia
2- Şianın kelime anlamı?
C: Taraftar, yardımcı, destekleyen, partizan. Kısacası Şia, bir toplumda aynı mesele etrafında teşekkül eden gruplardan(fırkalar) her birisine verilen isimdir. Şia daha çok ayrılma, bölünme, parçalanma anlamında hizipleşme ve klikleşmeyi ifade eden lafızdır.
3- Terim olarak Şia?
C: Hz Peygamberin vefatından sonra Hz Ali ve Ehli Beytini halifeliğe layık insanlar olarak gören, Hz Aliyi meşru halife kabul eden, ondan sonraki halifelerinde onun soyundan gelmesi gerektiğine inanan toplulukların müşterek adı.
4- Eşarinin Şia tarifi?
C: Onlara Aliye taraftar oldukları ve onu, Rasulullahın öteki sahabilerinin önüne geçirdikleri için Şia denmiştir.
5- Şiiliğin üç ana kolu?
C: Zeydiyye, İsmailiyye ve İmamiyye
6- Şia’ya göre Şiiliğin doğuşu?
C: Nass ve tayin nazariyesine, yani Hz Ali’nin Allah tarafından Peygamber vasıtasıyla imam tayin edilişine inanan ve nasları bu istikamette yorumlayan Şia’ya göre; Şiiliğin tohumlarının bizzat şeriatın sahibi tarafından atıldığını söylemek suretiyle mezhebin zuhurunu Hz Peygamber dönemine kadar götürmektedir. Şianın büyük çoğunluğuna göre Ali taraftarlığının Hz Peygamber devrinde, onun vasıtasıyla ve teşvikiyle ortaya çıkıp gelişme kaydettiğini belirtmektedirler.
7- Hz Peygamber devrinde Hz Aliye muhabbet besleyen ve Peygamberin vefatından sonra onun imametini destekleyen ve o daha o zaman Alinin Şiası diye anılan sahabiler kimlerdir?
C: Selmanı Farisi , Ammar b.Yasir, Ebu Zer el-Gıfari, Mikdad b.el-Esved..
8- Siyasi anlamda Şianın gelişmesi kimin zamanında olmuştur?
C: Hz Osman’ın halifeliği zamanında.
9- Hz Ali lehindeki ilk hareket?
C: Velid b.Ukbenin valiliği devrinde Kufe’de ortaya çıktı. Kurra (Kuran okuyucuları) diye anılan bir takın zahid kişiler Ali’nin hilafeti döneminde ve daha sonra Ali Şiasının liderleri oldular. Bu devrede Şiatu Osman kesimi zayıfladı, Şiatü Ali kesimi itibar ve güç kazanmaya başladı.
10- Şianın teşekkülünün hızlanması?
C: Muaviye devrinde, Ali ve sevenlerine lanet edilmişve Ali taraftarları zulüm ve baskı altında tutulmuştur. Buna tepki gösteren Hucr b.Adiy le birlikte yakınlarından beş kişi Muaviye tarafından öldürülmüşlerdir. Emevilerin bu tür uygulamaları, Özellikle Kufe’deki Ali taraftarları ve Müslümanların genelinde derin nefret duygusu meydana getirmiştir. Hz Hüseyin ve ailesinin fei bir katliama maruz kalması da, Şianın mezhep olarak teşekkül sürecine girmesinde son derece etkili olmuştur.
11- Tevvabün hareketi?
C: Kufe Şiası, Emevilerden Hz Hüseyinin intikamını almak için canlarını feda etme pahasına, Süleyman b.Surad el-Huzai tarafından sevk ve idare edilen Tevvabün (tövbekarlar) adıyla bir hareket başlatıldı. Güçlerini birleştirerek 684-5 yılında Kufeden ayrılan dörtbin civarındaki gönüllü, Hüseyinin kabrini ziyaret ettikten sonra “Aynül Verde” yakınlarında Emevi ordusuyla karşılaştı. Cereyan eden savaşta, liderleri Süleyman .Surad dahil olmak üzere çoğu kılıçtan geçirildi.
12- Şianın ilk lideri?
C: Hz Alinin Fatıma dışındaki bir hanımından olan oğlu Muhammed ibnül Hanefiyye. Vefat edeceği sırada oğlu Ebu Haşim Abdullahı liderliğe atamıştır.
13- Keysaniyye?
C: Muhammed d.el-Hanefiyye ismi etrafında ortaya çıkan hareketin adı. Liderleri Muhtar es-Sakafi.
14- Şii farklılaşmanın ilklerinden kabul edilen inan.?
C: Muhammed b.el-Hanefiyye ‘nin ismi etrafında ortaya çıkan Keysaniyye’nin , onun ölmediği, Radva dağında gizlendiği(gaybet), bigün insanların arasına geri dönerek yeryüzünü adaletle dolduracağı(mehdi) şeklindeki inançları Şii farklılaşmanın ilklerinden kabul edilir.
15- Şiiliğin teşekkül sürecinde önemli bir yere sahip olan Gulat(aşırılar) fırkaların ileri sürdüğü aşırı düşünceler ve daha sonra İmamiyyenin süzgeçten geçirerek kabul ettiği bu görüşler nelerdir?
C: İlahi ruhun Hz Peygambere, sonra da Ali ve evlalarına hulul ve intikal etmesi, Allahı kula, kulun da Allaha benzemesi (teşbih), Allahın bir şeyi bilmezken daha sonra bilmesi (hudusül ilm) veya bir şeyin iyi yahut kötü olarak ortaya çıkacağını bildirmişken aksinin zuhur etmesi (beda), peygamberliğin sona ermeyeceği, zaman içinde imametin peygamberliğe dönüşeceği, imamların peygamberin vasisi olup nübüvvet otoritesine sahip bulundukları, gaybı bildikleri, bir kısmının ölmeyip gözden uzaklaştıkları ve tekrar dönecekleri (recat), ruhların bir bedenden diğerine intikali (tenasüh/ ruhgöçü), bu yolla ahiret hayatının iptali, dini nasları bir gerekçeye dayanmaksızın Batıni anlamda tevil ve onlardan kastedilmeyen başka anlamlar çıkarma, bu yöntemle haramı helal, helali haram sayma ve ibadetlerin farziyetini kaldırma (ibaha) gibi İslam toplumunca tasvip edilmeyen ve çoğu sahih İslam inancına ters düşünceler.
16- Gali (aşırı) fırkaların isimleri?
C: İlk dönemden itibaren ortaya çıkan bu gruplarda Hz Alinin ilahlığını ve ölümsüzlüğünü kabul eden Sebeiyye, Alinin ilahlığını, vasiliğini, Ali evladının kutsallığını, geleceği bildiklerini, tenasüh, recat, beda ve ibaha ile ilgili iddiaları ileri süren Keysaniyye müşterek ismi altında toplanan Beyaniyye, Cenahiyye, Harbiye, Haşimiyye, Kerbiyye Muhtariyye ve Rizamiyye gibi fırkalar, gali fırka kabul edilir.
İsmail b.Caferin ölmediğini tekrar dönüp dünyayı islah edeceğini ileri sürenler, her zahirin bir batını bulunduğunu iddia ederek Batıni tevile yönelen İsmaililer, Karmatiler, Batıniler, Seb’iyye, Muhammire ve günümüzdeki inanç ve tatbikatları itibariyle Nizariyye, Nusayriyye veya Nemiriyye, Şeyhiyye, Babilik ve müstakil bir din olarak ortaya çıkmadan önce Bahailik de birer gali fırka özelliği taşırlar.
17- İmamiyye’nin ortaya çıkışı?
C: İkinci hicri asırda, Şii farklılaşmanın odağında mevcut olan uluhiyet ve nübüvvet gibi aşırı fikirler zamanla ayıklanmış ve ortaya İmamiyye çıkmıştır.
18- Zeydiyye ?
C: Zeydilik, İmamiyye şiasının dördüncü imamı Ali b.Hüseyin Zeynelabidin’in olu Zeyd’e, ondan sonrada oğlu Yahya’ya uyarak onların imametini ileri sürenlerin mezhebidir. Şii fırkalar arasında mutedil ve Ehli Sünnete en yakın olması ve diğer Şii grupların aksine, ilk üç halifeyi kabul etmeleri sebebiyle Zeydiliği Şianın dışında tutanlarda vardır. Zeydiler itikatta Mutezile, amelde de Ebu Hanife’nin mezhebini takip ederler. Bugün yoğun olarak Yemen’de yaşarlar.
19- Zeydi hareketlerin ilki?
C: Zeydi hareketlerin ilki ve en önemlisi Zeyd b.Ali isyanıdır. Başlangıçta onbeşbin kadar kişinin kendisine biat sunduğunu tespit etse de isyan başladığında korkup kaçanların dışında 218 kişiyi bir araya getirdi. Emevilere şiddetle mukavemet eden Zeyd ve taraftarları, hasımlarından yetmiş kişiyi öldürmelerine rağmen mağlup oldular.Başına isabet eden bir okla yaralanan Zeyd kısa bir süre sonra öldü.
20- Zeydiyye’nin imamet nazariyesi?
C: Zeydiyye’nin imamet nazariyesinin omurgasını efdal(en faziletli) ve mefdul(da az faziletli) oluşturur. Buna göre, hilafet için gerekli vasıflara sahip en uygun kişi olan Hz Ali dururken, daha az faziletli olan Ebubekir ve Ömer, adaleti hükmetmeleri koşuluyla imam olabilir.Zeyd b.Ali’nin bu görüşü, Zeydiyye’nin imamet nazariyesinin şekillenmesinde büyük önem taşır.
21- Zeydiyye’nin itikadi görüşlerini yazınız?
C: itikad konularında Zeydiyye “el menzile beynel menzileteyn” prensibi hariç Mutezile’nin beş esasından dördüne bazı küçük farklılıklara rağmen aynen benimsemiştir.
TEVHİD: Allahı birlemek, Allahın zatını her türlü şüpheden uzak tutmaktır.
ADALET: Allah küfrü, zulmü ve adaletsizliği yaratmaz, insanlara sadece iyiliği ve itaati emredip kötülüğü yasaklar ve insanı kendi fiilinde serbest bırakır.
EL VAD VEL VAİD: İyilik yapanları ödüllendireceğini vaat eden Allahın bu sözünden dönmemesidir.
Zeydiyye genel olarak büyük günah sahibini fasık-mümin olarak isimlendirir ve onların tevbe etmeden ölmeleri halinde ebedi cehennemde kalacağına inanır.
EMRİ BİL MARUF NHYİ ANİL MÜNKER: İyiliği emretmek kötülükten sakındırmak.
22- Zeydiyye’nin amel görüşlerini yazınız?
C: Zeydi fıkhı, birçok konuda Hanefi fıkhı ile büyük bir yakınlık içindedir. Bir çok konuda Hanefiyye mezhebine yakınken bazı konularda Şii fırkalarla paralellik arzeder. Humus vergisi konusunda İmamiyyeye oldukça yakındır. Zeydi fıkhına göre İslamın ilk devirlerinde Muta nikahı mübah iken daha sonra neshedilmiş haram bir nikah türüdür. Yine Zeydilere göre, İmamiyeden farklı olarak, mestler üzerine meshetmek, adil veya zalim herkesin arkasında namaz kılmak, Ehli kitabın kestiğini yemek caiz; muvakkat nikahın yanı sıra takiyye yasak, beda ise mümkün değildir.
23- Zeydiyye’nin imamet anlayışı nasıldır?
C: Onlara göre Hz Peygamber sağlığında isim vererek bir imam tayin etmemiş ve vasiyette bulunmamıştır. İmamiyyenin dediği gibi bir önceki imam bir sonrakini belirlemişte değildir. Ancak imamın sahip olması gereken özellikler belirtilmiştir. Taşıdığı vasıflar itibariyle Hz Ali imam olmalıdır. En önemli iki vasıf takva ve ilimdir. Ancak bu İmamiyyenin öne sürdüğü gibi Peygamberden Hz Ali yoluyla gelen özel (Vehbi) bir ilim değil, kesbi, yani sonradan kazanılmış, öğrenmekle elde edilen bir ilim olmalıdır.
İmam Zeyd, gizli (gaib) imam fikrini reddetmiştir.
24- Zeyd b.Ali ‘nin Cemel ve Sıffın savaşı hakkında görüşü?
C: Zeyd, büyük babası Hz Ali’nin Cemel ve Sıffın deki savaşlarda haklı mı yoksa haksız mı olduğunun kesinlikle bilinmeyeceğini, ma iki taraftan birisinin muhakkak haksız olduğunu söylemiş, böylece hem Mutezile ile aynı görüşü paylaşmış hem de imamların ismetine (günahsız olduğuna) karşı çıkmıştır.
25- İsmailiyye?
C: Ehli Beyt imamı Cafer Sadıktan sonra imametin, onun küçük oğlu Musa Kazım’ın değil de, büyük oğlu İsmailin ve ondan sonra onun soyundan gelenlerin hakkı olduğu iddiasıyla hicri 2.asrın ikinci yarısında İmamiyye’den ayrılanların oluşturduğu bir Şii mezhebidir. Bu fırka için Talimiyye, Batıniyye, Melahide ve Seb’iyye isimleri de kullanılmaktadır. İsmailin babasından önce ölmüş olmasını bir mani olarak kabul etmeyen grup, onun ölmediğini ve gerçek imam olarak geri döneceğini (recat) savunurken; önemli bir çoğunluk İsmailin öldüğünü ve imamet hakkının Cafer Sadıktan sonra torunu Muhammed b.İsmail b.Cafer e intikal ettiğini kabul etmiştir. İsmail b.Cafere bağlılıklarından dolayı Halis İsmaililer olarak ta isimlendirilir.
26- İsmailiyyenin tarihi hakkında kısa bilgi? (uzununu kitaptan okuyacaksınız maalesef
)
C: İsmailiyyenin tarihi incelenirken genellikle takip edilen usul, Fatımiler dönemine kadar fırkanın doğuşu, Fatımiler dönemindeki durumu, Mustaliyye ve Nizariyye diye ikiye ayrılması ve her iki kolun günümüze kadar uzantılarının ele alınmasıdır. Muhammed b.İsmail b.Cafer, mestur,yani İsmailiyye’nin gizli imamlarından ilki sayılmaktadır.
27- Fatımiler?
C: Kuzey Afrika’da İsmailiyye’yi yayıp Fatımi devletinin temelerini atan kişi, İsmaili davetçi (dai) Ebu Abdullah eş-Şii’dir. Eski doktrine göre mehdi olarak zuhur edecek kişi Muhammed b. İsmail’dir. Bu defa,Fatımi doktrini denen yeni sistemde, Ubeydullah mehdi olarak zuhur etmiş oluyor ve böylece setr(gizlilik) devresinden zuhur (açıklık) aşamasına geçiliyordu. (çok karışık-bir sürü isim- beş kere okumak lazım-biraz kısalttım )
28- Karmatiler doğuşu ve bitişi?
C: Eski doktrine, yani Muhammed b. İsmail’in kıyamete yakın mehdi olarak döneceği görüşüne bağlı olan Bahren Karmatileri ile Irak, Rey ve Deylem’de bulunan mezhep mensupları Ubeydullah’ı tanımadılar. Bu gruplar Fatımi İsmailiyesinden daha aşırı bir dini görüş benimsediler. Koyu bir Batınilik eşliğinde, ibadetleri düşüren, haramları helal, helalleri haram sayan ibadi bir telakkiyi kabul ettiler. Bunların arasında en ses getireni Karmati lider Ebu Tahir Cennabi’nin 930 yılı hac mevsiminde Mescidi Haramı basması, binlerce hacıyı katletmesi v eHaceri Esvedi yerinden söküp Bahreyn’e taşımasıydı. Bu tür aşırılıkları ve mücadeleci yanları nedeniyle Karmatilik tarih içinde varlığını uzun süre devam ettiremedi.
29- Kahire şehrini kurarak başken yapan devlet?
C: Fatımiler.
30- Fatımi İsmailiyyenin tarihindeki en önemli ihtilaflardan birisi nedir? Dürzilik’in ortaya çıkışı?
C: Bu ihtilah altıncı halife Hakim zamanında ortaya çıktı. İmamet ve hilafetle yetinmeyip, tecessüdi ilahi (Allahın ruhunun onun bedeninde hululü) iddiasında bulunmak suretiyle kendisine ilahlık atfeden Hakim’in farklı bir inanç sistemi kurarak, başına veziri Hamza b.Ali’yi geçirmesiyle Dürzilik hareketi ortaya çıktı.
31- İsmailiyyenin iki ana fırkaya bölünmesi?
C: Fatımi halifesi Munasır’ın uzun süren hilafetinin sonunda, İsmailiyye, tarihinin en büyük bölünmesiyle karşı karşıya kaldı. Fatımi geleneğine göre Muntasır’ın büyük oğlu Nizar’ın imam olması gerekirken, yeterli tedbirleri alamadığı için, küçük kardeşi Ahmed, ordu komutanı olan kayınpederi Efdal’in yardımıyla El-Müstali adıyla imamlığını ilan etti ve ağabeyi Nizar’ı İskenderiye’de bir hapishanede öldürttü. Böylece İsmailiyye, uzantıları günümüze kadar devam eden Nizariyye ve Müstaliyye adlı muhalif iki ana fırkaya ayrılmış oldu.
32- Nizariler hakkında bilgi?
C: Nizariyye, günümüze kadar devam eden mevcudu ve İslam tarihindeki yeri itibariyle, İsmailiyye mezhebinin en önemli koludur. Hilafetin gerçek sahibi olmasına rağmen hakimiyet kuramayan Nizar, daha babasının sağlığında Mısır’a gelen Hasan Sabbah ın şahsında hırslı ve muktedir bir destekçi bulmuştur. Önceleri bir İmamiyye Şiası iken, Irak’ta dailein gayreti ile İsmailiyye mezhebine geçen Hasan Sabbah, Nizar’ın imameti lehinde çalışmış; ihtilalci fikirleri ve İran Alamut merkezi muazzam teşkilatı (HaşHaşin) ile İslam dünyasında Batıni akidelerin yayıcısı olmuştur.
33- Nizarilerin şuanki dni liderleri?
C: Nizarilerin dini liderleri 1957 yılından itibaren 4.Ağa Han ve 49. imam olan Kerim Şah’tır.
34-Mustaliler? Bölünüşü?
C: Mısır Fatımi devleti, kuruluşundan 262 yıl sonra 1171 de Sünni Eyyübiler tarafından ortadan kaldırıldıktan sonra, Müstaliler merkezlerini Yemen’ taşıdılar. Nizarilerin aksine sakin bir hayat sürdüler. Mustali İsmaililerin başı dai mutlak denen başdaidir. Bu ünvana kimin sahip olacağı konusunda yaşanan ihtilaf sonucu Mustaliler, Davudiler ve Süleymanileri olarak ikiye bölündüler.
35- Mustali İsmaililerin çoğunluğu nerede ve hangi adla yaşamaktadırlar?
C: Hindistan’da yaşamaktadır ve Bohralar adıyla anılmaktadır.
36- İsmailiyye’nin itikadi görüşleri?
C: İsmaili düşüncenin en önemi unsuru zahir-batın ayırımıdır. Her zahiri ve lafzi mananın bir Batıni ve hakiki manası olduğunu ileri sürmüşlerdir. Onlara göre Kuran ve İslam şeriatının zahir manası ile batın manası birbirinden tamamen ayrılır. Yeni bir şeriatle gelen her peygamberin getirdiği dinin zahiri yönü değişirken, sonsuz ebedi hakikatleri ihtiva eden batıni yönü değişmeden kalır. ,farklı din ve şeraitlerde bu değişmez hakikatlere ulaşmak yalnızca İsmaililer (havas) mümkünken, İsmaili olmayanlar (avam) sadece dinin zahiri manasını anlayabilirler. Batıni mana ise ancak imamın öğretmesiyle anlaşılabilir.
Onlara göre vahiy(zahir) alan ve kendisinden önceki şeriatı nesheden natık (şeriat koruyucu peygamber) iken, tevil ilmi yoluyla batıni manayı açıklayan vasidir (imam)
İlk İsmaililere göre insanlığın dini tarihi yedi devirden müteşekkildir. Tarihin ilk altı devresi, natıklar, yani Adem,Nuh, İbrahim, Musa, İsa ve Muhammed olmak üzere altı ululazm peygamberden ibarettir. Bu mezhebe göre Muhammed b.İsmail, İslamın yasalarını yürürlükten kaldıran yedinci ve son devri başlatmış ve böylece dini hükümlere ihtiyaç kalmamıştır. Bu yedili devir inancı sebebiyle İsmailiyye, yediciler anlamına gelen Seb’iyye ismiylede anılmıştır.
37- Müstali ve Nizarilerin itidaki inanışı?
C: Günümüze kadar değişik evreler geçiren bu inanışın, İsmaililerin Nizari ve Mustali olarak ikiye ayrılmasından bu yana tezahürleri farklı olmuştur. Mustaliyyede esasta batıni inancı ve dailik sistemini benimsemiş olmakla birlikte, Nizariyyeye göre daha mutedil görüşlere meyletmiştir. Mustalileri Allah, Muhammed, Kuran ve Sünnet hakkındaki görüşleri Ehli Sünnetinkine yakındır. Nizariler ise Allahı tanımanın zamanın imamını tanımak olduğunu söyleyip onun sözünün Allahın sözü olduğunu iddia etmişlerdir. Ramazan ayı bin aydan daha hayırlıysa zamanın imamıda bin peygamberden daha büyüktür. Bu, nübüvvet nurunun velayet nurundan çıktığını gösterir. Ağa Han’a tabi olan Mevlailer, Cebrailin Kuranı, Hz Ali yerine yanlışlıkla Hz Muhammede götürdüğünü ileri sürmüşlerdir. İmamı tanımayan kimselere, Sünnilerin helal kıldığı şey bile haramdır. İmamı tanıyan kise için işe, Şarap içme gibi Sünnilerin haram kıldığı şeyler dahi helaldir.
38- İsmailiyyenin ameli görüşleri?
C: Mustalilere göre dinin esasları velayet, namaz, zekat, oruç, hac ve cihaddan ibarettir. Velayet islamın ilk direği olup kelimei şehadete şöyle yansır. “lailahe illahlah muhammedun rasulullah ve alıyyun veliyullah ve vasiyyun nebi.”. Farz olan beş vakit namazı üç vakitte birleştirirler (cem). Abdest Sünnilikteki gibidir. Sünniler ve Zeydiler gibi bunlarda mut’a nikahını kabul etmezler.
Nizari İsmaililere göre islamın şartı velayet(iman), taharet, namaz, zekat, oruç, hac ve cihad olmak üzere 7 esastan ibarettir. İmanın en önemli şartı zamanın imamını bilmek ve onun emirlerine boyun eğmektir. İmanın ve islamın şartları velayetin sadece yardımcı unsurlarıdır. Nizarilere göre ikinci önemli esas, zekattır. Oruç, imamın söz ve fiileri karşısında sükut edip sırrı ifşa etmemektir. Onlara göre oruç Ramazan ayında sadece bir gün tutulur. Bununla birlikte Ramazan ayı kutsal sayılır.
39- Nizarilerin bu günkü durumu?
C: Nizarilere ait saydığımız inanç ve pratikler, yaşanılan bölgeye göre farklı şekillere bürünebilmektedir. Özellikle takiyye (inancı gizleme) önemi olduğundan, zaruri durumlarda Nizariler, diğer Müslüman topluluklarla kaynaşarak kendi inançlarını gizleyebilmektedir. Mamafih bugün, Nizari İsmaililiği’nin Hindistandaki Hocalar kolu, Ehli Sünnet ve Hinduizm den aldığı bazı unsurları birleştirerek garip bir çehreye bürünmüştür.
1- İslam düşüncesinin teşekkülünde önemli bir yer işgal eden Şiiliğin en önemli kolu hangisidir?
C: İmamiyye
2- İmamiyye hangi ülkenin resmi mezhebidir?
C: İmamiyye, İran nüfusunun üçte ikisinden fazlasını oluşturmaktadır ve bu ülkenin resmi mezhebi durumundadır.
3- İran dışında İmamiyye’nin en güçlü olduğu ülke?
C: Irak. İmamiyye, İran, Irak, Azerbaycan ve Bahreyn’de çoğunluğu oluşturur.
4- İmamiyye mezhebinin tanımı?
C: Hz Peygamberin vefatından sonra Hz Ali ve sırasıyla oğlu ile torunlarını Allahın emri, Peygamberin tayini ve vasiyeti ile meşru imam kabul eden ve böylece on iki imama inanmayı dinin aslına dahil bir rükun olarak görenlerin mezhebidir. Bugün Şia denilince bu fırka anlaşılır.
5- İmamiyye’nin diğer adlandırmaları?
C: Bu mezhebe Hz peygamberin vefatından sonra halife-imam olarak oniki imamı kabul ettiklerinden dolayı İsnaaşeriyye, imamlara inanma imanın şartlarından saydıkları için İmamiyye, hem itikat hemde ibadet ve muamelatta İmam Cafer Sadık’ın görüşlerine dayandıklarından dolayı Caferiyye, oniki imamın gelişini beklemeleri sebebiyle Ashabul İntizar ve oniki imam için çokça kullanılan kaim (hayatta olan, var olan) ünvanına nisbetle Kaimiyye de denmiştir. Muhalifleri ise mezhebi Rafıza ya da Rafiziyye diye anmşlardır.
6- İmamiyyenin teşekkülündeki ilk evre?
C: Hz peygamberini ölümünden sonra Emevi- Haşimi çizgisinde gelişen olaylar ve Emevilerin iktidara gelişi, İmamiyyenin tarihindeki ilk evreyi oluşturmaktadır.
7- Şiiliğin farklı fırkalara bölünme süreci?
C: Hz Ali taraftarları, Hz Hüseyin’in ölümüne kadar kendi aralarında herhangi bir liderlik sorunu yaşamamıştı. Fakat ölümünden sonra siyasi istikamette oluşan Şii temayüller, farklı istikametlerde gelişmeye başladı. Bir kısmı Hz Ali’nin Hz Fatıma soyundan; bir kısmı Muhammed ibnül Hanefiyye gibi Ali’nin Fatıma’dan olmayan çocuklarından; başka bir kesimi de başta Abbasiler olmak üzere tamamıyla Ali soyundan olmayıp dedesi Abdulmuttalib’in soyundan gelenlere lider gözüyle bakıyorlardı.
Bunların yanı sıra iktidara karşı her türlü muhalif hareketten kaçınan daha ılımlı ikinci kol, Hasan-Hüseyin-Zeynelabidin liderlik silsilesini izleyen taraftarlardan oluşmaktaydı.(imamiyye)
Abbasilerin iktidara gelip Alioğullarını dışlamasıyla Hz Peygamberin Fatıma soyundan gelenler, diğer Haşimilerden ayrılarak Alioğulları cephesini oluşturdular. Hatta Zeydilerin haricindeki önemli bir kesim Hasan’ın soyunuda dışarıda bırakarak yalnızca Hüseyin’in soyundan gelenlerin liderliğini kabul etti. Bunların arasında Zeynelabidin’in oğlu Muhammed Bakır ve onun oğlu Cafer Sadık’ı imam tanıyanlar, diğer grupların inançlarına nispetle daha ılımlı sayıacak görüşleri benimsemişlerdir.
8- Şiiliğin siyasi-dini cephesi?
C: Şiiliğin siyasi cephesi dini cephesinden daha önce teşekkül etmiştir. Kerbela’da ortaya çıkan Tevvabün ve Muhtar hareketleri, Şiiliği doğuşunu hazırlayan olaylar olarak tarihteki yerlerini almıştır. Ancak bu hareketlerinde Şii ve İmami bir hareket olduğunu söylemekte pek mümkün görünmemektedir.
Hicri birinci asrın son çeyreğine gelindiğinde ise Ümeyyeoğulları-Haşimoğulları arasındaki iktidar yarışı siyasi olmaktan çıkarılarak dini bir veche kazanmaya başlamıştır. Buna göre Haşimilerin önderi olarak Hz Ali’nin, Osman’dan üstünlüğü bir kenara bırakılarak Ebubekir ve Ömer’den de üstün olduğu iddia edilmeye başlanmıştı. Şia’nın doğuş dönemi olarak adlandırılan bu devrede ortaya çıkan oluşumlara aşırı (gulat) hareketler veya “ilk Şii hareketler” adı verilmiştir.
9- Oniki imamın her birinin isimleriyle anıldığı ilk rivayet?
C: Ali b.İbrahim el-Kummi’nin Tefsir’indedir.
10- Oniki imamla ilgili rivayetler hangi eserde karar bulmuştur?
C: Küleyni’nin Usulul Kafi adlı eserinde.
11- On iki imam sırasıyla?
C: 1- Ali b.Ebi Talib
2- Hasan b.Ali
3- Hüseyin b.Ali
4- Ali b.Hüseyin Zeynelabidin
5- Muhammed el-Bakır b.Ali Zeynelabidin
6- Cafer es-Sadık b.Muhammed el-Bakır
7- Musa el-Kazım b.Cafer es-Sadık
8- Ali er-Rıza b.Musa el-Kazım
9- Muhammed Cevad et-Taki Ali er-Rıza
10- Ali el-Hadi en-Naki b.Muhammed et-Taki
11- Hasan el-Askeri b.Ali en-Naki
12- Muhammed el-Mehdi b.Hasan el-Askeri
12- Hz Ali hakkında kısa bilgi?
C: Hz Ali(miladi 600) ehli sünnete göre Hülefai Raşidin’in dördüncüsü, Şiilere göre ise ilk imamdır. Hz Peygamberin amcaoğlu, kızı Fatıma’nın eşi ve ilk inananlardandır. Hz Peygamberin vefatından sonra gerek Ebubekir gereskse Ömer’in hilafetleri müddetince onların mutlaka istişare ettikleri isim olmuş, tarihlere Ebubekir ve Ömerin müftüsü olarak geçmiştir.
Hz Ali bütün gazvelere katılmış sadece Tebük gazvesine katılamamıştır.
Emirül müminin, Aliyyül Mürteza, Ebul Hasan, Ebu Turab, Esedullahı Galib gibi adlarla anılan ve Şianın tamamı tarafından Hz Peygamberden sonra imam olması gereken kişi olarak kabul edilen Hz Ali, bütün Şii mezheplerin imamet silsilesinde ilk sıradadır.
13- Hz Ali’yi Rasullullahtan sonra insanların en üstünü olarak görüp, başta Hz Ali olmak üzere, kendisinden sonra çocuklarını da imamete en layık olarak gören Şia’nın, bu iddialarını desteklemek üzere naklettikleri en önemli olay?
C: Ğadir-i Hum vakası. Onlara göre, Peygamber, Veda Haccından Medine’ye dönerken Ğadiri Hum denilen mevkide, Hz Ali’yi kendisine halife ve ümmete imam olarak tayin ettiğini açıkça bildirmiştir.
14- Hasan b.Ali?
C: Hz Ali ve Fatıma’nın ilk çocuklarıdır. Hayatında yüzden fazla evlilik yaptığı söylenmektedir, bu yüzden ona mitlak (çok boşayan) denmektedir. Babasını vefatından sonra halifelik makamına gelen Hasan, bir kısım müzakerelerden sonra hilafeti Muaviye’ye devretti.
15- Hüseyin b.Ali?
C: Rasulullahın gözbebeği iki torunundan ikincisidir. Lakabı eş-Şehid’dir. Emeviler tarafından muharrem onuncu gününde yanındaki az sayıda aile efradıyla birlikte Kerbela’da hunharca şehid edilmiştir. Şia ve çoğu Müslüman nazarında Hz Hüseyin zulme karşı direnişin bir simgesi haline gelmiştir.
16- Ali b.Hüseyin Zeynelabidin?
C: Hz Hüseyin’in Kerbelada şehid edilen büyük oğlu Ali’den ayırmak için Ali Asgar diye de anılan Ali b.Hüseyin’in lakabı “ibadet edenlerin süsü” anlamında Zeynelabidin’dir. Hz Hüseyin’in soyu Zeynelabidin’den yürüdüğü için kendisine ayrı bir önem verilmiş ve Ebul Eimme (imamların atası) olarak lakaplanmıştır. Hayatını ilim, ibadet ve insanlara hizmetle geçirmiş, siyasete karışmamayı tercih etmiştir.
17- Muhammed el-Bakır b.Ali Zeynelabidin?
C: Babası gibi siyasetten tamamen uzak kalmış ve kendini ilme vakfetmiştir. Şii rivayetlerde Muhammed Bakır, mezhebin dini ve hukuki öğretilerinin başlatıcısı ve oğlu Cafer Sadık’la birlikte İmamiyye Şia’sının kurucusu olarak görülmektedir.
18- Cafer es-Sadık b.Muhammed el-Bakır?
C: Oniki imam arasında literatürde en çok bahsedilen kişidir. Suyuti, İmam Sadık’ın “Ebubkir ve Ömer’i hayırla anmayan kimseden uzağım” dediğini nakleder. Kendisini dinlemek ve bilgi almak için gelenler arasında Ebu Hanife, Malik b.Enes, Vasıl b.Ata ve meşhur kimyacı Cabir b.Hayyan gibi simalar zikredilebilir. Şiilerce, imamların en büyüğü ve özellikle Şia fıkhını ve itikadını tedvin eden bir imam olarak görülür. İmamiyye Şiası, kendisinden fıkhi bir mezhep olarak bahsederken Caferiyye ismini kullanır. Şiilere göre Halife Mansur tarafından zehirlenerek öldürülmüştür.
19- Musa el-Kazım b.Cafer es-Sadık?
C: Yedinci imam Musa el-Kazım, babasının vefatından sonra aslında Abbasiler’e karşı barışçı bir politika izlemiştir. Daha çok ibadet ve takvaya yönelen Musa el-Kazım’ın takipçilerinin çoğalması, Halife Mehdi’yi kuşkulandırmış; bu sebeple onu Medineden Bağdata getirterek bir süre hapsetmiş, isyan etmeyeceğine dair yemin aldıktan sonra gönlünü alarak Medineye geri göndermiştir. Harun Reşid’in halifeliğinde de çeşitli suçlamalara maruz kalmış ve hayatının son dört yılını hapiste geçirmiş, hapisteyken vefat etmiştir.
NOT: İmamiyye’nin imamet nazariyesinin temel unsurlarından nass ile tayin, ilahi bilgiye sahip olma ilahi alemden bilgi alma, günahsızlık (masumiyet) ve imamların sayısının oniki olduğu fikri, Sadık’ın döneminde henüz belirgin değildi. Sadık’ın oğlu Musa Kazım döneminde ise imametin nass ile tayin olduğu, vasilik, imamın efdaliyeti ve masumiyeti, Ebubekir ve Ömer’den teberi (red ve uzaklaşma), imametin erkek çocuklardan yaşça en büyüğüne ait olması, imametin kardeşten kardeşe geçmemesi, beda ve takiyye gibi meseleler tartışıldı. Musa Kazım’ın ölümünden(799) sonra, onun imametini ileri sürenler, onun ölüp ölmediği konusunda üç ayrı gruba ayrıldılar. Bunlardan birincisi, onun öldüğünü kabul ederek imametin oğlu Ali Rıza’ya intikal ettiğine inanan Kat’iyye; ikincisi imameti Musa Kazımda sona erdirip onun ölümsüzlüğü ve kaim mehdi olduğunu iddia eden Vakife; üçüncüsü ise onun ölüp ölmediği konusunda bir karara varamayan gruptu.
20- Ali er-Rıza b.Musa el-Kazım?
C: İmamiyye’nin sekizinci imamı olan Ali Rıza, Halife Memun tarafında Abbasi tahtına veliaht tayin edildi ve Horasan’a getirildi. (bütün imamların doğum yeri Medine). Ali Rıza fazlaca yediği üzümün etkisiyle yahut Şii kaynaklara göre, yediği zehirli bir nar veya halifenin sunduğu nar suyu içmesiyle hastalanır ve vefat eder.Cenaze namazını Halife Memun bizzat kendisi kıldırmış ve babası Harun Reşid’in yanına detnetmiştir. Daha sonra bu yöre Meşhed (şehadet yeri) olarak isimlendirilmiştir. Meşhed İran’ın büyük şehirlerinden birisidir.
21- Muhammed Cevad et-Taki b.Ali er-Rıza?
C: İmamiyye’nin dokuzuncu imamıdır. Hayatını önceki imamlar gibi ilim ve ibadetle uğraşarak geçirir.
22- Ali el-Hadi en-Naki b.Muhammed Cevad et-Taki? (bu nasıl bir isimdir)
C: İmamiyyenin onuncu imamı olarak kabul edilen Ali Hadi ömrünü zühd ve takva içinde ilim öğreterek geçirmiştir.
23- Hasan el-Askeri b.Ali el-Hadi?
C: İmamiyye’nin onbirinci imamıdır.
24- Muhammed el-Mehdi b.Hasan el-Askeri?
C: Muhammed el-Mehdi, onbirinci imam Hasan el-Askeri’nin bir cariyeden doğduğuna inanılan oğludur. İmamiyye inancına göre Muhammed Mehdi, babası Askeri’nin vefatından sonra, evlerindeki mahzene girerek gözden kaybolmuştur. Halen sağdır ve kıyametten önce mehdi sıfatıyla zuhur ederek zulümle dolmuş dünyayı adaletle dolduracaktır. Sahibuz zaman, el-Huccet, el-Kaim, el-Mehdi, el-Mehdi el-Müntazar, Mehdil-enam ve Halef gibi lakaplarla da anılmaktadır.
25- Gaybet dönemi?
C: İmamiyyeye göre onbirinci imam Hasan Askeri oğlu Muhammed’i doğduğu zaman ve kendi vefatına kadarki zaman zarfında yakınlarından birçok işiye göstermiş ve onun, kendisinden sonra Allahın hucceti ve ümmetin imamı olacağını bildirmiştir. Askeri vefat edince oğlu Muhammed’de gizliliğe (gaybet) çekilmiştir. Bu tarihten başlayıp Muhammed’in döneceği kıyamete yakın bir vakte kadar devam edecek döneme gaybet dönemi denir. Gaybeti Suğra ve Gaybeti Kübra olarak iki devreye ayrılır.
26- Gaybeti Suğra dönemi?
C: İmamiyyeye göre Mehdi’nin gaybetinin gerekçeleri şu hususlardır; Muhammed’in başta amcası Cafer tarafından olmak üzere öldürülme endişesi, gaybetin Şia için bir imtihan vesilesi olması, açıklanmaya izin verilmeyen bir sebebe bağlı olması, insanların Allahın yolundan sapmaları sebebiyle Allahın onlara gazap edip huccetini aralarından çekip alması ve batıl esaslar üzerine kurulmuş bir idari sistemde gizli imama uymanın zahir imama uymaktan daha üstün bulunması. Onlara göre gaybet hali, Şia için ilahi bir lütuftur.
Gaybeti suğra döneminde sefir, naib yahut vekil diye adlandırılan görevliler imamla toplum arasında irtibat kurmuşlar, ortaya çıkan problemleri imama arzederek onun emir ya da yasaklarını topluma ulaştırmışlardır.
27- Gaybeti suğra dönemindeki dört sefir kimlerdir?
C: 1- Osman Said el-Amri :İmamiyyeye göre onbirinci imam Askeri kendisini halifem olarak isimlendirmiştir.
2- Muhammed b.Osman b.Said el-Amri: birinci sefirin oğludur.
3- Hüseyin b.Ruh en-Nevbahti
4- Ali b.Muhammed es-Semari
28- Gaybeti Kübra dönemi?
C: Bu dönemde sefirlerin üstlendiği liderlik görevini, her ne kadar imamla doğrudan teması olmasa da imamın genel temsilcisi olma esasından hareketle Şii ulema devralmış oldu. İmamiyyeye göre ulemanın imamın dolaylı temsilcisi olabilmesi için iki şart gerekir; ilim ve adalet. Peygamberin vefatından sonra imamları yegane merci ve kaynak olarak kabul eden Şia, Ehlü Sünnette olduğu gibi sahabe ve tabiinin Peygamberden naklettiği rivayetlere itibar etmeyip sadece imamların ahbarıyla amel etmeyi tercih etmiştir. Bunu temelinde de sahabeye olan güvensizlik yatmaktadır. Bu sebepten onlar, imamların söz, fiil ve takrirlerini de sünnet kapsamının içine sokmuşlar ve buna ahbar adını vermişlerdir.
29- Ahbarilik?
C: Dini bilginin kaynağı olarak Kitap ve Sünneti, hatta sadece imamların ahbarına dayanıp, akla ve ictihada karşı çıkanların ekolü.
30- Ahbari ekole bağlı ulemalar?
C: Küleyni ve Şeyh Saduk
31- Usulilik?
C: Kitap, Sünnet, İcma ve akıl delillerini kabul eden usulilik, ahbarın bütün şeri hükümlerin kaynağı olamayacağını ve her asır ve zamanda toplumun bütün ihtiyaçlarına cevap veremeyeceği kanaatindedir. İşte bu yüzden usuliler, ahbarilerin haram addetmelerine karşın, ictihadın zorunlu bir fiil olduğunu savunurlar.
32- Usuli ekole bağlı ulemalar?
C: Muhakkık Hilli, Allame Hilli, Behbehani, Şeyh Mürteza Ensari, Tusi ve Şeyh Müfid.
33- İmamiyyenin gelişme kaydettiği zaman?
C: imamiyye Şiiliği Gaybeti Kübra nın başladığı h/4.asırdan, İranın mezhebi olduğu h/10. asra kadar, Büveyhiler dönemi hariç fazla gelişme kaydedememiştir. Bu zaman zarfında Zeydiyye ve İsmailiyye Şiası kendi devletlerini kurabilmişlerdir. Fakat İmamiyye Şiası, ilk defa Büveyhiler zamanında akidelerini serbst bir şekilde yazmak ve yaymak imkanını elde etmişlerdir. Şii itikadı ve fıkhının kurucları olarak kabul edilen Şeyh Müfid, Şeyh Mürtaza ve Tusi bu dönemde yaşamışlardır.
34- Sünniliğin yüceltildiği, Şiiliğin ise sapkın bir mezhep olarak görüldüğü dönem?
C: Selçuklular Dönemi
35- İmamiyye Şiasının tarihte ilk kez resmi devlet desteğine kavuştuğu dönem?
C: İmamiyye Şiası, h/907 yılında İranda Safeviler devletinin kurulmasıyla birlikte devletin resmi mezhebi ilan edilmiştir.
36- Nadir Şah’ın beşinci mezhep çabası?
C: Safevilerden sonra H/1148 yılında hükümdar olan Nadir Şah’ın Şiilikle Sünniliği birbirine yakınlaştırma ve İmamiyye-Caferiyye’yi beşinci mezhep olarak kabul ettirme yolundaki çabaları sonuç vermemiştir.
(bu dönemleri kitaptan okumanızı tavsiye ediyorum-karışık?)
37- İmamiyye Şiasının itikadi(usuli din) görüşleri?
C: TEVHİD: Allahın birliği, başka bir ilah olmadığı vs. İmamiyyeye göre tevhid kendi içinde dört esasa dayanır. Tevhidi zati, Tevhidi sıfati (ruyetullah mümkün değil), Tevhidi fiil, Tevhidi ibadet
NÜBÜVVET: (Peygamberlik) Allahın seçtiği kullarını, Cebrail vasıtası veya doğrudan vahiy yoluyla ilahi bir vazife ile mükellef kılasıdır.
İMAMET: İmamiyye Şiasında iman, usuli dinden olan imamete inanmakla tamamlanabilir. İmama muhalefet ve reddediş, peygamberi reddetmek, Peygamberi reddedişte Allahı reddetmek anlamına gelir i bu durum İmamiyeye göre şirktir.
ADALET: Allahın adil, kulunda iradesinde ve fiillerinde hür ve muhtar oluşudur.
MEAD: Ölümden sonra ahiret hayatının hak olduğu esası.
38- İmamiyyenin fıkhi (furui din) görüşüleri?
C: İslamın beş şartının farziyeti konusunda İmamiyye’nin yada fıkıhtaki mezhepleri olan Caferiyye’nin Ehli Sünnetle bir ihtilafı bulunmamaktadır. Ancak bazı ibadetlerin ifasında küçük farklılıklar göze çarpmaktadır. Caferilikte abdest alırken ayaklar yıkanmaz, su ile meshedilir. Seferiliğe bakılmaksın beş vakit namaz üçvakit içinde cem edilerek kılınır. Ezanda Muhammedun Rasulullahtan sonra aliyyun veliyullah ilave edilir. Namazda secdedeyken, secdenin toprak cinsinden bir madde üzerine yapılması gerekir.
Ehli sünnete ve diğer Şii mezheplere göre caiz olmayan Muta nikahına(sıyka nikahı) izin verirler.
Oruç, hac ve zenginler için zekat konusunda diğer mezheplerle bariz bir ihtilaf bulunmamaktadır. Humus vergisi ise zekattan ayrı bir mali ibadettir ve zekat almaları haram olan Ehli Beyt mensuplarına tevdi edilir.
39- Şii hadis külliyatı?
C: Kütüb-ü Erbaa.
Küleyni- el Kafi
Şeyh Saduk- Men la yahduruhul fakih
Şeyh Tusi- Tehzib
Şeyh Tusi- İstibsar
1- Mehdi?
C: Sözlükte “hidayete erdirilmiş ve kendisine doğru yol gösterilmiş kimse” anlamına gelen mehdi, ahir zamanda ortaya çıkması beklenen bir kurtarıcıyı nitelemek için kullanılan bir kavramdır.
2- Toplumda mehdilik?
C: Mehdi telakkisi her toplumda yankı bulan bir sığınma mekanizmasıdır. Mehdi, farklı kültür ve dinlere göre dünyanın tarihinin sonunda tanrı tarafından yeryüzüne gönderilecek ve yeryüzünü hakimiyetine alacak, bir hükümdar, insanlara doğru yolu gösterecek bir peygamber, dini bir lider veya Hinduizm’de olduğu gibi bir tanrıdır.
3- İslam düşüncesindeki mehdilik kavramı?
C: İslam düşüncesindeki mehdilik kavramının içeriğinin şekillenmesinde büyük ölçe İsraili geleneğin etkili olduğu görülmektedir. Bu dini gelenekte beklenen kurtarıcı için yaygın olarak “Mesih” ismi kullanılır.
4- Yahudilikte mehdilik?
C: Beklenen kurtarıcı, Yahudilikte Mesih kelimesiyle karşılanmakta ve İsrailoğulları’nı esaretten ve sürgünden kurtarıp “vaat edilen topraklara” kavuşturacak ve kutsal mabedi yeniden inşa edecek kimse olarak kendisini göstermektedir. Davud soyundan olacak olan Mesih, yeryüzünün sonuna doğru dünyaya gelerek ilahi krallığı başlatacak ilan bir kraldır. Buna göre Mesih tamamen yeni bir insanın kurtarıcı olarak gelmesidir.
5- Hristiyanlıkta mehdilik?
C: Yahudilikteki karşılığının aksine Hristiyanlıkta mesih, başka bir şahıs olmayıp, Hz İsa’nın bizzat kendisidir. Hristiyanlara göre Hz İsa aslında İsrailoğullarının bekledikleri kurtarıcı idi. Ancak onlar, onun peygamberliğine ve beklenen kurtarıcı kimliğine cephe aldılar ve çarmıha gerilmesine yol açan süreci parçası oldular. Hristiyanlara göre Hz İsa ölmemiş tanrının katına yükselmiştir. Kıyametten önce ikinci defa dünyaya gelecek ve dünyayı adaletle dolduracaktır.
6- İslamda beklenen kurtarıcı fikrinin içeriği?
C: . İslamdaki beklenen kurtarıcının Kuran’da doğrudan karşılığı yoktur. Daha çok hadis ve rivayetler üzerinden şekillenmiştir. Çoğu zayıf kabul edilen rivayetlerdeki ortak husus, mehdinin gelişinin habercisi konumundaki kimi gelişmelerdir. Buna göre yeryüzünde fitne ve fesatın hakim olacağı, zulmün yayılıp adaletin ortadan kalkacağı, toplumun düzeninin bozulacağı, Allahın inkar edileceği bir kaos süreci yaşanacak ve bütün bunlar mehdinin gelişini bildiren alametler olacaktır.
7- Mehdi konusunda Sünni ve Şii yaklaşımı arasındaki farklılık nedir?
C: Mehdi konusunda verilen bilgilerin içeriklerine bakıldığında Sünni ve Şii yaklaşımların birbirine oldukça benzediği görülmektedir. Ancak temel ayrılık noktası, mehdiye inanmanın temel bir inanç esası olup olmadığı meselesidir. Şiilikte mehdi inancı temel imamet anlayışının önemli bir parçası olarak görülmektedir.
8- Sünni kaynaklarda mehdi ve mesih kimdir?
C: Sünni kaynaklarda mesih ve mehdi kavramları, birbirinden farklı olarak kullanılmakta ve iki ayrı şahsa işaret etmektedir. Mehdi, Hz Peygamber neslinden adı Muhammed b.Abdullah olacak kimse iken, Mesih Hz İsa dır. Mehdilik temel bir inanç esası olarak görülmemektedir.
9- Sünni kaynaklarda mehdilik konu ile ilgili hangi hususlar ön plana çıkmaktadır?
C: Mehdi, kıyamet kopmadan önce dünyaya gelecek ve Mekke’de mehdiliğini ilan edecektir. Onun gelişi aynı zamanda büyük kıyamet alametlerinden biri olacaktır. Yedi yıl sürecek idaresi sırasında zulme son verip yeryüzünü adaletle dolduracak, barışın dünyaya egemen olmasını ve herkesin Müslüman olmasını sağlayacaktır. İdaresinin sonunda mesih, yani Hz İsa gökten Şam Emevi Camii’nin doğu tarafındaki beyaz minareye inecek ve Deccal’i öldürecektir. Müslümanların imamı konumundaki mehdi, idaresini Hz İsa ya bırakmak isteyecek, ancak o bunu kabul etmeyerek mehdinin arkasında namaza duracaktır. Cizyeyi kaldıracak, Yahudi ve Hıristiyanları davet edecek, kendisine inanmayanları da öldürecektir. Mesih yeryüzünde 40 sene kadar kalacak sonrada vefat edecektir. Başka bir yoruma göre de mehdi, idaresini Hz İsaya teslim edecek ve kırklı yaşlarda vefat edecektir.
10- Mehdi kavramı, Şii çevrelerde ilk defa kim ile ilişkilendirilmiştir?
C: Hz Ali’nin Hz Fatımadan olmayan oğlu Muhammed b. El-Hanefiyye ile ilişkili olarak kullanılmaya başlanmış, daha sonra oğlu E Haşim ve Abdullah b.Muaviye içinde benzer nitelemelerde bulunulmuştur.
11- Zeydiler kimi mehdi olarak nitelemişlerdir?
C: Nefsüz Zekiye olarak bilinen Muhammed b. Abdullah’ı.
12- Şiiliğin İsmailiyye kolunda beklenen kurtarıcı kimdir?
C: İsmailiyye kolu İsmail b.Cafer yada Muhammed b.İsmail olduğunu ileri sürmüşlerdir. Fatımi İsmailileri ise Fatımi devletinin kurucusu Ubeydullah’ı mehdi olarak adlandırmışlardır.
13- İmamiyye Şiasında beklenen kurtarıcı kimdir?
C: İmamiyye Şiasıyla birlikte beklenen mehdi inancı, Şiiliğin temel inanç esaslarından biri haline gelmiştir. İmamiyyede mehdi, onikinci imam Muhammed b. Hasan el-Askeri’dir.
14- Şii çevrelerde beklenen kurtarıcı fikrinin ortaya çıkmasının altında yatan nedenler?
C: Tarihsel süreçte yaşadıkları hayal kırıklıkları, maruz kaldıkları baskılarla alakalıdır. Hz Hüseyinin Kerbela’da şehit edilmesi, Emevi ve Abbasi idarelerine karşı yaşadıkları başarısızlıklar, hayal kırıklıklar ve bunalımlar beklenen kurtarıcı fikrinin oluşumuna neden olmuştur. Ancak bu durum, yalnızca Şiilikle sınırlı kalmamış, zaman zaman kendini böyle bir bunalımın içinde bulan itikadi ve siyasi pek çok mezhep yada oluşum tarafından dillendirilmiştir.
15- Ahmedilik’in kurucusu?
C: Mirza Gulam Ahmed Kadıyani (1835-1908) tarafından Hindistan’da kurulmuştur.
16- İslam dünyasında tanındıkları isim?
C: Kadıyaniyye.
17- Kendileri için hangi ismi kullanmışlar?
C: Ahmediliki Mirzailik ve Kadıyanilik adlarıyla anılan hareketin kurucusu ve bağlıları kendileri için Ahmediyye ismini kullanmışlardır.
18- Gulam Ahmed’in eseri?
C: Berahin-i Ahmediyye
19- Gulam Ahmed nasıl bir ortamda yetişti ve adını ilk kez nasıl duyurdu?
C: İngilizlerin Müslümanları sömürdüğü bir kaos ve kriz ortamında yetişti. Adını ilk kez 1877’de Hindu ve Hristiyanların Müslümanlara saldırılarını yoğunlaştırdığı bir dönemde Kadıyan’da, yerel gazetelerde İslamı savunan yazılarıyla duyurdu. Müslüman halkın kendisini, İngilizlerden Müslümanların öcünü alacak beklenen kurtarıcı düşüncesine kaptırdığı bir ortamda Gulam Ahmed’in bu çabası büyük ilgi ve destek gördü.
20- Gulam Ahmedin düşünceleri?
C: Müslümanlardan aldığı destekle kendisine müceddidlik iddiasını dile getirdi. O, vahyin kesilmediğini ve kesilmemesi gerektiğini temellendirmeye çalıştı. Ona göre zahir ve batın tüm bilgilere ulaşabilmenin yolu Hz Peygambere gerçekten tabi olmaktan geçer. Gulam Ahmed, eserlerinde verdiği bilgilerin sezgisel bir nitelik taşıdığını ve Hz Peygamberin bilgilerini çağrıştırdığını ileri sürdü ve 1885 yılında kendisinin 19yy.ın müceddidi olduğunu ve İslam dinini yenilemek üzere gönderildiğini açıkça ilan etti.
21- Gulam Ahmed’in biat için öngördüğü şartlar?
C: Şartları, Tevratın on emriyle çağrışım kurmaya çalışarak on madde halinde düzenlemiştir.Bu şartlar, şirkten ve her türlü büyük günahtan sakınılmasını, namazların aksatılmadan kılınmasını, bütün insanlara iyi davranılmasını, her hususta Allah’a bağlı kalınmasını, Kuran’ın gösterdiği yolda yürünmesini, İslama bağlılığa her şeyden çok değer verilmesini, dinin dünya hayatından ve nimetlerinden üstün tutulmasını ve son olarak her konuda Gulam ahmed’e kayıtsız şartsız itaat edilmesini içeriyordu. Dikkat edilecek olursa, Gulam Ahmed’in ana vurgusu Kuran üzerine yoğunlaşmaktaydı.
22- Gulam Ahmed kendisini ne olarak tanımlar?
C: Kendisinin hem Hz İsanın hem de Hz Muhammed’in manevi mirasçısı olduğunu ileri sürdü. Önceleri mehdi oladuğunu iddia etti. Taraftar sayısının artmasıyla 1902’de yalnızca mehdi olmadığını dahası bir nebi ve rasul olduğunu iddia etti. 1904’te ise Hinduların beklediği kurtarıcı Kriştina olduğunu ileri sürdü. (daha yaşasaymış neler olduğunu ileri sürermiş acep)
23- Gulam Ahmed’in ölümünden sonra hareketin başına kim getirildi? (bize neyse kurucusu yeterli değil mi hocalarım!!!!!!)
C: Hakim Nurettin.
24- Ahmediliğin ikiye ayrılma süreci?
C: Gulam Ahmed’in ölümüyle hareket içersinde görüş ayrılıkları baş gösterdi. Gulam Ahmed’in nebi olduğunu kabul etmeyen Müslümanların tekfir edilip edilmeyeceği konusu, görüş ayrılıklarının özünü oluşturmaktaydı. Ancak Hakim liderliği süresince bölünmeye fırsat vermedi. Onun ölümüyle ne mi oldu
tabiî kine Ahmedilik, Kadiyan kolu ve Lahor kolu olmak üzere ikiye ayrıldı. (sıkıntıdan neler yapıyorum. Hiç sevmedim bu konuyu. Eksiksiz yapmaya çalışırken bitike sıkılıyorum idare edin arkadaşlarım..)
25- Kadiyan kolu ve lideri?
C: Kadiyan kolu Gulam Ahmed’in oğlu Mirza Beşirüddin Mahmed Ahmed’i mesihin ikinci halifesi olarak lider seçti. Mirza Beşirüddin, babasının kamil bir nebi olduğunu, ancak onun nebiliğinin Hz Muhammedin nebilerin sonucusu olma vasfına halel getirmediğini savundu?
26- Lahor kolu ve lideri?
C: Mevlana Muhammed Ali’yi lider olarak seçtiler ve Ahmediyye Encümeni İşaatı İslam adıyla oluşturulan teşkilat bünyesinde faaliyetlerini sürdürdü. Lahor kolu Gulam Ahmedin nebilik iddialarını reddeden yaklaşımıyla, kendisini daha çok Müslümanların bulunduğu sosyal çevrede konuşlandırdı. Afrika ve Avrupa’da yürüttüğü kültürel faaliyetlerle de çok sayıda insanın Müslüman olmasına vesile oldu.
27- Ahmediliğin uluslararası tanınmışlığı nasıl olmuş?
C: Pakistanda Pakistan Parlementosunun 1974 te aldığı bir kararla Ahmediliğin “İslam dışı azınlık” olarak kabuledilmesiyle birlikte, hareket uluslarası tanınmışlığı artmıştır.
28- Ahmediliğin temel görüşleri?
C: İmana ilişkin görüşleri Sünni mezheplerin yaklaşımıyla paraleldir. Gulam Ahmed iman esaslarını amentü etrafında toplar. Ona göre dini ana prensibi kelimei tevhide gizlidir.
İbadet ve muamelat konularında tamamen Hanefi yaklaşımını benimser. Lahor kolu, fıkıh alanında ictihad kapısının sürekli açık olduğu yönündeki akılcı yaklaşımın temsilcisi olmuştur. Ahmediliğin, Sünni mezheplerle en önemli ayrılık konularından birisi cihad konusundaki düşünceleri oluşturmaktadır. Buna göre silahla cihad devri geçmiştir. İslamın yayılması için cihad, kalem ve dua ile yapılmalıdır.
29- Babilik-Bahailik?
C: Babilik-Bahailik, tıpkı Ahmedilik gibi 19.yy da beklenen kurtarıcı söyleminin yüksek sesle dile getirildiği bir kaos ortamı üzerinde şekillenmiş dini bir harekettir. İran’da daha çok Şii-İslam anlayışı merkezinde gelişmiştir. Arka planında İmamiyye Şiasının tasavvufi yorumu niteliğindeki Şeyhilik tarikatı yatmaktadır.
30- Babilik-Bahailik kurucusu?
C: Mirza Ali Muhammed Bab.
31- Şeyhilik tarikatı?
C: İmamiyye Şiası içerisinde 18.yy ikinci yarısında ortaya çıkan ve tarikat niteliği taşıyan Şeyhilik hareketi, temelde beklenen gaib imam anlayışı üzerinde şekillenmiştir. Gaybeti Kübra döneminde 12. beklenen imamın manevi nuru yansıtacak ve ona açılacak kapı anlamında “kamil bir Şii”nin mutlaka var olması gerektiği fikri, tarikatın temelini oluşturmaktadır.
32- Şeyhilik tarikatı kurucusu? Düşünceleri?
C: Şeyh Ahmed el-Ahsai. Ona göre; Hz Muhammedin hakikatinin kendinden önceki peygamberlerde kısmen belirdiğini, sonra bizzat kendisinde (Hz Muh.) ve oniki imamda tecelli ettiğini, ancak bu hakikatin bin yıl gizli kaldıktan sonra şimdi kendisinde kendisinden sonra da müridi Seyyid Kazım Reşti’de ortaya çıktığını ileri sürdü. Ona göre imamlar, Allahın varlığının bilgisine açılan kapılardır(bab), onlardan sonra bu bilginin merkezi kamil bir Şii olarak kendisi ve müridi Kazım Reşti’dir. Kamil Şii olan kimse, imamlarla insanlar arasında bir köprü işlevi görmekte ve imamlar gibi masum bir konumda bulunmaktadır.
33- Şeyh Ahmet Ahsai’nin ölümünden sonra tarikatın başına kim geçmiştir?
C: Kazım Reşti.
34- Babilik nasıl ortaya çıkmıştır?
C: Kurucusu Mirza Ali, Şeyhilik tarikatının bir üyesi ve Kazım Reşti’nin de önde gelen müridlerinden birisiydi. Beklenen imamın ortaya çıkışının artık an meselesi olduğunu ve ancak kendisi öldükten sonra otaya çıkacağını ileri süren Kazım Reşti’nin ölümü, söz konusu beklenen imamla ilgili beklentileri daha da artırdı. Mirza Ali Muhammed tarikatın taraftarları arasında oluşan bu beklentiyi kendi amaçları doğrultusunda iyi kullanmasını bildi. O, Kazım Reşti’nin görüşleri ışığında, kendisinin mehdiye açılan kapı, yani bab olduğunu ilan etti ve 1844 te Şiraz’da Babiliğin temellerini atmış oldu. Zamanla iddialarını daha ileri bir noktaya taşıdı ve mehdi olduğunu ilan etti.
35- Mirza Ali Muhammedin eseri?
C: El-Beyan
36- Mirza Ali Muhammedin mehdi olduğunu ilan etmesinden sonraki iddiaları?
C: Mirza Ali Muhammed, hareketin İran’ın büyük şehirlerinde taban bulmasından aldığı cesaretle kendisinin Allah tarafından gönderilen bir peygamber olduğunu iddia etti. Eserini, bu yeni peygamberliğin kutsal kitabı olarak niteledi ve Kuran’dan daha üstün oluşunu temellendirmeye çalıştı. O kendisinin peygamberliği ile birlikte Kuran’ın neshedildiğini, dolayısıyla İslam şeriatının emir ve yasaklarının kaldırıldığını ve el-Beyan ile yeni hükümler in getirildiğini ileri sürdü.
37- Mirza Ali Muhammedin ölümü?
C: Mirza Ali’nin iddiaları cahil kesimlerde taban bulmasına karşın, aralarında yönetici ve alimlerin bulunduğu önemli bir kesimi rahatsız etti. Hakkında soruşturma açıldı ve küfre düştüğü yönünde fetva verildi. Bu doğrultuda bir müddet hapis hayatı geçirdi ve 1850 de kurşuna dizilerek öldürüldü. (hak etmiş)
38- Bahailiğin kurucusu?
C: Daha önce Babiliğin müntesipleri arasında bulunan Mirza Hüseyin Ali Bahailiği kurmuş ve lidersiz kalan Babilerin çoğu onun etrafında toplanmıştır.
39- Mirza Hüseyin Ali’nin iddiası?
C: Bağı Rıdvan denilen yerde Bab Mirza Ali Muammed’in “Allahın ortaya çıkaracağı zat” şekline haber verdiği kişinin kendisi olduğunu söylemiş ve Babileri kendisine uymaya çağırmıştır.
40- Taraftarları Mirza Hüseyin Ali’yi hangi sıfatla adlandırmıştır?
C: Karizmatik yapısı nedeniyle “Allahın ululuğu, güzelliği, rahmeti, lütfu” anlamında “Bahaullah” olarak anılmaya başlanmış.
41- Bahailik’in merkezi?
C: İsrail’in Hayfa kenti.
42- Babilik-Bahailik’in İslam dairesinden çıkan bir mezhep olarak görülme sebebi?
C: İslam sınırlarını zorlayan bir takım görüşlere ve yaklaşım tarzına sahip olması sebebiyle İslam kültüründen kaynaklanan ancak İslam dairesinden çıkan b,r mezhep olarak görülmüştür. Mezhebin yeni olarak ön plana çıkardığı dini hüküm ve esasların Yahudilik ve Hıristiyanlıktan izler taşımakla birlikte, temelde İslamiyetten alındığı görülmektedir. Zamanla İslamdan bağını kopararak bağımsız bir din harekete dönüşmüştür.
43- Bahaullah Mirza Hüseyin Ali’nin eserleri?
C: El-İkan, El-Akdes, Kelimat-ı Meknune, Tarazat ve Kelimat-ı Firdevsiyye.
44- Bahailiğin ana mabetleri?
C: Meşrikul Envar adıyla dokuz cepheli olarak kurulan ve dünyanın yedi kıtasında bulunan yapılan, Bahailerin ana mabetlerini oluşturmaktadır.
45- Babilik-Bahailiğin temel görüşleri?
C: Bahailik süresince Bab Mirza Ali Muhammed’in görüşleri varlığını korudu (mehdi-peygamber- el beyanın kutsal kitap olması vs) Bahaullah Mirza Hüseyin Ali tarafında yazılan El-İkan ve el-Akdes kitaplarıda vahiy mahsulu olup kutsal kitap olarak kabul edildi. Bahailiğe göre namaz günde üç defa Allahı anmaktan ibarettir. İbadet için kıbleleri Bahaullah’ın kabrinin bulunduğu Akka şehridir. Abdest İslamınkinden farklı değildir. Oruç 19 gün olarak bir perhiz şeklinde ifa edilir. Hac, Bab ile Bahaullah’ın yaşadıkları mekanı ziyaret etmektir. Cihad Bahailikte yasaklanmış bir dini hükümdür.
46- Babilik-Bahailik’e göre önemli sayı?
C: 19 sayısı Babilik ve Bahailik için kutsal kabul edilir. Buna göre bir yıl 19 ay, bir ayda 19 gündür. Mezhep mensupları her 19 gün sonunda 19 yoldaşına ikramda bulunmak zorundadır. Bir Babinin sahip olabileceği kitap sayısı 19’la sınırlıdır.
1- İslam alemi ne zaman gerileme süreci içerisine girdi?
C: XVIII.yy (18yy) ikinci yarısından itibaren İslam alemi, siyaset ve iktisat başta olmak üzere hemen hemen her alanda bir gerileme sürecine girdi. İlim ve fikir sahasında ilk asırların dinamizmi kaybolmuş, taklitçi bir anlayış zihinlere hakim olmuştu.
2- İhya anlamı?
C: Yenilenme. İhyanın yanı sıra yenilenme anlamında tecdid terimi de kullanılır.
3- İhyacıların gayesi nedir?
C: İhyacı olarak adlandırılan şahsiyet ve hareketlerin ortak gayesi, kitap ve sünnet çizgisinden saptığını düşündükleri İslam ümmetini bu sahih kaynaklara geri döndürmek, inanç ve düşünceleri bidat ve hurafelerden temizlemekti. Bu gaye aynı zamanda bir yenilenmeyi ve tazelenmeyi hedefliyordu.
4- İhya ve tecdid ile birlikte hangi terim kullanılmıştır?
C: İçten içe düzelmeyi, bozulanları onarmayı, noksanlıkları gidermeyi amaçlamak anlamına gelen Islah terimi kullanılmıştır.
5- İhya, tecdid ve islah faaliyeti olarak bilinen hareketin diğer adı?
C: İslamcılık.
6- İslamcılık hareketi nedir?
C: 19. ve 20. yy da İslamı bir bütün olarak yeniden hayata hakim kılmak ve akılcı bir metodla Müslümanları, İslam dünyasını batı sömürüsünden, zalim ve müstebit yöneticilerden, esaretten, taklitten, hurafelerden kurtarmak; medenileştirmek, birleştirmek ve kalkındırmak uğruna yapılan aktivist, modernist ve eklektik yönleri baskın siyasi, fikri ve ilmi çalışmaların, arayışların, teklif ve çözümlerin bütününü ihtiva eden bir harekettir. (tanıma bak.. çok akılda kalıcı???)
*** Hareketi hazırlayıcı nedenleri kitaptan okuyunuz. Ne tarafından baktıysam soru çıkaramadım. Çok karışık değil..
7- İhyacılığın / İslamcılığın temel meseleleri?
C: a) İslamı hayata yeniden hakim kılma. Müslümanların gerilemesinin sebebi, çoğu İslamcının kanaatine göre İslamın hakikatinden uzaklaşılmış olmasıydı. Çözüm gerçek İslama yönelmek yani İslamlaşmaktı.
b) İslamiyetin modern ihtiyaçları karşılayacak evrensel bir siyasi-sosyal muhtevaya sahip olduğu fikri, İslamcıların sıklıkla vurguladıkları bir tez olmuştur.
c) Müslümanlar batıyı üstün kılan ilmi, medeni ve teknik usülleri alarak kendi toplumlarını kalkındırmak zorundadır. Zaten batı medeniyeti bugünkü yüksek seviyesine daha önce Müslümanlardan öğrendikleriyle ulaşmıştır.
d) Gelenekle hesaplaşma bağlamında İslamcılar, genel olarak tasavvuf ve tarikatlara menfi bakmışlardır.
e) İslamcılar, eğitim-öğretim ıslahı üzerinde önemle durmuşlardır.
f) İslamcılara göre İttihadı İslam, yani Panİslamizm adını da verdikleri Müslümanların siyasal birliği, İslam aleminin geri kalmasını ve sömürgecilerin istilasını engelleyecek tek çareydi.
g) Kuran ve sünnetin belli bir yönetim şekli ortaya koymadığını, genel esaslar belirlemekle yetindiğini savunan İslamcılar, hilafet kurumunu, onu “peygamber vekaleti” kabul eden geleneksel anlayıştan farklı olarak “millete vekalet” şeklinde takdim ettiler.
8- İhyacı hareketler bazı modern araştırmada hangi adla tanımlanmışlardır?
C: “Ana kaynaklara dönüşçü” özelliği nedeniyle “yeni selefilik” veya “ıslahatçı selefilik” olarak tanımlanmışlardır.
9- İslamcılar tasavvufa ve tarikatlara niçin menfi bakmışlardır?
C: Tarikatların atalet ve miskinlik yuvaları haline geldiği, insan iradesini değersizleştirdiği, hurafeciliği geliştirdiği, takva-tevekkül ve zühd kavramlarını yanlış yorumlayarak ilerlemeye mani olduğu iddialarını sık sık dile getirmişlerdir. Bununla birlikte vahdet-i vücud düşüncesi bazı İslamcılar nezdinde özel ilgi görmüştür.
10- İttihadı İslam yani Panİslamizm’i bir devlet politikası haline getiren hükümdar?
C: II Abdülhamit.
11- Oryantalist saldırılara cevap vermek yahut ideolojik ve felsefi nitelikli yabancı akımlarla mücadele etmek gayesiyle telif edilen kitaplara örnek?
C: -Cemalettin Afgani’nin bir naturalizm eleştirisi mahiyetindeki “Dehriyyun’a Reddiye”
-İsmail Fenni’nin materyalist ve ateist felsefeleri eleştirdiği “Maddiyyun Mezhebinin İzmihlali”
- İslamın bilimsel gelişmelere mani olduğu iddiasındaki Ernest Renan’a reddiyeler.
12- Ayetleri tefsir ederken Kuran’ı modern bilimle uyumlu bir kitap olarak gösterme gayretinde bulunan İhyacı alimlerin, bu tarz tefsirin en bilinen örneği?
C: Tantavi Cevheri’nin El-Cevahir adlı eseri.
13- Bu yorum tarzı hangi iddialara cevap niteliğindeydi? Örnekleri?
C: İslamiyetin bilimsel gelişmeleri engellediği yönündeki iddialara cevaptı. Hz Musa’nın önünde dağın erimesi haberini Seyyid Ahmet Han’ın volkanik bir patlama olarak açıklaması, yine Hz Musa’nın elindeki asasıyla taştan pınarlar akıtmasını Saidi Nursi’nin artezyenin işareti olarak göstermesi yahut kuşların attığı taşlarla Ebrehe ordusunun helakını Abduh’un bulaşıcı çiçek hastalığı ile izah etmesi, hissi mucizelerin aklilleştirilmesi ve bilimsel hale getirilmesi.
14- İhyacıların/İslamcıların ortak hedefleri nelerdir?
C: Hemen hemen her İslamcı isim, İslam dininin gelişmeye engel olmadığını, Batı medeniyetine üstünlük sağlayan unsurların esasen Müslümanlardan alındığını, Müslümanın sürekli çalışma halinde olması ve güçlenmesi gerektiğini, birlik ve beraberliğin elzem olduğunu savunmuşlardır. Müslümanları tevhid prensibi temelinde saf ve sağlam bir inanç sahibi kılmak, eğitim ve öğretimi ıslah edip taklitçiliğe savaş açmak, toplumu donuklaştıran mevcut ahlak anlayışını değiştirerek aktif bir Müslüman tipi ortaya çıkarmak, yeni ve kapsamlı bir cihat fikri geliştirmek ortak hedeflerindendir.
15- İhyacıların/İslamcıların farklı yönleri nelerdir?
C: İhya hareketine “nereden başlamalı” sorusuna verilen İslamcı cevaplarda farklılıklar görülür. Efganinin bu bağlamdaki cevabı özgürlük ve inkılap olmuş, ömrünü ülke ülke dolaşarak geçirmiş, gittiği yerlerde siyasal faaliyetlere ya bizzat katılarak ya da danışmanlık yaparak müdahale etmiştir. Öğrencisi Abduh ise siyasete mesafeli durmuş, ıslahatçı bir mantıkla kurumların iyileştirilmesi, eğitimde reforma gidilmesi, kabiliyetli öğrenciler yetiştirilmesi, dini düşüncenin saf hale getirilmesi, dini meselelere modern çözümler üretilmesi konularına yoğunlaşmıştır. Abduh’un öğrencisi Reşit Rıza ise hocasının ölümünden sonra onun modernleşme yanlısı ıslahat çizgisini terk ederek, kendisine miras kalan Menar ekolünü daha siyasal, aynı zamanda muhafazakar ve selefi bir çizgiye yerleştirmiştir. (Efgani, düşünce tarihinde Afgani olarak geçiyor)
16- Modernist yada muhafazakar olarak değerlendirilen İslamcılar? (İslamcılar hakkında kısa bir ön malumat oluyor bu soru)
C: Seyyid Ahmet Han ve Cemalettin Efgani modernist ve akılcıdır, ama Ahmet Han’ın naturalist görüşleri, Efgani’nin bile tahammül edemeyeceği ve reddiye yazacağı derecede aşırı düzeydedir. Osmanlı dönemi İslamcılarından Mustafa Sabri, Saidi Nursi ve Elmalılı Hamdi’nin üçüde muhafazakar kişiliklerdir. Fakat Mustafa Sabri ictihada karşı, Said Nursi ictihad yanlısı olmakla beraber günün şartlarını elverişli bulmadığı için muhalif, Elmalılı Hamdi ise ittihada taraftardı. Mustafa Sabri , İskilipli Atıf ve Said Nursi gibi muhafazakar İslamcılar genellikle Cumhuriyet devrimlerine muhalif bir pozisyon almışlar, modernist olarak vasıflanan İzmirli İsmail Hakkı ve Şemsettin Günaltay gibi isimler idarede önemli görevlere getirilmişler hatta rejimin tasarruflarını savunan bir söylem geliştirmişlerdir.
İlk İhyacılar/İslamcılar
17- Seyyid Ahmet Han?
C: Neseplerinin Hz. Peygambere ulaştığı yolundaki iddialarından dolayı Seyyid ünvanını taşır. 1817 Delhi doğumlu. Ülkesinde “Tezhibül Ahlak” adıyla aylık bir gazete çıkararak Müslümanları Batı kültürüne ve İngiliz hükümetine ısındırmak için çaba gösterdi. Din ile dünya işlerinin birbirinden ayrılması ve dinin her işe karıştırılmaması gerektiğini savundu.
İslamiyetin akılla uzlaştığını kabul eden Ahmed Han, Avrupa aydınlanma akılcılığı ile tabiat felsefesinin geniş ölçüde tesirinde kalmıştır. İnanç sistemlerini değerlendirirken “tabiata uyma” ilkesini kabul etmiş ve İslamın bu ölçüye en çok uyan din olduğu sonucuna varmıştır. Mısırlı Ali Abdürrazık tarafından kuvvetle müdafaa edilen laik İslam tezinin bir öncüsü sayılabilir. Aslında Ahmet Han, tüm bu fikirleriyle ilk İslamcılar arasında aykırı bir konuma sahip olmuştur. Onun dini ihya eden değil bilakis tahrip eden birisi olduğu öne sürülmüştür.(banada öyle geliyy hani belki sorarlar benim ne düşündüğümü) Abduh ile Efgani, Seyyid Ahmet Han’ı İngiliz sömürgeciliğine hizmet etmekle suçlamışlardır.“Modern hayata yönelik özgün İslami bakış ve duruş geliştirmek yerine, İslamı modern hayata uydurmaya çalışmak” ithamı Ahmet Han’ı diğer İslamcılardan ayıran bir ölçüt sayılabilir.
18- Cemalettin Efgani?
C: Azeri, Fars veya Afgan kökenli olduğu iddia edilen Efgani 1838’de Kabil’de doğuvermiş. Milli ve dini şuuru uyandırmak, İslam ülkeleri arasında sağlam bağlar kurmak, mezhebi çatışmaları önlemek, güç birliği oluşturarak sömürgeciliğe karşı mücadele etmek üzere siyasi, ilmi ve kültürel faaliyetlerde bulunarak ülke ülke dolaşmıştır. Talebesi ve dava arkadaşı Muhammed Abduh ile birlikte Urvetül Vuska dergisini çıkardı. Efgani, genellikle İslamcılığın ilk ve asıl kuramcısı olarak takdim edilir. Efgani’nin ıslahat programında İslam birliği fikrinin çok önemli bir yeri vardır. Mısır’da İhvanı Müslimin, Pakistan’da Cemaati İslami gibi siyasal örgütlenmeler, Efgani’nin ıslahat çabalarını tekrarlayan hareketler olarak değerlendirilebilir.
19- Muhammed Abduh?
C: Mısırlı bir Türkmen ailesine mensup olan Abduh 1849’da doğmuş. Abduh’un ana hedefi, ilk kaynaklarından hareketle dinin anlaşılmasını sağlamak, itikadı asrı saadetteki saflığına kavuşturup onun akıl ve ilimle ilişkisini güçlendirmek, değişen dünya şartlarında dinin rolünü tekrar etkinleştirmekti. Batıdan bilim ve tekniğin alınmasını teşvik ederken dine uymayan taraflarından uzak durulmasını ister.
Abduh kader meselesinde, insanın iradesi ve kesbine Eşari anlayıştan daha fazla değer vererek Maturidiliğe yaklaşır. Dinin anlaşılmasında Kuran’a merkezi bir rol biçip sünnetin delaletini büyük ölçüde ihmal etmesiyle geleneksel selefilikten ayrı düşmüştür. Fıkıhta ictihadı savunur. Kutsama kastıyla olmaksızın heykel yapımına, şapka gibi batılı kıyafetlerin giyilebileceğine, Ehli Kitabın kestiğinin yenilebileceğine verdiği ruhsatlar, dönemin bazı ilim adamları tarafından tenkit edilmiştir. Abduh’un din anlayışının modern motifler taşıdığı gözden kaçmaz (doğru, benimde gözümden kaçmadı
)
20- Mustafa Sabri Efendi?
C: 1869 Tokat doğumlu. Kurucusu olduğu Telai-i İslam Cemiyeti’nde İskilipli Atıf Efendi ve Said Nursi ile birlikte çalıştı. Cumhuriyetin ilanından sonra yeni yönetim Mustafa Sabri’yi 1924’tevatandaşlıktan çıkardı. İslamın bilimle çatışmadığı tezini ısrarla savundu. İnsanın fiilleri meselesinde İslamcıların çoğunun meylettiği hürriyetçi Mutezili ve Maturidi görüşlere uzak durdu cebriyeci bir telakkiyle Eşariliğe yaklaştı.
Mustafa Sabri Efendi, özellikle Mısır döneminde, modern motifler taşıyan ve Abduh’la sembolleşen İslamcı ekolün karşısında, modernizm karşıtı (antimodernist) muhafazakar bir İslamcı ekolün kurucu ismi oldu.
21- Mustafa Sabri Efendi gibi modernist karşıtı İslamcı ekolün diğer önemli isimleri?
C: Düzceli Zahid Kevseri, Lübnanlı Yusuf Nevbahti, Abdulfettah Ebu Ğudde.
22- Modernist karşıtı İslamcı ekolü Türkiye’ye taşıyan kişi?
C: Mustafa Sabri Efendi’nin öğrencisi Ahmet Davudoğlu.
23- Osmanlı İslamcılığı?
C: Mustafa Sabri’ninde mensubu olduğu Osmanlı İslamcılık Hareketi, ittihadı İslam adı altında 1870 li yıllardan itibaren Osmanlı Devletinin hakim siyasi düşüncesi oldu. İktidara muhalif bu gruplar meşrutiyet yanlısı faaliyetler içersinde oldular. (kitaptan okuyun soru çıkaramayrum
)
24- Günümüz İslam dünyasındanki ana dini akımlar?
C: Gelenekçilik, Islahatçılık, Modernizm.
25- Gelenekçi oluşumlar hakkında bilgi?
C: Gelenekçilik, muhafazakar bir tutumla sıhhatli-sıhhatsiz ayrımına çok itibar etmeden, sadece “Müslümanlar arasında intikal etmesi” özelliğini dikkate alarak geleneğin sürdürülmesini, yaşanmasını ister. Gelenekçi oluşumların liderleri genellikle şeyh, üstad, Mevlana, alim, imam gibi lakaplarla anılırlar ve geleneksel dini eğitim almış kişiler arasından çıkar. Yapılanmada erkek egemen bir çalışma sistemi mevcuttur. Meseleler karşısında akli olanlardan ziyade nakli çözümler tercih edilir.
26- Günümüz İslam dünyasının en önemli gelenekçi yapıları?
C: Selefi, Tasavvufi ve Medrese kökenli olan yapılardır.
27- Selefi akım ismini nasıl almış?
C: Hz Peygamberin bir hadisinde en hayırlı nesiller olarak belirtilen sahabe, tabiin ve tebei tabiin neslinin, yani selefin (kelime anlamıyla öncekilerin) anlamış ve yaşamış olduğu şekilde İslamiyet’i anlamak ve yaşamak hedefi, selefi akıma ismini veren asıl motiftir.
28- Selefiler’in diğer adları?
C: Fırkai Naciye, Ehli İstikamet, Taifei Mansura (ilahi yardımı hak etmiş grup), Ehli Hadis, Ehli Eser ve Ehli İttiba.
29- Vehhabiyye kimdir, nedir, necidir, neyin nesidir?
C: Vehhabiyye, günümüzde genellikle selefi olmayanlar tarafında selefi akımlar için kullanılmakta olan meşhur bir adlandırmadır.
30- Vehhabiliğin kurucusu?
C: İslamiyet’in ilk asrına kadar tarihi geriye giden Ehli Hadis geleneği üzerine Vehhabiliği tesis eden kişi Muhammed b. Abdülvehhab’tır.
31- İbn Abdulvehhab’ın iman ve amel ile ilgili görüşleri?
C: Ona göre iman; tasdik, ikrar ve ameldir. Artar ve eksilir. Allahın zatına ve sıfatlarına Kuran ve hadislerde haber verildiği üzere inanmak gerekir. Müteşabih ayetleri ve haberi sıfatları tevil etmek caiz değildir. Tevhid inancı mutlaka amellere yansımalıdır. İman ile amel bir bütündür. Şirk ve bidat türünden amel işleyenler hakiki mümin sayılmazlar.
32- İbn Abdülvehhabın şirk kapsamındaki görüşleri nelerdir?
C: Uluhiyet tevhidi üzerinde önemle duran İbn Abdülvehhab, şefaatin sadece Allahın izniyle ve ahirette olacağını söylemiş, Hz Peygamberin ve onun sahabilerinin ruhlarından ya da veli bir zattan bu dünyada şefaat beklemenin şirke sebep olduğunu belirtmiştir. Allaha dua ederken dileklerin kabulü için Hz Peygamberi ve velileri aracı kılma manasına gelen tevessülü eleştirmiş, bunu cahiliye Araplarının putları aracı kılmalarına benzeterek şirk tehlikesine dikkatleri çekmiştir. Türbe mezar ziyaretlerinde yapılan dualarda ölmüş bir şahsı şefaatçı ya da aracı kılma ihtimali bulunduğundan, kabir başında namaz kılmak, dua etmek gibi amelleri yine şirk kapsamında değerlendirmiştir.
33- İbn Abulvehhab’ın tasavvufla ilgili görüşleri?
C: Ölmüş şeyhle irtibat kurmak anlamına gelen rabıta, ondan yardım dilemek anlamındaki istimdad benzeri tasavvufi davranışları uluhiyet tevhidine zarar verdiği için eleştirmiştir. Tasavvufun bilgi edinme yolu olan mukaşefe de ona göre güvenilmez bir yöntemdir. Bir mürşide bağlanarak dini hayatı yaşamak insanı şirke götürebilir. Şia mezhebinide benzer bir bakışla değerlendirip, Şiilerin irtidad küfrüne düştüklerini iddia etmiştir.
34- Vehhabilik’te bidat? ( bence bidat konusu soru olarak çıkabilir karşımıza.)
C: Kuran ve sünnette olmayan, sonradan ortaya çıkan dini inanç ve amelleri ifade eden bidat, Vehhabilikte çok öne çıkan bir kavramdır. Siyasi, itikadi mezhepler, tarikatlar, kelam ve felsefeyle meşguliyet bidat olarak telakki edilmiştir. Şirke kapı aralayan türbelerin inşasına ilave olarak, mescitlere kubbeler ve yüksek minareler yapmak, içlerini süslemek bidat kabul edilmektedir. Hz Muhammedin mevlidini ve diğer kandil gecelerini kutlamak, Kuran ve hadislerde geçmeyen dua ve zikirleri tekrarlamak, Kuranı makam ve teğanni ile okumak, mevlit okutmak, tesbih kullanmak yine bidat kapsamında değerlendirilir. Tütün ve kahve müskirat cinsinden sayıldığından haram addedilmiştir.
35- İbn Abdülvehhab’a göre gerçek tevhidin kalplere yerleşmesi, şirk ve bidatın izalesi için hangi prensip uygulanmalıdır?
C: İyiliği emretme ve kötülüğü yasaklama.
36- İbn Abdülvehhab etrafında taraftar toplaması ve bazı aşırı faaliyetleri yüzünden Uyeyne’den çıkartılınca kimin himayesine girdi?
C: Diriye kasabasına giderek Muhammed b.Suud’un himayesine girdi.
37- Vehhabiliğin temsilcileri?
C: Arabistan haricindeki Müslümanlar üzerinde Vehhabiliğin tesiri daha çok 20.yy da gerçekleşti. Gelişen ulaşım ve iletişim imkanları, farklı ülkelerdeki değişik cemaat ve kuruluşların Necd ulemasıyla irtibatlarını kolaylaştırdı. Hindistan-Pakistan Ehli Hadis cemaati ile Mısır’daki Ensari Sünnetil Muhammediyye bu oluşumların en eskileridir. Nijerya’da İzale cemaati, Mali’de Subbanu hareketi, Moritanya’da Müceydiri ekolü, Maliki medreselerine ve tarikatlara karşı duruşlarıyla Batı Afrika’da Vehhabiliğin temsilcileri oldular.
38- Vehhabilik batılı kaynaklarca hangi adla nitelendirilirler?
C: Cihadiler.
39- Medrese geleneğine yaslanan oluşumların en tipik örneği?
C: Hint kıtasının Diyobendiye cemaati.
40- Diyobendiyye cemaatinin kökeni-kurucusu?
C: Diyobendşiye cemaatinin kökeni 1866’da Delhi’nin kuzeyindeki Diyobend kasabasında Muhammed Kasım Nanentevi ve Reşit Ahmet Ganguhi tarafından kurulan Diyobend Darululumu’dur.
41- Diyobendiyye, hangi mezhebi esas alarak öğretim verir?
C: Ehli Sünnet esasları ve Hanefi fıkhına göre öğretimi esas almıştır.
42- Diyobend ulemasının özellikle üzerinde durduğu husus nedir?
C: İslamın tüm yabancı unsurlardan arındırılması.
43- Kökeni Diyobendiliğe dayanan ve bugün küresel çapta faaliyetleri olan cemaat hangisidir?
C: Cemaati Tebliğ.
44- Cemaati Tebliğ kurucusu kimdir?
C: Kurucusu Mevlana Muhammed İlyas Kadehlevi. 1926’da Delhi’nin güneybatısında Mevat’ta cemaati kurmuştur.
45- Taliban nedir?
C: Öğrenci anlamındaki talib sözcüğünün çoğuludur ve Pakistan ile Afganistan’daki geleneksel Diyobend medreselerinde dini eğitim gören öğrencilere verilen isimdir.
46- Taliban hareketi hakkında bilgi?
C: Taliban hareketinin, kendilerinden olmayanları dışlayıcı, baskıcı, dar görüşlü ve şiddete dayalı fikir ve uygulamalarına bakıldığında Harici zihniyet yapısının bu oluşum üzerinde etkili olduğu görülür. Oysa Taliban, Hanefi’dir. Daha çok nakilci ekollerde görülen inanç ve davranış modellerinin Hanefilik gibi akliliği önemseyen ir ekolün mensuplarında görülmesi enteresandır. Taliban medreselerinde Hanefiliğin sadece klasik mezhebi üzerinden okutulması ve bu fıkhın çağdaş meseleler ile irtibatının kurulmaması, gelenek-metin merkezli bir zihniyeti ortaya çıkarmış, bu zihniyet ise daha medeni ve barışçıl çözümler bulma yolunda Taliban’a tüm kapıları kapatmıştır.
47- Tarikat geleneğine yaslanan oluşumlara örnek?
C: Birelviye.
48- Birelviye cemaati kurucusu kimdir?
C: Ahmet Rıza Han Birelvi. Bu cemaatte de Diyobendiye’de olduğu gibi medrese-tarikat birlikteliği mevcuttur. Farklılık şu ki, Diyobendi düşüncede medrese geleneği baskınken Birelviye’de tarikat geleneği baskındır.
49- Ahmet Rıza Han’ın tepki alan düşünceleri nedir?
C: Hz Muhammed’in Allah’ın nurundan bir nur olduğunu söylemesi, yine Hz Peygamberin geçmiş ve gelecekle ilgili gaybi bilgiye sahip olduğunu ileri sürmesi, vefatından sonra da her yerde hazır ve nazır olduğunu, dünya hayatı gibi bir hayatının bulunduğunu, bu özelliğiyle dünya işlerine her an müdahale edebildiğini iddia etmesi, Hz Peygamberde bulunan tüm bu özelliklerin evliyada da bulunabileceğini bildirmesi Ahmet Han’a karşı Hint ulemasının ciddi tepkisine yol açtı. O da, başta Diyobendiye ve Ehli Hadis cemaatlerine karşı büyük bir karalama kampanyası başlattı.
50- Birelviler kendilerine hangi adı vermektedirler?
C: Cemaati Ehli Sünnet.
51- Islahat?
C: Genel olarak herhangi bir kurumda, usülde ya da devlet düzeninde eskimiş, bozulmuş ya da aksayan yanlarını düzeltmek, iyileştirmek, eksiklikleri tamamlamak, bozulanları onarmak manasına gelmektedir.
52- Islahatçılık-Islahatçı oluşumlar?
C: Islahatçılıkta batılılaşma ve modernizm eleştirisi güçlüdür. Temel kaynak ve referanslarda nakil-akıl dengesi gözetilmeye çalışılır. Islahatçılıkta sürekli bir faaliyet, dinamizm ve teşkilatçılık göze çarpar. Söz ve yazı yerine iş, eylem ve hareket ön plandadır. Gelenekçi yapılarla kıyaslandığında, ıslahatçı yapılarda daha sıkı disiplin, daha katı hiyerarşi ve daha resmi ilişkiler göze çarpar. Teşkilatçı mantık baskındır. Liderliğe yükselmede dini tahsil önem arzetmez. Üst kadrolarda daha çok teknokrat, ekonomist, eğitimci ve gazeteciler bulunur. Kadınlarda faaliyetlere katılım gösterir.
53- Kültürel ıslahatçılık?
C: Eğitim, öğretim, basın-yayın, sivil toplu ve insani yardım kuruluşları, işadamı örgütleri, kültürel faaliyet yürüten dernek ve vakıflar, öğrenci teşkilatları gibi organlar vasıtasıyla halk tabanına ulaşıp seslerini duyururlar. Tabandan tavana doğru bir ıslahat programı öngören hareketlerdir.
54- Kültürel ıslahatçı oluşuma örnek?
C: Said Nursi çizgisini izleyen cemaatler.
55- Nur talebesi?
C: Said Nursi’nin yazdığı Nur Risaleleri’ni okuyanlar ve oluşturdukları halkalarda bu kitapların okutulması ve içindeki öğretilerin propagandası için çalışanlar, kendilerini Nur Talebesi olarak adlandırırlar.
56- Siyasal İslahatçılık?
C: Siyasal İslamcılık olarak ta nitelenen siyasal islahatçılık, kültürel ıslahatçılığın aksine tavandan tabana doğru bir ıslahat programı öngörmektedir. Kültürel ıslahatçıların kullandıkları organların yanı sıra, sendikalar, siyasal partiler veya işgale karşı direniş örgütleri şeklindeki kurumları da devreye sokarak iktidar talebinde bulunmaktadır.
57- Siyasal ıslahatçı hareketlerin en köklüsü ve en büyüğü?
C: Ihvanı Müslimin (Müslüman Kardeşler) teşkilatı.
58- İhvanı Müslimin kim tarafından nerede kuruldu?
C: Mısırlı bir öğretmen olan Hasan El-Benna öncülüğünde 1928’de İsmailiye’de kuruldu. (bu kadar kurucuları nasıl aklımızda tutcaz. Yeter yawww.. biz de insanız
)
59- İhvanı Müslimin’in Mısır dışındaki şubeleri nerededir?
C: Suriye, Ürdün-Filistin, Sudan gibi Arap ülkelerinde de şubeler açılarak teşkilatlanmıştır.
60- Hasan El-Benna’nın düşünceleri?
C: İslam aleminin içinde bulunduğu kötü durumun aşılması için öncelikle hilafetin yeniden tesisi yoluyla İslam birliğinin sağlanması, İslami değerlerin hayata geçirilmesine yönelik bir devletin kurulması ve böylece Müslüman ülkelerin tümünün her türlü yabancı hakimiyetten ve onların yerli işbirlikçilerinden kurtarılması hedeflerini öngörmüştü.
61- İhvanı Müslimin hareketinin fikir adamları-üyeleri?
C: Seyyid Kutub, Muhammed Kutub, Zeynep Gazali, Abdülkadir Üleh, Mustafa Sıbai.
62- Hint alt kıtasında İhvanı Müslimin’in muadili sayılan hareket?
C: Cemaati İslami.
63- Cemaati İslami kim tarafından nerede kurulmuştur?
C: Çok sayıda eserleriyle Türkiye’de de tanınan Ebul Ala Mevdudi, teşkilatı Lahor’da 1941’de kurdu.
64- Cemaati İslami teşkilatının gayesi?
C: Hindistan’dan ayrı, tamamen Müslümanların yönetiminde, İslam alemine ve tüm dünyaya örnek olacak bir İslam devleti kurmak.
64- Radikal siyasal İslamcılığın sembol ismi olarak hatırlanan kişi?
C: Seyyid Kutub.
65- Seyyid Kutub’un eserleri?
C: Meşhur tefsiri Fi Zilalil Kuran ve Yoldaki İşaretler (mealim fit tarik)
66- Seyyid Kutub’a göre toplum kaça ayrılır?
C: Toplumlar, Müslüman ve cahili olmak üzere ikiye ayrılır. Müslüman toplum sadece Allaha kul olup hayatını Onun hükümlerine göre düzenleyen insanların oluşturduğu toplumdur. Cahili toplum ise, İslam inancı, düşüncesi, hukuku, ahlakı ve davranış kurallarının hakim olmadığı toplumdur.
67- Seyyid Kutub’a göre cahili toplumla mücadele nasıl olur?
C: Cahili toplum ile mücadele, tebliğ ve cihat vasıtasıyla yapılır. Mücadeleyi yürütecek öncü bir cemaatin öncelikle oluşması gerekir. Bu cemaat, şirk ve küfrün tüm çeşitlerinden arınmış saf bir akide (tevhit) temelinde bir araya gelir ve mücadelesini “Rabbani yöntem” adı verilen, tüm peygamberlerin Kuran’da anlatılan mücadele yöntemi izleyerek gerçekleştirir.
68- Kutub’un Benna ve Mevdudi’den ayrıldığı nokta?
C: Kutub muhatap olduğu toplumun cahili olduğunu düşündüğünden, bu toplumun tevhid akidesine boyun eğmeden yapılacak İslami hükümet talebinin bir oyalanma olduğunu düşünmekteydi. Yönetim şeklen değişse bile cahiliyyenin varlığını sürdüreceği kanaatindeydi. Kutub’un cahiliye toplumu, Darul İslam, Darul harb kavramlarını Benna kullanmamıştı. Yine Benna’nın sömürgeciliğe karşı cihadı ile Kutub’un cahili sisteme karşı cihadı farklı boyutlardaydı.
69- Batıda Modernizm anahatlarıyla ne zaman hüküm sürmüştür?
C: XIX.yy ın ikinci yarısında ve XX.yy ın ilk çeyreğinde hüküm sürmüştür.
70- Modernist oluşumların dayandığı temel düşünce?
C: Geleneksel kurumların, sanatın, edebiyatın vs artık zamanının dolduğunu, bu nedenle bunları terk ederek çağdaş değerlere uygun yeni bir kültür ve anlayışın geliştirilmesi gerektiğidir. Modernizm ticaretten felsefeye her şeyin sorgulanması gerektiğini savunur.
71- İslam modernizmi hakkında bilgi?
C: İslam modernistleri bozulma ve çöküşün asıl sebebinin ne dış güçler ne de Müslümanlar olduğu, asıl sorunun “bugüne İslam diye gelen din” olduğu tezini ileri sürerek dinin kaynaklarını, dinin anlaşılma usullerini ve dini geleneği derin bir sorgulamaya tabi tutmaktadırlar. İslam modernizminde icraat yerine söz ve yazı ön plandadır. Sözcüleri ise daha çok akademik ilahiyat eğitimi almış, sosyal bilimler formasyonuna sahip ve felsefi birikimleri yüksek kişilerden oluşur. Kuran’ı tek ölçüt olarak ele alırlar. Modernistlere göre sadece Kuran’dan ilham alınarak çağdaş sorunların üstesinden gelinebilir.
72- Geleneksel oluşum ve İslam modernizmi arasındaki fark?
C: Gelenekte Kuran; sünnet, icma ve kıyas ile birlikte bir kaynak olarak değerlendirilir. Yani Kuran diğer kaynakların da katkılarıyla okunup anlaşılır. İslam modernizmi ise bütün yorum çalışmalarını Kuran üzerine “onun doğru anlaşılması” için yoğunlaştırır. Diğer kaynakların katkısı gereksizdir, zira Kuran herkesin anlayabileceği kolaylıktadır.
73- Temel kaynak olarak Kuran’a yapılan güçlü vurgu hangi isimlerle adlandırılır?
C: Kuran İslamcılığı, Kuran’a Dönüşçülük, Kuraniyye (Kuranizm)
74- İslam Modernizmi içindeki ekoller?
C: Metinselci Modernizm ve Tarihselci Modernizm
75- Metinselci Modernizm ekolünün önde gelen isimleri?
C: Seyyid Ahmet Han, Muhammed Abduh, Muhammed Tevfik Sıdki, Ahmed Subhi Mansur ve Ahmet Perviz.
76- Metinselci Modernizm?
C: Ekol mensupları, Kuran ayetlerinin metinsel manalarını tümüyle umumi ve evrensel kabul ettiler ve ayetleri “güncelleştirme” yoluyla çözümü aranan çağdaş olaylara tatbik ettiler. Aklın ve tabiatın prensibine uymadığı iddia edilen hadisleri reddettiler, uyduğu düşünülen hadisleri kabul edip kullandılar.
77- Tarihselci Modernizm?
C: Tarihselci Modernizm, metinselci modernizmi “Kuran’ın indiği tarihsel şartları” görmezden gelerek güncelleştirme işlemini yaptıkları için eleştirmektedir.
78- Tarihselci Modernizm’in öncüsü?
C: Pakistanlı düşünür ve ilim adamı Fazlurrahman.
79- Tarihselci yöntem Fazlurrahmandan sonra kimler tarafından savunulmuştur?
C: Muhammed Abid Cabiri, Hasan Hanefi, Muhammed Arkoun, Nasr Hamid Ebu Zeyd.
80- Fazlurrahman’ın fikir sistemi?
C: Fazlurrahman’a göre değişim bir zorunluluktur. Müslümanların geri kalması değişim gerçeğinin anlaşılmamasından kaynaklanır. Günümüz Müslümanları Kuran’ın indiği tarihsel ortamdan daha farklı bir tarihsel ortamda yaşamaktadırlar. Kuran ise her çağa hitap eden bir kitaptır. Kuran’ın bu çağa hitabı tekil Kuran hükümleri vasıtasıyla değil; tevhit, adalet, hürriyet, eşitlik, şura gibi “Kuran’ın evrensel ilkeleri” vasıtasıyla olur. Ayetlerin tekil hükümleri ise ibadetlerle ilgili olanların dışında tarihseldir. Bu hükümler o çağın şartlarında ve o çağın maslahatlarına binaen nazil olmuştur, dolayısıyla sonraki dönemlere hitap etmez.
81- Fazlurrahman, Kuranı yorumlamak için hangi yöntemi önerir?
C: İlkönce Kuran’ın indiği döneme gidilip siyer ve sebebi nüzul rivayetlerinin yardımıyla ayetlerin hangi maksatlara binaen, hangi genel ilkeleri yerleştirmek için indiği tespit edilir. Sonra bu ilkeler bugüne taşınır ve ilkelerin çağın şartlarında nasıl gerçekleşeceği tespit edilerek modern çözümlere varılır. Böylece uran’ın emir ve yasakları zamanımızda yeniden etkinlik kazanır.
82- İslamcı Modernizmine eleştiriler nelerdir?
C: Ayetlerin sünnet ve icma dikkate alınmadan yorumlanmasının keyfilikler taşıdığı belirtilir. Ayrıca tarihselcilerin Kuran ilkelerini bugüne taşınmalarının neticesinde çıkan yeni hükümlerin, her nasılsa hep çağdaş zamanlarda yaşanan ve arzulanan uygulamalar olduğu ifade edilmektedir. Modernistlerin çözmek istediği sorunlar, oryantalizmin sorun diye ortaya koyduğu meselelerdir. Bunların çözümü için de oryantalizmin önerileri dikkate alınmaktadır.
83- Modernizm karşıtı çağdaş bir söylem olarak gelenekselcilik?
C: Gelenekselcilik, bütün dinlerin özünde bulunduğunu iddia ettikleri “ezeli hikmet” kavramı uyarınca dünyayı ce çağın olaylarını yorumlayıp anlamlandırmayı amaçlamaktadır. Modernleşen, dolayısıyla sekülerleşen toplumlar dini değerlerden uzaklaşmışlardır. Müslüman modernistlerin de bu olumsuz gidişatta rolleri bulunmaktadır. Gelenekselciler modernizmin yaptığı bu tahribatı gidermek, insanlığı tekrar dine ve dini değerlere çağırmak gayesi güderler, ancak belirli bir dine veya mezhebe çağırmak yerine, adına ezeli hikmet dedikleri ortak bir ilahi geleneğe ve değerlere çağrı yaparlar. (dinler arası diyalog düşüncesi bu ekolden beslenir.)
84- Modernizm karşıtı gelenekselcilik ekolünün, gelenekçi oluşumlardan farkı?
C: Bünyesinde bir hayli çağdaş unsur taşıyan bir ekoldür. Modernizm karşıtı olması, onun gelenekçi akımlar arasında değerlendirilmesini gerektirmez. Zaten gelenekselciliğin “dinlerin aşkın birliği” tezi, İslam’ın en son ve gerçek din olduğunu söyleyen geleneksel İslami düşünceyle bağdaşmamaktadır.
85- Modernizm karşıtı gelenekselciliğin önde gelen isimleri?
C: Rene Guegon ya da diğer ismiyle Abdülvahid Yahya
Frithjof Schuon ya da diğer ismiyle Şeyh İsa Nurettin Ahmet Şazeli Meryemi. (bu nasıl bir isimdir. kendi bile unutur)
Martin Lings ya da diğer ismiyle Ebubekir Siraceddin
William Chittick.
86- Modernizm karşıtı gelenekselcilik ekolünü Türkiye’de tanıtan kişi?
C: İranlı düşünür ve ilim adamı Seyyid Hüseyin Nasr.
Alıntı.İlimhazinem
1-Harici kelimesinin terim anlamı?
-Huruc (çıkmak,itaatten ayrılıp isyan etmek)kökü ve haricun kelimesine nispet ekinin eklenmesiyle meydana gelmiştir.Topluluk ismi olarak 'Hariciyye' ve 'Havaric'şek. Kullanılır.
2-Şehristanı'ye göre harici?
-Toplumun görüş birliğiyle arasından şeçtiği ve hak'tan ayrılmayan imama karşı ayaklanan her insan haricidir bu ilk halifeye veya sonraki imamlara karşı da ayaklansa fark yoktur.
3-Muhalifleri tarafından Hariciler için kullanılan isimler?
-Marika(dinden çıkmışlar), Haric , Havaric , Haricun ,Muhakkime,Haruriyye,Vehbiyye
4-Haricilerin kendileri için kullandığı isim?
-Ehl-i Şurat
5- Hariciyye ve Havaric ismini mualifler hangi manada kullanımş?
-'İnsanlardan,dinden,haktan veya Hz.Ali den uzaklaşan ve yönetime karşı ayaklanarak cemaatten çıkanlar' namasında kullanmışlar.
6-Hariciler kendileri için 'Havaric' ismini hangi manada kullanmış?
-Allah'a ve peygambere hicret edenler (Nisa 100.ayete dayanarak)
7-Hariciler Ehli Şurat ı hangi ayete dayandırarak kullanmış?
-Canlarını ve mallarını Allah'a satanlar manasındaki ayete (Tevbe 111)
8-Muhakkime hangi manada kullanılmış?
-Sıffınki hakemlere rıza göstermeyenler
9-Haruriyye hangi manada kullanılmış?
-Hz.Ali den sonra toplandıkları Harura ya nispetle kullanılmış.
10-Vehbiyye hangi manada kullanılmış?
-Harura daki reisleri Abdullah b.Vehb er-Rasibi ye nisbetle kullanılmış.
11-Hariciler ne zaman ortaya çıkmıştır?
-Sıffın savaşında Tahkim olayından sonra çıktığı öne sürülsede Haricilerin 'Hz.Osman ı biz öldürdük' sözlerinden ve hareketlerine bakılarak Hz.Osman ın şehit edilmesinden önceki yıllara kadar menşeileri götürülür.
12-Sıffin Şavaşı nın hakemleri?
-Hz.Ali nin hakemi Ebu Musa el-Eşari ,Muaviyenin hakemi Amr b.el-As
13-Temim kabilesi mensupları hangi sloganla tahkime karşı çıkmış?
-''La hükme illa lillah'' (Hüküm ancak Allah a aittir)
14-Hz.Ali nin bu slogana yorumu?
-Bu hak bir sözdür;ancak bununla batıl murat edilmektedir.
15-İlk Harici zümre nerede oluştu?
-Kufe yakınlarındaki Harura 'denilen yerde.(12.000 kişi kadar)
16-Harici kitlenin seçtiği yöneticiler?
-Kumandan:Şebes et-Temimi İmam:Abdullah b.Kevva el-Yeşküri (namz kıldrmak içn)
Emir:Abdullah b.Vehb er-Rasibi
17-'Ali müşriktir' demedikleri için Haricilerce öldürülenler?
-Abdullah b.Habbab ve eşi
18-Hz.Ali nin Haricilerin çoğunu ortadan kaldırdığı yer?
-Nehravan
19-Nehrevan olayından kurtulanların Hariciliği yaymak için gittikleri yerler?
-Uman,Kirman,Sicistan,el-Cezire,Yemen
20-Hz.Ali nin şehadetine kadar Haricilerin çıkardığı en önemli isyan?
-Nehravandan kurtulup Şehruzar a kaçan Ebu Meryem as-Sa'di nin isyanı.
21-Hz.Ali yi şehit eden?
-Abdurrahman b.Mülcem (21 Ramazan 40)
22-Nehravan da ölen Abdullah b.Vehb er-Rasibi den sonra Haricilerin sırasıyla seçtiği halifeler?
-Müstevrid b.Ullefe et-Teymi, Hayyan b.Zabyan
23-Kufe Hariciliğinin sonu olan olay?
-Banikaya'da aldıkları yenilgi.
24-Basra Hariciliğini kuran?
-Mis'ar b.Fedeki et-Temimi
25-Basra da Haricilerin kıyımına fırsat vermeyen Basra valisi?
-Ziyad b.Ebihi
26-Emeviler dön. Harici hareketinin önem kazanmasına yol açan olaylar?
-Halife Yezid dön.başlayan iç huzursuzluk,Hz.Hüseyin in Kerbalada şehid edilmesi,Abdullahb.Zübeyrin hilafet davası,Medinelilerin isyanı,Yezid in kumandanı Müslim b.Ukbe nin Medine ye saldırması,Kabe nin yakılması ve Yezid in ölmesi
27-Haricileri Mardin Nusaybin arasındaki Yukarı Dicle ye getiren Harici lider?
-Şebib b. Yezid eş-Şeybani
28-Abbasi halifesi Halife Mehdi zamanında Hariciler nerde ortaya çıkmış?
-Horosan
29-Haricilerin kurduğu devlet , yayıldıkları yerler ve burada ortaya çıkan fırka?
Trablus,Miknese,Sicilmase de Rüstemiler Devleti ni kurmuşlar ve Ibadiyye fırkasını ortaya çıkarmışlar.(bence çıkabilecek bir soru :) )
30-İbadiyye fırkasının özelliği?
Basra,Yemen,Hadramut,Uman,Kuzey Afrika ve Mağrib de hala varlıklarını sürdürmeleri
31-İlk Harici fırkaların ortak düşünceleri?
-Hz.Osman ,Ali ve taraftarlarından teberri eder,bunu bütün ibadetlerinden üstün görür ve bunu kabul edenlerin nikahını geçerli sayarlardı
-Büyük günah işleyenleri kafir sayarlardı
-İmam(devlet başk.) sünnete aykırı davranırsa ona isyanı(huruc) farziyet kabul ederlerdi.
-Kendi düşüncelerine katılmayanları müslümanda olsalar kafir sayar,mal ve canlarını helal görürlerdi.
32-Haricilerin sosyo-psikolojik özellikleri?
-Müsahamasız,dar görüşlülerdi
-Daha çok yeni Müslüman olan kesimlerdendiler
-Vahiy ve sünnet terbiyesinde yetişmemiş,çöl ve dağlık bölgelerden Medine ye gelip yerleşen bedevilerdi
-Ezberlerindeki Kur'an yegane kaynaklarıydı,bilgisiz kültürsüz kesimlerdendiler
-İnançlarına samimi şek. bağlıydılar.Bildiklerini yada bildikleri,sandıklarını taassupla savunuyor kendi doğrularından şaşmıyorlardı.Günah işlemekten sakınıyor,işlenen günahlara tepkisiz kalamıyor tövbe talebinde bulunuyorlardı.
-Kabile insanları olduklarından devlet düzenine alışık değillerdi.
-Çöl hayatı ve kabile kanunları onları cesur,azimli,gayretli merhametsiz kılmıştı,kendilerini düşünmeleri diğer Müslümanları kafir saymaları kabileci bencillikten kaynaklanır.
33-Hariciler neden fırkalara ayrılmış?
-Hadislerin ve lafızların dış görünüşlerine göre hüküm verip ihtilafa düştükleri için
34-Ana Harici fırkaları?
-Muhakkime,Ezarika,Necedat,Sufrıyye,Beyhesiyye,Acar ide,Sealibe,İbadiyye
35-Bu fırkaların kurucuları?
Ezarika:Nafi'b.Ezrak Necedat:Necde b.Amir İbadiyye:Abdullah b.İbad
Sufrıyye:Ziyad b.el-Asfar veya Abdallah b.Saffar
36-İbadiyye fırkasının K.Afrika ve Uman da söyleniş şekli?
-Ebazıyye
37-Uman ibadilerine denilen diğer isimler?
-Beyasi,Biyasi,Beyazi
38-İbadilerin kendilerine verdikleri isimler?
-Şurat(ilk tahkimcilerle igilerinden dolayı),Ehlü'l-iman ve'l-istikame, Ehlü'l-adl ve'l istikame, Cemaatü'l-müslimin, Ehlü'd-davet
39-Basra ibadileri nasıl oluşmuş?
-Nafi b.Ezrak ın Harici olmayan Müslümanlar için tekfirci ve dışlamacı görüşlerine katılmayarak, Abdullah b.Ibad ın etrafında toplanarak.
40-Ibadıyye fırkasını yaymak için davetçi olarak gönderilenler?
-Hamaletü'l-ilm (Taşıyıcılar) veya Nakalatü'l ilm (Naklediciler)
*Mağrib,Yemen,Hadramut,Uman ve Horasan a yayılmayı sağlamışlar.
41-Uman İbadiliğini başlatan?
-Mirdas b.Udeyye başlatmış .İmamete Cülenda b.Mes'ud getirilmiş.
*Uman ın Nevze şehri merkez olmuş.
***Sayfa 48 de Uman ibadilerinin gelişm süreci anlatılmış ,o kadar ayrıntıya girmeyeceklerini düşündüğümden yazmadım,yinede bakın isterseniz ...
42-Uman İbadiliğinin yönetim şekli?
-16.yy dan itibaren hakim aile ve veliaht sitemiyle imamet şeklinde yönetilmiş.Halkın ve ibadi alimlerin beğendiklerine imam , diğerlerineyse vali,mütekaddim,melik,sultan denmiş.
43-İbadiliğin günümüzde mezhebi olduğu kabileler?
-Uman'da Gafiri ve Hina kabileleri
44-İbadilerin Devlet Başkanı seçmekle ilgili görüşleri?
-Dini başkanı belirlemeyi dini görev sayarlar.Seçim yoluyla(biat) istisnalar dışında.
-Seçilecek şahsın vasıflarında Ehli Sünnetten ayrılır imamların Kurayş'ten olmasını reddeder.
-Soya değil;mü'min,ilim,zühd,adalet sahibi,itaate layık olmalı.
-Cemaatin ittifakı yani serbest seçimle seçilmeli.
45-Ibadiyenin Mu'tezile etkisinde kaldıkları görüşler?
-Allah'ın sıfatlarının zatından ayrı olmadığı,Kur'an ı mahluk kabul etmeleri,Ahirette şefaati inkar etmeleri
46-Mu'tezileden ayrıldıkları konu?
-Kulların fiilleri Hayırda şerde Allah'tandır.Kulların fiilleri Allah'ın dilemesi ve yaratmasıyla olur.(Bu soruda çıkabilir ben olsam sorardım yani :) )
47-İbadiyeyi diğer Harici fırkalardan ayıran konu?
-Büyük günah.Mutedil bir yol izlemişler.
48-İbadiyye 'büyük günah'ı nasıl niteler?
-Nimet küfrü olarak
49-Nimet küfrü?
-Amel,imandan bir parçadır ancak amelsizlik veya büyük günah insanı dinden çıkarmaz,
doğrudan kafir yapmaz küfür olarak adlandırılır.Bu küfre nimet küfrü denir.
50-Nimet küfrünün hükmü?
-Dinden çıkarmaz, tevbe ederse Müslümanlığa döner ,ebedi Ahiret cezasından kurtulur
tevbe etmezse ebedi Ahiret cezasına müstehak olur.
-Nimet küfründe olan Müslümanın canı,ırzı,malı diğer Müslümanlara haramdır.
51-Ibadilere göre dinden çıkaran küfür?
-Şirk küfrü
*Şirk küfründe olanla emr bil maruf uyarınca bu dünyada mücadele edilir.Bu görüşleriyle el-menzile beynel menzileteyn i savunan Mu'tezileye benzer.
52-Ibadilerin Sünnimüslümanlarla benzer görüşleri?
-İbadetler ve muamelatlar konusunda.Bu yüzden camileri aynıdır ve evlilik öünasebeti kurarlar.
54-Günümüzde İbadiyye nin var olduğu yerler?
-Uman,Hadramut,Zengibar,Libya,Tunus,Cezayir,Batı Sahra
55-Son yıllarda Zengibar da ibadiliğin azalması?
-Halkın çoğunun Şafi mezhebine geçmesinden
***Harici fırkalarından en katısı Ezarika en ılımlısı İbadiyye
56-Mürcie kelimesinin anlamı?
-İrca kökünden türemiş olup ''tehir etmek'' ''ümit vermek''
57-Bu fırkaya Mürcie denmesinin nedenleri?
-Mürtekib-i kebire için son kararı Allah'a ve Ahiret gününe bıraktıklarından ;
-Taatın kafire bir faydası olmadığı gibi,günahında imana zararı yoktur diyerek ümit verdiklerinden;(temel prensipleri)
-İmamet konusunda Hz.Ali yi 1.sıradan 4.sıraya bıraktıklarından;(erteleyen anl)
-İman karşısında ameli 2.plana ittiklerinden mürcie denmiştir.
58-Mürcienin iman anlayışı?
- İman sadece ikrar,tastik,sevgi ve bilgiden ibaret kuru bir anlayıştır.
59-Ehli Sünnetin Mürcie ye bakışı?
-İman ve amelde genişlik ve gevşekliği ifade eden bid'at düşünce inanç olarak görür.
60-İlk mürci tavır kimlerce ortaya konmuştur?
-Hz.Osman ın şehadetinden sonra toplumsal barışı esas alıp,ehli kıble ile şavaşmayı reddeden Abdullah b.Ömer,Sa'd b.Ebi Vakkas,Muhammed b.Mesleme,Usame b.Zeyd gibi sahabilerce konmuştur.
61-Mücie ne zaman güçlenmiş?
-Hz.Hasan ın hilafeti Muaviye ye devretmesinden sonra.
62-Mürci grupların yoğun olarak bulundukları yerler?
-Mekke ve Medine (Şam,Mısır,Basra da da tarafsız küçük gruplar mevcut)
63-Şükkak?
-Kuşkudakiler.Meseleler hakkında peşin hüküm vermeyen ve işi Allah a havale eden kimselerin yolunu izleyen grup.
64-İrca ile ilgili yazılan eser ve yazarı?
-Hasan b.Muhammed İbnü'l-Hanefiyye:Kitabü'l İrca (Cemel-Sıffın savaşlarından sonra yazmış)
65-Mürcie nin ortaya çıkışını etkileyen olaylar?
-İslam top. tehtid eden Harici zihniyeti,Emevi-Haşimi çekişmesi,Emevilerin Haricilerle
diğer mualiflerine karşı acımasız davranışları , Mevaliyi küçük görmeleri,özellillede Müslümanların birbirini öldürmesine tepki olarak doğmuş,uzlaşmacı ve birlik taraftarı siyasi bir fırka kabul edilmiş.
66-Emevi dev. Mürcilere bakışı?
-Havaric ve Şia gibi iktidarı ele geçirmeye yönelik amaçları olmayan mürcilerin faaliyetlerine engel olmamışlar onları çeşitli görevlere getirmişler.Daha çok Horosan ve Maveraünnehir deki fetihlere katılmışlar.Destekledikleri hareketler:Abdurrahman b.Muhammed b.Eş'as,Yezid b.Mühelleb,Zeyd b.Ali,Haric b.Süreyc isyanları
67-Ebu Hanife ye Mürcii denmesinin sebepleri?
-''Büyük günah işleyenin nihai durumu hakkındaki hükmü,cennetlik mi cehennemlik mi old. hakkındaki kararı Allah a bırakan irca görüşü ;Ehli Sünnet in görüşüne yakındır.
Ebu Hanife ; amelin imanın zorunlu bir parçası olmadığı ve imanın amelden üstün olduğu konusunda mürciler ile aynı görüşte olduğu için;
-H.icri1.asırda ortaya çıkan Kaderiyye ve Mu'tezileye mualefet etmesi ve mu'teziler kader meselesi hakkında kendilerine mualefet eden herkese mürcii dediklerinden Ebu Hanifeye de Mürcii demişler.(Haricilere ve Ehli Hadis e de demişler)
***Mürcie kelimesinin Kelam ve Mezhepler tarihi kavramı olarak ilk etapda çağrıştırdığı anlam göz önüne alınırsa Ebu Hanife ye Mürci demek doğru değildir.
68-Mürcie nin sınıflandırılması?
1-Mürcie-i Halisa :Mürtekib-i Kebire nin hükmünü Allah a havale ederek imanla beraber günahın zarar vermeyeceğini iddia edip,taat ve ibadetlerin önemsizliğine, amelin imandan ayrı olduğuna inanan Mürcie;
2-Sünni düşünceyi etkileyen(Ebu Hanife): Mürtekib i Kebire yi kafir saymayıp, günahkar mü'min olarak telakki eden Mürcie.
69-Kaderiyye nin sözlük anlamı?
-Kadere mensup olan ,kader taraftarı(aksi kullanılmış ama)
70-Kaderiyye nin terim anlamı?
-Kader inancını reddeden düşünce ve inanç akımı , sorumluluk doğuran fiillerin sadece insan iradesiyle gerçekleştiğini ileri süren itikadi mezhep.
71-Bu görüştekilere neden Kaderiyye demişler?
-Kader konusunu merkeze almalarından dolayı 'Kader konularına ölçüsüzce dalanlar' anlamında Kaderiyye demişler.
72-Mualifleri tarafından Kaderiyye den başka hangi ad kullanılmış?
-Ehlü'l Kader (mecusilere benzetmişler)
73-Kader konusunu gündeme getiren ilk kişi?
-Ma'bed el-Cüheni (Emevi halifesi Abdül Melik Mervan zamanında Haccac tarafından öldürülmüş)
74-Kaderiyyeyi daha sistemli savunan?
-Geylan ed-Dimeşki (Halife Hişam b.Abdülmelik zamanında)
75-Kaderiyye nin kader görüşleriyle benzetildiği mezhep?
-Mu'tezile
76-Kaderiyyeyi Mu'tezile nin diğer adı olarak kayıt eden?
-Abdulkahir Bağdadi
77-Kaderiyyenin Mu'tezileden ayrı fırka ol. Göstermek için kullanılan isim?
-Halis Kaderiyye
78-Kaderiyye nin ortaya çıkış sebebi?
-Emevilerin kulların iyi ve kötü fiillerini tamamıyla Allah ın takdirine bağlayan cebriyeci din anlayışına tepki olarak çıkmıştır.
79-Mu'tezilenin sözlük anlamı?
-Uzaklaşan,ayrılıp bir köşeye çekilen
80-Bu gruba mu'tezile denmesi ve ortaya çıkış sebepleri?
1-Hz.Osman,Hz.Ali.Muaviye,Hz.Hasan olayları sırasında fitneye karışma endişesiyle hiçbir tarafı desteklemeyen birkenarda durdukları için;
2-Kendi mensuplarınca aşırı uçlardan uzak durduklarını ifade etmek için
3-Büyük günah işleyen kimseyi kafir veya mü'min saymayıp fasık saydıkları için
4-Sünni kaynaklarınca Vasıl b.Ata nın mürtekib-i kebire konusunda hocası Hasan el-Basri den ayrılması ve hocasının kendilerinden uzaklaştığını ifade etmek için
Gad i'tezele annel-Vasıl demesi sebebiyle; Mu'tezile denmiştir ve bu mezhep ortaya çıkmıştır.
81-Mu'tezile içinde Hasan Basri'nin görüşlerini benimseyen fırka?
-Haseniyye
82-Vasıl yerine ismi zikredilen?
-Amr b.Ubeyd (Vasıl öldükten sonra öncü olmuş)
83-Mu'tezile için kullanılan diğer isimler?
Kaderiyye:Kaderi tartısıp inkar ettikleri ve kulun fiillerini yarattığını söylediklerinden
Cehmiyye:Cehm b.Safvan dan etkilendiklerinden
Seneviyye ve Mecusiyye:Allah şerri yaratmaz dediklerinden
Vaidiyye:Tövbe etmeden ölenlerin bağışlanmayacağını söylediklerinden
Muattıla:Allah a bazı kadim sıfatları nispet etmekten kaçındıklarından bu isimleri mualifleri kullanmış.
84-Mu'tezili alimlerin kendilerine kullandığı diğer isimler?
-Ashabü'l-adl vet-tevhid , adliyye ,ehli adl, ahlü'l-hak, el-fırkatü'n-naciye
84-Vasıl ın hocasından ayrılırken ortaya attığı görüş?
-Büyük günah işleyenlerin mutlak olarak ne mü'min nede kafir olduğu söylerim.O iki yer arasında bir yerdedir(el-menzile beynel menzileteyn) demiş.
85-Emeviler dön. Mu'tezilerin tepkisini çeken olay?
-Horosan da Müslümanlardan cizye alınması
86-Mu'tezilerin destekledikleri Emevi halifeleri?
-Halife Ömer b.Abdülaziz ve Halife Yezid b. Velid
87-Abbasilerin ilk döneminde mutezile mez. duraklamanın sebebi?
-Amr b.Ubeyd in mezhebi Bişr b.Mu'temir ve Ebu'l-Hüzeyl el-Allaf dönemine kadar faaliyetlerini Basra ve Bağdat ta sınırlı tutması
-Ehli Beyt ten Muhammed Nefsüzzekiyye nin isyanına verdikleri dertekten dolayı maruz kaldıkları baskı(Batılı müsteşrikler böyle düşünmüş)
-Cebir itikadına karşı çıkışları sebebiyle gördükleri baskı(Kadı Abdülcebbar böyle düş.)
88-Mu'tezile fikirlerinin ortaya çıkışındaki faktörler?
1-Mürtekib'i kebire,Allah ın sıfatları,iradi fiiller,Kur'an ın mahluk oluşu gibi tartışmalardaki iç siyasi ve fikri ihtilaflar
2-Varlığın mahiyeti,cevher,araz,hareket,sukun gibi konulardaki dış felsefi etkenler
(İran dinleri,Yahudilik,Hristiyanlık,Yunan felsefesi)
89-Mu'tezilenin resmi mezhep olduğu?
-Abbasiler (Mehdi dön.)
90- Mu'tezili alimleri tebliğ ve İrşad için diğer ülkelere gön. halife?
-Harun Reşid
91-Halife Me'mun un siyaseti?
-Arapçılığa karşı İranlılar ve Türkler'den ,Sünniliğe ve Şia ya karşı Mu'tezilerden istifade etmiş.
-Kur'an ın yaratılmış(mahluk) olduğu fikrini benimsemiş ve bunu reddeden kadılara ve alimlere baskı uygulamış(mihne olayı (218)
92-Mu'tezile mezhebini desteklemeye son veren halife?
-Halife Mütevekkil (mihneyi bitirmiş)
93-Mu'tezilenin taraftar kitlesini kaybetme nedenleri?
-Uygulamada baskıcılığa destek vermeleri
-'cüz'ün la yetecezza' 'ma'dümün şey olup olmaması' 'cevher ve arazların fena ve bekası' gibi felsefi konularda birbirlerini tekfir etmeleri
-İbnür-Ravendi nin Şia ya katılması
-Maturidi ve Eş ari Sünni ekollerin ortaya çıkması
-Hadis tedvinlerinin tamamlanması
94-Eş'ariliği canlandıran?
-Nizamülmülk
95-Sünniler tarafından da taktir gören Mutezile alim ve eseri?
-Zemahşeri:el-Keşşaf
*Sayfa 57 de Mutezilenin iniş çıkışlarını ayrıntılı olarak anlatmış oraları atladım bilginiz olsun !
96-Basra okulu ve görüşlerin şekillenmesi?
-Vasıl b. Ata : Tevhid,el-menzile beynel menzileteyn,emir bil-maruf nehiy anil münker
-Amr b.Ubeyd : Adalet,va'd ve vaid görüşlerini geliştirmişler.
97- Usül-ü hamse inanç sisteminin teşekkülünü tamamlayan?
El-Usülül-hamse kitabıyla Ebül-Hüzeyl el-Allaf
98-Mutezile alimlerin görüşlerini biraraya getiren alim ve eseri?
-Abdülcebbar eseri:el-Muğni (Ebu Haşim el-Cübbai görüşleri ağır basar)-elektik yötm
99-Basra okulunda diğer ileri gelen Mutezili alimler?
-Nazzam,Cahiz,Ebü Ali el-Cübbai,Ebu Haşim el-Cübbai,Abdülcebbar el-Hemedani
100-Bağdat muteziciliğini başlatan?
-Bişr b.Mutemir
101-Bağdat Muteziciliğine en büyük hizmeti yapan?
-İbn. Ebi Duad
102-Mutezilenin rahibi olarak anılan?
-Ebu Musa el-Murdar
103-Eserlerinde kıyas taraftarlarını reddedip Zahirilere yaklaşan?
-Cafer b.Mübeşşir
104-Ekolün diğer alimleri?
-Sümame b.Eşres,Cafer b.Harb,İskafi,Hayyat
105-Mutezilenin yayıldığı bölgeler?
-Basra,Bağdat,Şam,Kufe,Horosan,Yemen,Taberistan,Mağ rib
106-Davetçilerin hizmetlerini anlatan şair?
-Safvan el-Ensari
107-Mutezilenin inanç sistemi?
-İtikadı sistemetik olarak tanzim eden ilk mezhepdir.
-Aklı yanılmaz bir hakim olarak kabul eder,ahirete ve metafiziğe dair konuları akıl ile izaha çalışır
-Ahirette Allah ın görülmesini red eder ve Kur'an ın mahluk olduğunu kabul edr.(tevhid
-Salih kimselerin şefaatini ve kabir azabını reddeder.(vad vaid)
-Kulların menfaatine olan şeyleri Allah ın yaratmasını vacip görür,(adl)
-Şiileri etkilemiştir.
-İslam dininin temel ilkelerini usül-ü hamse de toplamışlardır.
108-Usül-ü Hamse?
-Tevhid - Adl - Va'd ve Vaid - el Menzile beynel Menzileteyn – Emir bil Maruf Nehiy anil Münker
109-Tevhid?
-Usülü Hamsenin temelidir.Allah ın zatında ,sıfatlarında ve fiillerinde tek olması.
110-Tevhid inancına dair mualif görüşler?
-Sıfatıyye:Allah ın bağımsız kadim manalar olarak zati sıfatlara sahip.
-Haşvıyye:O na makam cinsiyet gibi maddi manalar nispet etmiş.
-Batınıyye:Allah sonradan oluşmuş (hadis) zati sıfatlara sahip.
-Hristiyanlar:Tanrı üç uknum halindedir.
111-Sıfatlar konusunda ilk tartışmayı başlatan?
-Ca'd b.Dirhem
112-Vasıl b.Ata nın sıfat telakkisi?
-Allah a kadim sıfatlar nispet edilmesini şirkle denk tutmuş.
113-Ebu Haşim el-Cübbai nin teorisi?
-Ahval teorisi:İlahi sıfatlar Allah'ta kendisinin sahip olduğu hal sebebiyle mevcuttur.
114-Kadı Abdülcebbar ın teorisi?
-Sıfatları zatı ve fiili olarak ayırmış. Allah ın zatıyla aynıdır.
Zati sıfatlar:Allah ın zatıyla aynıdır.Kadir,alim,hay,mevcut,semi',basir ve müdrik.
-Fiili sıfatlar:Hadis ve Allah ın zatından gayrı olan:Mürid,karih,mütekellim,fail
***Muteziler Kur'an daki yed, vech,istiva,semada oluş gibi nitelemeleri Allah'ın her türlü benzeme ve benzetmelerden tenzih edilmesi olarak yorumlamış.
115-Adl ?
-Allah'ın iyi fiilleri işlemesi,kötü fiillerin meydana gelmesinde etkisinin bulunmaması.
Allah ın kötü fiilleri yaratması caiz değildir.İrade hürriyeti(istıtaat) bulunmayan insanın sorumlu tutulması Allah ın adalet ve hikmetiyle bağdaşmaz..
Ebu Ali el-Cubai:Kabih(kötü) fiillerde etkisi yoktur.
Kadi Abdülcebbar:Allah ın bütün fiillerinin güzel oluşu,zulüm ve çirkin fiilleri ypmaması
116-Va'd Vaid ?
-Dünyada iyilik yapanları mükafatlandırması, günah işleyenleride cezalandırması zorunludur.Büyük günahtan tövbe etmenden ölen cehennemde ebedi kalır.
-İman,fısk,küfür,kebire,tövbe,kötülüklerin iyilikleri boşa çıkarması,iyiliklerin günahlara kefareti,sevap,ikab,şefaat,ivaz,kabir azabı ,Münker ve Nekir suali ,mizen,sırat bu başlıkta konu edilmiştir.
117-El Menzile beynel Menzileteyn ?
-Büyük günah işleyen kişinin küfrü gerektiren inkarda bulunmadığından kafir olmayacağı,fakat işlediği günah sebebiyle imanda kalamayacağı ikisi arasında bir yerde yani fasık olduğu görüşüdür.İlk Vasıl b.Ata ort. Koymuş.Harici ve Mürcie arasında orta yol bulmayı amaçlamış bu yüzden mutezileye Menaziliyye de denir.
118-Emir bil-Maruf Nehiy anil Münker?
-Her Müslümanın iyiliği emretmesi ve kötülükten sakınması zorunludur.Konu olan maruf vacipse,vacip ; nafile ise nafiledir.Münkerde böyle bir ayrım yoktur.
*Zulüm yalan gibi akli,hırsızlık zinave içki gibi münkerlerden uzaklaştırmak vacip; ictihada konu olan münkerlerden uzaklaştırmak bazı ddurumlarda vacip bazı durumlarda caizdir.
***Mutezilenin Ehli Sünnet e açık etkisi Eş'ari ile başlar.
***Eş ari ,,Abdülkahir Bağdadi, Şehristani Mutezileyi ana fıkralar içinde sayarken,
Mutahhar b. Tahir el-Makdisi,Şehabettin b.Arabşah tarafsız kalmıştır.ÜNİTE 4 EHL-İ SÜNNET VE'L CEMAAT
-Sünnet:Sözlük anlamı 'yol,gidiş,adet' -Sünnetullah:Allah ın değişmez kanunları
-Sünnetin zıddı :Bid'at
-Cemaat:Sözlükde;Toluluk,insan grubu Istılahda;İslam ümmetinin çoğunluğu
-Cemaatin zıddı:Tefrika -Ehli sünnete mensup:Sünni
1-Ehl-iSünnet ve'l Cemaat terkibini ilk kim kullanmış?
-Ebu'l-Leys es-Semerkandi ; Şerhu'l-Fıkhi'l-Ekber kitabında kullanmış.
(Ehlü's-Sünne vel Cema'a olarak kullanmış)
*Ehl-i Sünnet tabirini Hasan el-Basri çok daha önce kullanmış.
2-Ehl-iSünnet ve'l Cemaat kullanılmadan önce kullanılan terimler?
-Ehl-i Hadis,Ehli Eser,Ashabı Hadis,Ashabı Eser,Sünni
3- Ehl-iSünnet ve'l Cemaat ?
-Hz.Peygamberin sahabenin ve onların yolunu takip eden ilk nesillerin inanç sahasındaki görüş ve tercihlerini benimseyip izleyen geniş kesimlere verilen isimdir.
Sünnet;Hz.Peygamber ve sahabe , cemaat; müslümanların çoğunun siyasi birliğine referanstır.
4-Ehli Sünnetin doğuşunu hazırlayan olaylar?
-Hz. Peygamberin vefatından sonra fitne hadiselerinin ortaya çıkması ,Hz.Osman ın şehit edilmesi ve sonrasında yaşanan olaylarkafalarda soru işareti oluşturmuştu.
Ölen ve ölenin Allah katındaki durumu? İnsan kaderine mahkummudur?Büyük günah? vb. Sorular ve farklı cevaplar fırkalaşmalara neden olmuş.Müslümanları bir arada tutacak ve tefrikayı engelleyecek mutedil fikirlere ihtiyaç vardı. Bu dönemde mevcut iktidarın yanında olan yada karşısında olmayanları tanımlayan siyasi kavramdı ehli cemaat.
5-Cemaat yılı?
-Hz.Hasan ın iktidarı Muaviye ye bıraktığı 41.Hicri yıl.
6-Ehli Sünnetin kendileri için kullandığı isimler ve anlamları?
Ehli Sünnet :Hz. Peygamber in uygulamalarına ve sözlerine sıkı sıkıya bağlı olanlar
Ehli Cemaat:Topluluk taraftarları (ehli sünnetin en çok kull)
Sevad-ı Azam:Çoğunluk Müslümanlar (73 fırka hadisinde geçer-büyük kalabalık)
Fırka-ı Naciye : Kurtuluşa eren grup (73 fırka hadisinde geçer)
Ehli hak ve Ehli Hüda:Hak ve hidayet taraftarları
7-Mualiflerinin Ehli Sünnet e kullandıkları isimler,anlamları?
-Sıfatıyye:Mutezile Allah'ın ,kadim sıfatlarını kabul etmeleri seb. sıfatçılar anlamında.
-Müşebbihe:Haberi sıfatları hakiki anlamlarında zat a ait birer gerçeklik olarak ispat ettikleri için;
-Mücessime:Allah ı cisim sayanlar anlamında;,
-Mücbire:Allah ın aleme müdahalesini gerketiren sıfatları kabul ettiklerinden, kula kısıtlı irade hürriyeti verdikleri,için;
Haşviyye:Allah ile mahlukatı arasında kaba benzetmeler yaptıkları için;
Nasıbi:Şia tarafından Hz.Ali ve Ehli Beyt i ümmetin tayin edilmiş lideri saymadıkları için ; mualifleri tarafından bunlar daha çok Ehli Hadis için kullanılmıştır.
***Ehli Sünnet vel Cemaat tabiri sadece bir mezhep için değil,ifade fıkıh ve kelam mezhepleri ve mutedil tasavvufi gruplarıda kapsar.
8-Ehl-iSünnet ve'l Cemaati oluşturan alimler?
-Hasan el Basri , Ebu Hanife ve cumhur alimler denilen;Malik b.Enes,Muhammed b.İdris es-Şafi , Ahmet b.Hanbel
9-Selef ve halef arasında köprü vazifesi kuran alimler?
-İbn. Küllab el-Basri , Haris el-Muhasıbı,Ebü'l Abbas el-Kelanisi
10-Hasan el-Basrinin oluşumdaki rolü?
-Emevilere yazdığı mektupta fitneye yıl açan olaylardan sakınılması gerektiğini öğütlemiş,hatta Hz.Ali yi bilehatalı bulmuş.
-Büyük günah sahibini İslam dairesinde görür ve insanın fiillerinde kaderin belirleyiciliğini (cebir) red eder.
11-Ebu Hanife nin görüşleri?
-Allah sayı yönünden değil ortağı olmadığından birdir.
-Peygamberlerin hepsi günahlardan,küfür ve çirkinliklerden münezzehtir.
-Peygamberlerden sonra en üstün insanlar sırasıyla:Ebu Bekir , Ömer b.Hattab,Osman b.Affan,Al,b.Ebi Talib tir.
-Helal saymamak kaydıyla büyük günah işlemek küfür sayılmaz.
-Müminin kafir olmamakla birlikte fasık olması caizdir.
-Nebilerin mucizeleri,velilerin kerametleri haktır.
-Allah (cc) Ahiret te görülecektir.
-İman dil ile ikrar ve kalp ile taktirledr.
-Peygamberlerin şefaati haktır.
-Kıyamet ve hesap haktır.
12-İmam Malik ekolünün oluşumu?
-Nebevi sünneti esas alarak ekolünü oluşturmuş.(Hicaz bölgesinde)
13-Muhammed b.İdris eş-Şafi sünneti nasıl yorumlar?
-İlham değerinde ilahi bir vahiydir.Kur'anda 'kitab' ile birlikte zikredilen 'hikmet 'terimini sünnetid iye te'vil etmiş ve Rasulullah a itaati Allah a itaat kabul etmiş.
14-Mihne olayı ?
Mutezile yanlısı devlet adamlarının Ahmet b.Hanbel gibi sünni din adamlarına işkence ve baskısı.
15-Ahmet b.Hanbel in görüşü?
-Ekolünü tamamen hadis metinlerine dayandırarak,aklın yol göstericiliğini tamamen bir kenara bırakmıştır.
16-Ehli Sünnet tarihinde 4.asır neden önemli?
1-Ebu Hasan el-Eşari Mutezileden ayrılmış,kendi kelam ekolünü kurmuş
2-Hanefi ekolün inanç esaslarını sistemleştiren Ebu Mansur el-Maturidi Maveraünnehir de ekolünü yaymaya başlamış.
17-Ehli Sünnette bütünleşmeyi sağlayıp,Ehli Sünnet çatısını çatanlar?
-4. ve 5. asırda yazdıkları Mezhepler tarihi kitaplarıyla Abdülkahir Bağdadi ve Şehristani.
18-Sünni bünye usülleri?
-Ehli Sünnet-i Hassa ve Ehli Sünnet-i Amme
19-Selefiyye?(2.-4.asır)
-Sahabe ve tabiun neslini takip eden fukaha ve muhaddislerin yolu.Bunlara sünnet yolunda oldukları ve selefin ittifa etmediği konulara girmediklerinden Ehli Sünnet-i Hassa , hadis merkezli düşündükleri ve hadisleri toplayıp hazırlamaya çalıştıklarından
Ehl-i Hadis denmiş.İtikad iamamı Ahmet b.Hanbel dir.
20-Halefiyye?
-Sadece nakle bağlı kalmayıp aklıda önemseyen çizgidekilere Ehli Rey ,sünniliğin büyük bölümünü etkilediklerinden Ehli Sünneti Amme ,Selefıyyeden daha sonra oluşup geliştiklerinden Halefiyye denmiş.(Hanefi ile başlar Maturidi,Eş'ari canlandırmış)
21-Muhaddis ve Ashabı Hadis arasındaki fark?
-Muhaddis sadece rivayete ve ravilerin hallerini bilen kimse; Ashabı Hadis ise, haberle istidal yapabilen ve ondan ahkam çıkarma usulüne bilen kimsedir.
22-Ashabı hadis tabakaları?
-Malikiyye,Şafiyye,Hanbeliyye,Raheviyye,Huzeymiyye
23-Selefıyyenin temel görüşleri?
-İnanç esasları konusunda nassları olduğu gibi kabul eder akli delil aramazlarÖzellikle
Allah'ın yed,vech,istiva gibi müteşabihatını te'vil etmeden tastik etmişler.
-Kur'an mahluk değildir
-Hayır ve şer Allah'tandır
-Ruyetullah ı kabule der
-İman tastik,ikrar,ameldir....İman ile İslam birbirinden ayrıdır
-Büyük günah işleyen imandan çıkar,İslam dan çıkmaz
-Kıyamet alametlerini ve ahiret ahvalini ayet ve hadislerdeki gibi yorumsuz kabul eder
-Kelamcıları kötüler ve biatçılardan uzak dururlar.
24-Selefıyyenin takip ettiği metodik perensipler?
-Tasdik:Kur'an ve sünnette yer alan Allah'ın isim ve sıfatlarını olduğu gibi kabul etmk
-Takdis:Allah'ı layık olmasığı isim ve sıfatlardan tenzih etmek
-Aczi itiraf:Müteşabihatın bilinmesinde aczin ifade edilmesi
-Sükut:Cahilin müteşabihatı sormaması,aliminde cevaplamaması
-İmsak:Müteşabih ayetleri tevilden çekinmek
-Keff:İtikaden şüpheli meseleleri kalben dahi düşünmekten dahi çekinmek ( :) )
-Marifet ehline teslim:Müteşabihat hakkında Nebi ve ashabın açıklamalarına tabi olmk
*Sayfa 72 de Selefi alimleri saymış bakmanızı tavsiyee derim.
25-Selefiye ekolünü 8.yy da canlandıran?
-İbn Teymiyye
26-Selefiyeyi Vehhabiye adıyla Arap yarımadasında yayan ve getirdiği yenilik?
-İbn Abdülvehhab. Selefiliği siyasallaştırmış ve Suud hanedanında devlet mezhebi haline getirmiş.Ayrıca tevhid ile kabir ziyareti arasındaki ilişkiyi izaha çalışmış.
27-Rey?
-Fıkıh usülünde hakkında nass olmayan konularda ,şeriatın gösterdiği düşünme yollarından gidilerek akli bir faaliyetle yapılan ictihaddır.
28-Ashab-ı Rey alimleri?
-Ebu Hanife ile başlar,İbn Küllab,Muhasıbi,Kelanisi ile Kelam a yaklaşmış,Eş'ari ve Maturidi ile sistemleşmiştir.
29-Eş'ari mez. kuran?
-Ebu'l Hasan el-Eşari
29-Eş'ariliğe mualiflerinin kullandığı isimler?
-Müşebbihe,Cebriyye,Mürcie
30-Nasıruddin(dinin yardımcısı) lakabı verilen?
-Ebu'l Hasan el-Eşari.Sünni akideyi geliştirip,yaydığından dolayı verilmiş.
31-Hocaları?
-İbn Zekeriyya es-Saci (sünni) , Ebu Ali el-Cübbai(üvey babası ayrıca Mutezili alim ve kelam ilmini öğrenmiş) Ebu'l İshak el-Mervezi
***Gençliğinde Mutezile mez. benimsemesine rağmen sonraları eleştirmiş.
32-Eş'arinin Ahmed b.Hanbel in akidedsini yansıtan Berbehari'ye sunduğu eser?
-el-Ibahe an Usulid-Diyane
33-Ehli Hadisin görüşlerinden uzaklaşıp ,rey ve kelam ı öne çıkaran eser?
-el-Luma
43-Mezhepler Tarihi kitabı?
-Makalatül-İslamiyyin ve İhtilafu'l-Musallin(itikadi ihtilafları konu almış)
44-Ebul Kasım ın 'Katilü'l Eş'ari ' olarak anılması?
-Eş'arinin onunla yaptığı münazaradan sonra üzüntüyele hastalanıp ölmesinden dolayı
(Ebul Kasım Mutezili alimi)
45-Eş'arinin 2. kurucusu sayılan?
-Ebu Bekir Bakıllani
46-Ebu Bekir Bakıllani nin getirdiği ilke?
-İn'ikasü'l edille:Haberi sıfatları te'vile tutmaktan kaçınmış,subüti sıfatlarda ahfal teorisine yönelerek,mezhebin dayandığı delillerin öncüllerini iman esası gibi mütalaa etmesi ilkesi.
47-Eş'ariliği Maliki mezhebinde yayan?
-Ebu Tahir el-Bağdadi
48-Eşariyyenin müteahhirin dön. Başlatan?
-Ebu Hamid el-Gazzali
49-Gazzalinin Aristocu filozofları eleştirdiği kitapları?
-Mekasidü'l Felasife ve Tehafütü'l Felasife
50- Gazzalinin Aristocu mantığıyla yazdığı eser?
-Miyarül İlm ve Mühakkün-Nazar(mantık bimeyenin ilmine güvenilemeyeceğini ileri sürmüş)
51-Şehristani nin ahval teorisini tenkid edip Eşariyye ye mal olmasın elgellediği eseri?
-Nihayetül İkdam fi İlmil Kelam(felsefe-kelamı güçlendirmiş)
***Sayfa 76 mezhebin gelişmesindeki alimleri vermiş ben yazmadım mesuliyet almayayım size kalmış tamamen bir bakın isterseniz :)
***Nizamülmülk tarafından Nişabur ve Bağdatta yaptırılan medreseler mezhebin yayılmasında önemli.
52-Eş'arinin Görüşleri?
Bilgi:Zaruri ve iktisabi ol. ikiye ayrılır.Bilgi nazar,tefekkür ve tartışma(cedel) yoluyla elde edilir.Kaynağı duyular,akıl ve haberdir.Haber kesin bilgi olmak için tevatür veya mucize ile kanıtlanmış Peygamber tarafından gelmelidir.Mütevatir hadisle,tek rivayette (haber'ivahid)fark gömez,kabul eder.Müteşabih ayetlerde nassların zahirilerini alır,benzetmeye yol açmayacağını düşünür.
Uluhiyet:Allah ın varlığına ilişkin bilgiler zaruri değildir,akıl yürütme ile bulunabilir.
Eş'ari Kur'an ve sünnette zikredilen bütün sıfatların varlığını kabul etmiş ve bunların Allah ın zatına yakışan sıfatlar olduğuna ve yaratılanlarınkine benzemediğini bildirmiş.
Rü'yetullah:Ahitette mü'minlerin Allah'ı görüceğini kabul eder,dünya da sadece Hz.Peygamber görmüştür.Rüyada görülmesi imkansızdır.
Kur'an'ın Yaratılmışlığı:Kur'an ın mahluk olmadığını ancak Kur'an ın üzerine yazıldığı nesneleri,mukatta harflerini ve kelimelerden çıkan sesleri mahluk kabul eder.Kur'an ı mahluk sayanı O nu inkar etmiş sayar.
Kader Problemi:Kullara ait fiiller Allah tarafından yaratılmıştır ; Kul,fiilin kendine ait hadis kudretle kısmen irtibatı olduğu için sorumludur.(Bakıllani:kulun hadis kudretinin fiil üzerinde etkili ol. kabul etmiş.)
Nübüvvet:Allah dilediğini peygamberlikle görevlendirir.Resul olanlar tebliğ ile yükümlü olduğu halde nebiler böyle mükellef değildir.Bu yüzden kadınlardanda nebi seçilmiştir kanaatindedirler.Nübüvveti ispat için en büyük delil mucize dir.Hz.Peygamber in en büyük delili ümmi olduğu halde Ku'an gibi yüce kitabı getirmesidir.
Ahiret:Ahiret hallerini bilmenin tek yolu nakil olmakla birlikde akılda bunları imkan dahilinde kabul eder. Deccalin çıkacağına,Kabir azabına,sorgu meleklerine inanır.Ölmüş bir canlının 2.defa yaratılacağı aklen imkansız değildir.İhtilaf ettikleri konu bedenle birlikte ruhun ölüp ölmediğidir.Cüveyni ve Gazzali den sonra varlığını sürdürdüğünü kabul etmişler.Şefaatide kabul eder.
İman-Amel İlişkisi:İman tastikden ibarettir dil ile ikrar ve amel imana dahil değildir.Büyük günah işleyen mü'mini Allah ın iradesine havale eder.Ehli kıblenin tekfir edilemeyeceğini söyler.
İmamet:Müslümanların devlet başkanı(imam) seçmeleri farzdır.Ergenlik çağına girmiş,devlet işlerini yürütecek ehil,hür,erkek,Kureyş Kabilesinden olmalı.(Sonraları Kureşten olmayanlarıda meşru görmişler)Başkanlık seçimle belirlenir.4 halifenin seçimi meşru.İmamın gaybı bilmesi ve masum olması mümkün değildir.Hz.Ali haklı,mualifleri haksızdır.
***Nakil ile akıl arasında denge kurmaya çalışmış.Ancak İlliyetin inkarı,kulların fiilleri,tekli-i ma la yutak ve husun kubuh meselelerinde nakile ağırlık vermiş.(Mutezilenin akla çok yönelmesine karşı)
.
***Selef lafzı mutlak kullanıldığında ashab,tabiin veya onların metoduna tabi olan Ebu Hanife,Malik ve Şafii gibi büyük imamlar kastedilir.
***Selefıyye ise 4.yy da ortaya çıkmış ve daha çok Hanbeli mez. dayalı görüşleri savunanları kast eder.
53-Maturidinin Hanefi fıkhını ve kelam ilmini öğ. hocası?
-Yahya el-Belhi
Maturidilik=Ebu Hanife + Maturidinin görüşleri
54-Ebu Hanife yi Maturiyyedi nin önderi olarak gösteren?
-Muin Nesefi
55-Ebu Mansur Maturidi nin eserleri?
-Kitabüt-Tevhid (en önemli) ve Te'vilatü'l-Kur'an
***Kelam ilmine Eş'ariden daha çok önem vermiş.
56-Maturidinin yöntemi?
-Selefıyye ve Mutezile nin iki ayrı uç oladuğunu ; nakli ve akli bilgileri uzlaştıran Sünni yöntemi kabul etmiş.(Allahın Müslümanları mudetil bir ümmet yaptuğını bildiren ayet(Bakara 143) ve itidalin en hayırlı durum ol. bildiren hadis delilleridir)
57-Maturidiyye ekolleştiren ve eserleri?
-Ebu'l Muin en-Nesefi.Eserleri:Tabsiratü'l-Edille ve Bahrü'l Kelam
*Günümüzdeki dil felsefesi çözümlemelerine benzer bir tarz geliştirmiş.
58- Ebu'l Muin en-Nesefi nin Maturidiyye için kullandığı isimler?
-Ehlüs-Sünne ve'l Cemaa, Ehlü'l Hak , Ashabüna , Meşayih-i Semerkant, Ulema-i Maveraünnehir
*Eşariyyeyi mualiflerimiz diye niteler.
*Aile olarak Maturidiye ye hizmet etmişlerdir.Ömer Nesfi,Burhaneddin Nesefi (Akaid Metni bu alimlerden birine nispet edilir) Ebul Berekat Hafizuddin Nesefi eseri:Medariku't-Tenzil
59-Diğer Hanefi-Maturidi metoduyla eser yazanlar?
-Hakim Semerkandi,Sadrü'l-İslam Pezdevi,Siracüddin el-Üşi,Nureddin Sabuni
***Osmanlı da daha çok Eşarıyye kelam kitapları okutulmuş.19. Ve 20.yy da yeni ilmi kelam Maturidi eğilimli kelamcılarla başlamış,İslam ı savunan materyalizm i reddeden eserler telif edilmiş.
60-Maturidi'nin görüşleri?
-Bilgi Teorisi:Bilgi,duyuların ve aklın alanına giren konuların bilinmesini sağlayan niteliktir.Bilgi kaynakları:Duyular,akıl ve doğru haberdir.Duyularla elde edilen bilgi her türlü bilginin esası ve açık olanıdır.Akıl duyular ve haber yoluyla bilgi edinmenin zaruri şartıdır.Akıl hem zorunlu hemde zorunlu olmayan bilgileri ürettiğinden Eşariyyenin akıl tanımı yanlıştır.Duyular ve akıl yürütmeyle ulaşılamayan bilgiye doğru haber le ulaşılır.Yalan karışacağı endişesi doğru haberi kesin bilgi olmaktan çıkarmaz.Haberi sadık(doğru haber) :1-mütevatir haber 2-Peygamber in haberi ...mütevatir haber zorunlu bilgidir.Peygamber in haberi : 1-mütevatir 2-ahad ... mütevatir olan dinen bağlayıcı ve kesindir.Ahad haber zan ifade eder.Bağlayıcılığı şartlara bağlıdır.
Uluhiyet:Allah ın varlığı tefekkürle bilinebilir.Allah ın varlığı konusu hudüs imkan fıtrat gaye-nizam,ahlaki delil ,ontolojik delil gibi katıtlarla istidlalde bulunan akli-itikadi alandır.Allah ın varlığını inkar etmek akli bilgiye aykırı olduğundan değil tamamen psikolojiktir,Çünkü duyularla çözmek isterler.Bir varlığın duyularla algılanamaması yokluğunu göstermez ,akıl yürütme ile bulunabilir....Tefekkürle yani.... :)
İlahi isim ve sıfatlar:Allah ın zatı hakkında isim ve sıfatlarıyla bilgi edinilir.Allah a mahiyet atfedilemez.İlahi sıfatlar kıdem sıfatına bağlı olarak değil ,ilahi nitelikler olduğundan kadimdir.Hayat,ilim,irade,kudret,sem',basar,kelam ve tekvin ezeli subüti sıfatlardır.İlahi fiiller bu ezeli Tekvin ile gerçekleştirir.(Yaratma,öldürme,diriltme, rızk verme)Allah a 'şey' denmesi halinde anlamı 'mevcut' demek olur.Allah'ın fiillerini dilediği gibi düzenleyip gerçekleştirmesi irade sıfatıyladır.
Kelam sıfatı:Allah ın zatıyla kaim ezeli bir manadan ibaret olan kelam sıfatı vardır. Buna kelma-ı nefsi denir.Peyfamberlerle insanlara iletilen kelam-ı nefsi;kelam-ı lafzı adını alır.Kelam-ı lafzı hadisdir.Kelamı nefsi hadis saymak ilahi kelamı beşer kelamı saymaktır.Kur'an mahluktur demek yanlıştır,lafızların mahluk olduğu belirtilmelidir.
Arşa İstiva:Nass da Allah a atvedilen arşa istiva,gitmek(zehab),oturmak(kuud), gelmek(meci),yakın olmak (kurb) gibi kavramlar Allah ı yaratıklara benzetir.Arşa istiva(nurdan veya mahiyeti bilinmeyen bir şeyden ibaret olan) Allah'ın yüksek bir yerde bulunmasını değil; ululuk yücelik ve hükümranlığını ifade eder.Allah her yerde hazır ve nazır değildir.
Ru'yetullah:Allah cennette cisimlere ait özelliklerden münezzeh olarak görülecektir. Eğer Allah ahirette görülemez olsaydı dünyada 'gözle görülebilir' oluşunun ayetle nefyedilmesi (Araf 143) anlamsız kalırdı.
Kader:İnsan gerçek anlamda fiil işleyen (fail) bir varlıktır.Fiiller kazanılmaları(kesb) ve icra edilmeleriyle insanın, yaratılmaları ise Allah ın iradesiyledir.Fiillerin Allah tarafından yaratılması kişinin sorumluluğunu kaldırmaz.Zira onları gerçekleştirmeyi mümkün kılacak irade ve güç insana verilmiştir.
Nübüvvet:Pergamberlik mucize ile kanıtlanabileceği gibi insanın eğitim yoluyla kazanması mğmkün olmayan erdemlere sahip bulunması vb. öz.onun peygamberliğinin işaretidir.Kadınlardan peygamber gönderilmemiştir.İsmet peygamberliğin delillerindendir.Peygamberlikle görevlendirilmeden önce büyük günahtan görevlendirildikten sonra küçük günahtan korunmuştur.Zelleleri,dil ve zihin sürçmeleri bundandır.
Ahiret:Kıyametin kopma zamanı bilinmez ama yaklaştığını bildiren alametler nasslarda vardır.Ahiret hayatı fikren zorunludur.Berzah hayatı ve kabir halleri vardır.Bir kısım Maturidi ruh u cisim kabul ederi bir kısmı mücerred varlık .Berzah alemini ruhi hayat olduğunu düşünür.Kıyametten sonra ölülerin bedenleriyle dirileceği ayetlerle sabit kesin itikadi hükümdür.İnkar eden Müslüman değildir.Dirilişi akılda mümkün görür.
İman-Küfür:İman kalp ile tasdikledir.İkrar kalpteki imanın anlatılmasına vasıtadır. Dinde en ileri amel kalbin ameli olan imandır.İman,bütün ilahi buyruklara itaat değildir.
Bazı buyruklara uymayanlara Kur'an da 'iman edenler' diye hitap edilmesi bunu kanıtlar.İmanda artma eksilme yoktur.İmanla-İslam aynıdır.Her müslüman mü'min,her mü'min müslümandır. Mukallidin imanını kabul eder ancak akıl yürütmeyi terk ettiğinden günahkardır.Gayba iman ortadan kaltığından be's ve ye's halinde iman geçersizdir.
İmamet:Mutlaka devlet başkanı belirlenmelidir.Başkan adil ve liyakatli olandan seçilir.Hz.Ali ve oğlunun imametine dair nass asılsızdır.Başkanın Kureyş ten olması ,ashab dön. Problemin çözümünü kolaylaştırmak içindi.
İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ 5.ÜNİTE
ŞİİLİK I
ŞİİLİK I
1- Ehli sünnetten sonra en fazla taraftarı olan ve İslam tarihindeki fırkalaşmalara en belirgin katkıda bulunan mezheplerden birisi?
C: Şia
2- Şianın kelime anlamı?
C: Taraftar, yardımcı, destekleyen, partizan. Kısacası Şia, bir toplumda aynı mesele etrafında teşekkül eden gruplardan(fırkalar) her birisine verilen isimdir. Şia daha çok ayrılma, bölünme, parçalanma anlamında hizipleşme ve klikleşmeyi ifade eden lafızdır.
3- Terim olarak Şia?
C: Hz Peygamberin vefatından sonra Hz Ali ve Ehli Beytini halifeliğe layık insanlar olarak gören, Hz Aliyi meşru halife kabul eden, ondan sonraki halifelerinde onun soyundan gelmesi gerektiğine inanan toplulukların müşterek adı.
4- Eşarinin Şia tarifi?
C: Onlara Aliye taraftar oldukları ve onu, Rasulullahın öteki sahabilerinin önüne geçirdikleri için Şia denmiştir.
5- Şiiliğin üç ana kolu?
C: Zeydiyye, İsmailiyye ve İmamiyye
6- Şia’ya göre Şiiliğin doğuşu?
C: Nass ve tayin nazariyesine, yani Hz Ali’nin Allah tarafından Peygamber vasıtasıyla imam tayin edilişine inanan ve nasları bu istikamette yorumlayan Şia’ya göre; Şiiliğin tohumlarının bizzat şeriatın sahibi tarafından atıldığını söylemek suretiyle mezhebin zuhurunu Hz Peygamber dönemine kadar götürmektedir. Şianın büyük çoğunluğuna göre Ali taraftarlığının Hz Peygamber devrinde, onun vasıtasıyla ve teşvikiyle ortaya çıkıp gelişme kaydettiğini belirtmektedirler.
7- Hz Peygamber devrinde Hz Aliye muhabbet besleyen ve Peygamberin vefatından sonra onun imametini destekleyen ve o daha o zaman Alinin Şiası diye anılan sahabiler kimlerdir?
C: Selmanı Farisi , Ammar b.Yasir, Ebu Zer el-Gıfari, Mikdad b.el-Esved..
8- Siyasi anlamda Şianın gelişmesi kimin zamanında olmuştur?
C: Hz Osman’ın halifeliği zamanında.
9- Hz Ali lehindeki ilk hareket?
C: Velid b.Ukbenin valiliği devrinde Kufe’de ortaya çıktı. Kurra (Kuran okuyucuları) diye anılan bir takın zahid kişiler Ali’nin hilafeti döneminde ve daha sonra Ali Şiasının liderleri oldular. Bu devrede Şiatu Osman kesimi zayıfladı, Şiatü Ali kesimi itibar ve güç kazanmaya başladı.
10- Şianın teşekkülünün hızlanması?
C: Muaviye devrinde, Ali ve sevenlerine lanet edilmişve Ali taraftarları zulüm ve baskı altında tutulmuştur. Buna tepki gösteren Hucr b.Adiy le birlikte yakınlarından beş kişi Muaviye tarafından öldürülmüşlerdir. Emevilerin bu tür uygulamaları, Özellikle Kufe’deki Ali taraftarları ve Müslümanların genelinde derin nefret duygusu meydana getirmiştir. Hz Hüseyin ve ailesinin fei bir katliama maruz kalması da, Şianın mezhep olarak teşekkül sürecine girmesinde son derece etkili olmuştur.
11- Tevvabün hareketi?
C: Kufe Şiası, Emevilerden Hz Hüseyinin intikamını almak için canlarını feda etme pahasına, Süleyman b.Surad el-Huzai tarafından sevk ve idare edilen Tevvabün (tövbekarlar) adıyla bir hareket başlatıldı. Güçlerini birleştirerek 684-5 yılında Kufeden ayrılan dörtbin civarındaki gönüllü, Hüseyinin kabrini ziyaret ettikten sonra “Aynül Verde” yakınlarında Emevi ordusuyla karşılaştı. Cereyan eden savaşta, liderleri Süleyman .Surad dahil olmak üzere çoğu kılıçtan geçirildi.
12- Şianın ilk lideri?
C: Hz Alinin Fatıma dışındaki bir hanımından olan oğlu Muhammed ibnül Hanefiyye. Vefat edeceği sırada oğlu Ebu Haşim Abdullahı liderliğe atamıştır.
13- Keysaniyye?
C: Muhammed d.el-Hanefiyye ismi etrafında ortaya çıkan hareketin adı. Liderleri Muhtar es-Sakafi.
14- Şii farklılaşmanın ilklerinden kabul edilen inan.?
C: Muhammed b.el-Hanefiyye ‘nin ismi etrafında ortaya çıkan Keysaniyye’nin , onun ölmediği, Radva dağında gizlendiği(gaybet), bigün insanların arasına geri dönerek yeryüzünü adaletle dolduracağı(mehdi) şeklindeki inançları Şii farklılaşmanın ilklerinden kabul edilir.
15- Şiiliğin teşekkül sürecinde önemli bir yere sahip olan Gulat(aşırılar) fırkaların ileri sürdüğü aşırı düşünceler ve daha sonra İmamiyyenin süzgeçten geçirerek kabul ettiği bu görüşler nelerdir?
C: İlahi ruhun Hz Peygambere, sonra da Ali ve evlalarına hulul ve intikal etmesi, Allahı kula, kulun da Allaha benzemesi (teşbih), Allahın bir şeyi bilmezken daha sonra bilmesi (hudusül ilm) veya bir şeyin iyi yahut kötü olarak ortaya çıkacağını bildirmişken aksinin zuhur etmesi (beda), peygamberliğin sona ermeyeceği, zaman içinde imametin peygamberliğe dönüşeceği, imamların peygamberin vasisi olup nübüvvet otoritesine sahip bulundukları, gaybı bildikleri, bir kısmının ölmeyip gözden uzaklaştıkları ve tekrar dönecekleri (recat), ruhların bir bedenden diğerine intikali (tenasüh/ ruhgöçü), bu yolla ahiret hayatının iptali, dini nasları bir gerekçeye dayanmaksızın Batıni anlamda tevil ve onlardan kastedilmeyen başka anlamlar çıkarma, bu yöntemle haramı helal, helali haram sayma ve ibadetlerin farziyetini kaldırma (ibaha) gibi İslam toplumunca tasvip edilmeyen ve çoğu sahih İslam inancına ters düşünceler.
16- Gali (aşırı) fırkaların isimleri?
C: İlk dönemden itibaren ortaya çıkan bu gruplarda Hz Alinin ilahlığını ve ölümsüzlüğünü kabul eden Sebeiyye, Alinin ilahlığını, vasiliğini, Ali evladının kutsallığını, geleceği bildiklerini, tenasüh, recat, beda ve ibaha ile ilgili iddiaları ileri süren Keysaniyye müşterek ismi altında toplanan Beyaniyye, Cenahiyye, Harbiye, Haşimiyye, Kerbiyye Muhtariyye ve Rizamiyye gibi fırkalar, gali fırka kabul edilir.
İsmail b.Caferin ölmediğini tekrar dönüp dünyayı islah edeceğini ileri sürenler, her zahirin bir batını bulunduğunu iddia ederek Batıni tevile yönelen İsmaililer, Karmatiler, Batıniler, Seb’iyye, Muhammire ve günümüzdeki inanç ve tatbikatları itibariyle Nizariyye, Nusayriyye veya Nemiriyye, Şeyhiyye, Babilik ve müstakil bir din olarak ortaya çıkmadan önce Bahailik de birer gali fırka özelliği taşırlar.
17- İmamiyye’nin ortaya çıkışı?
C: İkinci hicri asırda, Şii farklılaşmanın odağında mevcut olan uluhiyet ve nübüvvet gibi aşırı fikirler zamanla ayıklanmış ve ortaya İmamiyye çıkmıştır.
18- Zeydiyye ?
C: Zeydilik, İmamiyye şiasının dördüncü imamı Ali b.Hüseyin Zeynelabidin’in olu Zeyd’e, ondan sonrada oğlu Yahya’ya uyarak onların imametini ileri sürenlerin mezhebidir. Şii fırkalar arasında mutedil ve Ehli Sünnete en yakın olması ve diğer Şii grupların aksine, ilk üç halifeyi kabul etmeleri sebebiyle Zeydiliği Şianın dışında tutanlarda vardır. Zeydiler itikatta Mutezile, amelde de Ebu Hanife’nin mezhebini takip ederler. Bugün yoğun olarak Yemen’de yaşarlar.
19- Zeydi hareketlerin ilki?
C: Zeydi hareketlerin ilki ve en önemlisi Zeyd b.Ali isyanıdır. Başlangıçta onbeşbin kadar kişinin kendisine biat sunduğunu tespit etse de isyan başladığında korkup kaçanların dışında 218 kişiyi bir araya getirdi. Emevilere şiddetle mukavemet eden Zeyd ve taraftarları, hasımlarından yetmiş kişiyi öldürmelerine rağmen mağlup oldular.Başına isabet eden bir okla yaralanan Zeyd kısa bir süre sonra öldü.
20- Zeydiyye’nin imamet nazariyesi?
C: Zeydiyye’nin imamet nazariyesinin omurgasını efdal(en faziletli) ve mefdul(da az faziletli) oluşturur. Buna göre, hilafet için gerekli vasıflara sahip en uygun kişi olan Hz Ali dururken, daha az faziletli olan Ebubekir ve Ömer, adaleti hükmetmeleri koşuluyla imam olabilir.Zeyd b.Ali’nin bu görüşü, Zeydiyye’nin imamet nazariyesinin şekillenmesinde büyük önem taşır.
21- Zeydiyye’nin itikadi görüşlerini yazınız?
C: itikad konularında Zeydiyye “el menzile beynel menzileteyn” prensibi hariç Mutezile’nin beş esasından dördüne bazı küçük farklılıklara rağmen aynen benimsemiştir.
TEVHİD: Allahı birlemek, Allahın zatını her türlü şüpheden uzak tutmaktır.
ADALET: Allah küfrü, zulmü ve adaletsizliği yaratmaz, insanlara sadece iyiliği ve itaati emredip kötülüğü yasaklar ve insanı kendi fiilinde serbest bırakır.
EL VAD VEL VAİD: İyilik yapanları ödüllendireceğini vaat eden Allahın bu sözünden dönmemesidir.
Zeydiyye genel olarak büyük günah sahibini fasık-mümin olarak isimlendirir ve onların tevbe etmeden ölmeleri halinde ebedi cehennemde kalacağına inanır.
EMRİ BİL MARUF NHYİ ANİL MÜNKER: İyiliği emretmek kötülükten sakındırmak.
22- Zeydiyye’nin amel görüşlerini yazınız?
C: Zeydi fıkhı, birçok konuda Hanefi fıkhı ile büyük bir yakınlık içindedir. Bir çok konuda Hanefiyye mezhebine yakınken bazı konularda Şii fırkalarla paralellik arzeder. Humus vergisi konusunda İmamiyyeye oldukça yakındır. Zeydi fıkhına göre İslamın ilk devirlerinde Muta nikahı mübah iken daha sonra neshedilmiş haram bir nikah türüdür. Yine Zeydilere göre, İmamiyeden farklı olarak, mestler üzerine meshetmek, adil veya zalim herkesin arkasında namaz kılmak, Ehli kitabın kestiğini yemek caiz; muvakkat nikahın yanı sıra takiyye yasak, beda ise mümkün değildir.
23- Zeydiyye’nin imamet anlayışı nasıldır?
C: Onlara göre Hz Peygamber sağlığında isim vererek bir imam tayin etmemiş ve vasiyette bulunmamıştır. İmamiyyenin dediği gibi bir önceki imam bir sonrakini belirlemişte değildir. Ancak imamın sahip olması gereken özellikler belirtilmiştir. Taşıdığı vasıflar itibariyle Hz Ali imam olmalıdır. En önemli iki vasıf takva ve ilimdir. Ancak bu İmamiyyenin öne sürdüğü gibi Peygamberden Hz Ali yoluyla gelen özel (Vehbi) bir ilim değil, kesbi, yani sonradan kazanılmış, öğrenmekle elde edilen bir ilim olmalıdır.
İmam Zeyd, gizli (gaib) imam fikrini reddetmiştir.
24- Zeyd b.Ali ‘nin Cemel ve Sıffın savaşı hakkında görüşü?
C: Zeyd, büyük babası Hz Ali’nin Cemel ve Sıffın deki savaşlarda haklı mı yoksa haksız mı olduğunun kesinlikle bilinmeyeceğini, ma iki taraftan birisinin muhakkak haksız olduğunu söylemiş, böylece hem Mutezile ile aynı görüşü paylaşmış hem de imamların ismetine (günahsız olduğuna) karşı çıkmıştır.
25- İsmailiyye?
C: Ehli Beyt imamı Cafer Sadıktan sonra imametin, onun küçük oğlu Musa Kazım’ın değil de, büyük oğlu İsmailin ve ondan sonra onun soyundan gelenlerin hakkı olduğu iddiasıyla hicri 2.asrın ikinci yarısında İmamiyye’den ayrılanların oluşturduğu bir Şii mezhebidir. Bu fırka için Talimiyye, Batıniyye, Melahide ve Seb’iyye isimleri de kullanılmaktadır. İsmailin babasından önce ölmüş olmasını bir mani olarak kabul etmeyen grup, onun ölmediğini ve gerçek imam olarak geri döneceğini (recat) savunurken; önemli bir çoğunluk İsmailin öldüğünü ve imamet hakkının Cafer Sadıktan sonra torunu Muhammed b.İsmail b.Cafer e intikal ettiğini kabul etmiştir. İsmail b.Cafere bağlılıklarından dolayı Halis İsmaililer olarak ta isimlendirilir.
26- İsmailiyyenin tarihi hakkında kısa bilgi? (uzununu kitaptan okuyacaksınız maalesef
)C: İsmailiyyenin tarihi incelenirken genellikle takip edilen usul, Fatımiler dönemine kadar fırkanın doğuşu, Fatımiler dönemindeki durumu, Mustaliyye ve Nizariyye diye ikiye ayrılması ve her iki kolun günümüze kadar uzantılarının ele alınmasıdır. Muhammed b.İsmail b.Cafer, mestur,yani İsmailiyye’nin gizli imamlarından ilki sayılmaktadır.
27- Fatımiler?
C: Kuzey Afrika’da İsmailiyye’yi yayıp Fatımi devletinin temelerini atan kişi, İsmaili davetçi (dai) Ebu Abdullah eş-Şii’dir. Eski doktrine göre mehdi olarak zuhur edecek kişi Muhammed b. İsmail’dir. Bu defa,Fatımi doktrini denen yeni sistemde, Ubeydullah mehdi olarak zuhur etmiş oluyor ve böylece setr(gizlilik) devresinden zuhur (açıklık) aşamasına geçiliyordu. (çok karışık-bir sürü isim- beş kere okumak lazım-biraz kısalttım )
28- Karmatiler doğuşu ve bitişi?
C: Eski doktrine, yani Muhammed b. İsmail’in kıyamete yakın mehdi olarak döneceği görüşüne bağlı olan Bahren Karmatileri ile Irak, Rey ve Deylem’de bulunan mezhep mensupları Ubeydullah’ı tanımadılar. Bu gruplar Fatımi İsmailiyesinden daha aşırı bir dini görüş benimsediler. Koyu bir Batınilik eşliğinde, ibadetleri düşüren, haramları helal, helalleri haram sayan ibadi bir telakkiyi kabul ettiler. Bunların arasında en ses getireni Karmati lider Ebu Tahir Cennabi’nin 930 yılı hac mevsiminde Mescidi Haramı basması, binlerce hacıyı katletmesi v eHaceri Esvedi yerinden söküp Bahreyn’e taşımasıydı. Bu tür aşırılıkları ve mücadeleci yanları nedeniyle Karmatilik tarih içinde varlığını uzun süre devam ettiremedi.
29- Kahire şehrini kurarak başken yapan devlet?
C: Fatımiler.
30- Fatımi İsmailiyyenin tarihindeki en önemli ihtilaflardan birisi nedir? Dürzilik’in ortaya çıkışı?
C: Bu ihtilah altıncı halife Hakim zamanında ortaya çıktı. İmamet ve hilafetle yetinmeyip, tecessüdi ilahi (Allahın ruhunun onun bedeninde hululü) iddiasında bulunmak suretiyle kendisine ilahlık atfeden Hakim’in farklı bir inanç sistemi kurarak, başına veziri Hamza b.Ali’yi geçirmesiyle Dürzilik hareketi ortaya çıktı.
31- İsmailiyyenin iki ana fırkaya bölünmesi?
C: Fatımi halifesi Munasır’ın uzun süren hilafetinin sonunda, İsmailiyye, tarihinin en büyük bölünmesiyle karşı karşıya kaldı. Fatımi geleneğine göre Muntasır’ın büyük oğlu Nizar’ın imam olması gerekirken, yeterli tedbirleri alamadığı için, küçük kardeşi Ahmed, ordu komutanı olan kayınpederi Efdal’in yardımıyla El-Müstali adıyla imamlığını ilan etti ve ağabeyi Nizar’ı İskenderiye’de bir hapishanede öldürttü. Böylece İsmailiyye, uzantıları günümüze kadar devam eden Nizariyye ve Müstaliyye adlı muhalif iki ana fırkaya ayrılmış oldu.
32- Nizariler hakkında bilgi?
C: Nizariyye, günümüze kadar devam eden mevcudu ve İslam tarihindeki yeri itibariyle, İsmailiyye mezhebinin en önemli koludur. Hilafetin gerçek sahibi olmasına rağmen hakimiyet kuramayan Nizar, daha babasının sağlığında Mısır’a gelen Hasan Sabbah ın şahsında hırslı ve muktedir bir destekçi bulmuştur. Önceleri bir İmamiyye Şiası iken, Irak’ta dailein gayreti ile İsmailiyye mezhebine geçen Hasan Sabbah, Nizar’ın imameti lehinde çalışmış; ihtilalci fikirleri ve İran Alamut merkezi muazzam teşkilatı (HaşHaşin) ile İslam dünyasında Batıni akidelerin yayıcısı olmuştur.
33- Nizarilerin şuanki dni liderleri?
C: Nizarilerin dini liderleri 1957 yılından itibaren 4.Ağa Han ve 49. imam olan Kerim Şah’tır.
34-Mustaliler? Bölünüşü?
C: Mısır Fatımi devleti, kuruluşundan 262 yıl sonra 1171 de Sünni Eyyübiler tarafından ortadan kaldırıldıktan sonra, Müstaliler merkezlerini Yemen’ taşıdılar. Nizarilerin aksine sakin bir hayat sürdüler. Mustali İsmaililerin başı dai mutlak denen başdaidir. Bu ünvana kimin sahip olacağı konusunda yaşanan ihtilaf sonucu Mustaliler, Davudiler ve Süleymanileri olarak ikiye bölündüler.
35- Mustali İsmaililerin çoğunluğu nerede ve hangi adla yaşamaktadırlar?
C: Hindistan’da yaşamaktadır ve Bohralar adıyla anılmaktadır.
36- İsmailiyye’nin itikadi görüşleri?
C: İsmaili düşüncenin en önemi unsuru zahir-batın ayırımıdır. Her zahiri ve lafzi mananın bir Batıni ve hakiki manası olduğunu ileri sürmüşlerdir. Onlara göre Kuran ve İslam şeriatının zahir manası ile batın manası birbirinden tamamen ayrılır. Yeni bir şeriatle gelen her peygamberin getirdiği dinin zahiri yönü değişirken, sonsuz ebedi hakikatleri ihtiva eden batıni yönü değişmeden kalır. ,farklı din ve şeraitlerde bu değişmez hakikatlere ulaşmak yalnızca İsmaililer (havas) mümkünken, İsmaili olmayanlar (avam) sadece dinin zahiri manasını anlayabilirler. Batıni mana ise ancak imamın öğretmesiyle anlaşılabilir.
Onlara göre vahiy(zahir) alan ve kendisinden önceki şeriatı nesheden natık (şeriat koruyucu peygamber) iken, tevil ilmi yoluyla batıni manayı açıklayan vasidir (imam)
İlk İsmaililere göre insanlığın dini tarihi yedi devirden müteşekkildir. Tarihin ilk altı devresi, natıklar, yani Adem,Nuh, İbrahim, Musa, İsa ve Muhammed olmak üzere altı ululazm peygamberden ibarettir. Bu mezhebe göre Muhammed b.İsmail, İslamın yasalarını yürürlükten kaldıran yedinci ve son devri başlatmış ve böylece dini hükümlere ihtiyaç kalmamıştır. Bu yedili devir inancı sebebiyle İsmailiyye, yediciler anlamına gelen Seb’iyye ismiylede anılmıştır.
37- Müstali ve Nizarilerin itidaki inanışı?
C: Günümüze kadar değişik evreler geçiren bu inanışın, İsmaililerin Nizari ve Mustali olarak ikiye ayrılmasından bu yana tezahürleri farklı olmuştur. Mustaliyyede esasta batıni inancı ve dailik sistemini benimsemiş olmakla birlikte, Nizariyyeye göre daha mutedil görüşlere meyletmiştir. Mustalileri Allah, Muhammed, Kuran ve Sünnet hakkındaki görüşleri Ehli Sünnetinkine yakındır. Nizariler ise Allahı tanımanın zamanın imamını tanımak olduğunu söyleyip onun sözünün Allahın sözü olduğunu iddia etmişlerdir. Ramazan ayı bin aydan daha hayırlıysa zamanın imamıda bin peygamberden daha büyüktür. Bu, nübüvvet nurunun velayet nurundan çıktığını gösterir. Ağa Han’a tabi olan Mevlailer, Cebrailin Kuranı, Hz Ali yerine yanlışlıkla Hz Muhammede götürdüğünü ileri sürmüşlerdir. İmamı tanımayan kimselere, Sünnilerin helal kıldığı şey bile haramdır. İmamı tanıyan kise için işe, Şarap içme gibi Sünnilerin haram kıldığı şeyler dahi helaldir.
38- İsmailiyyenin ameli görüşleri?
C: Mustalilere göre dinin esasları velayet, namaz, zekat, oruç, hac ve cihaddan ibarettir. Velayet islamın ilk direği olup kelimei şehadete şöyle yansır. “lailahe illahlah muhammedun rasulullah ve alıyyun veliyullah ve vasiyyun nebi.”. Farz olan beş vakit namazı üç vakitte birleştirirler (cem). Abdest Sünnilikteki gibidir. Sünniler ve Zeydiler gibi bunlarda mut’a nikahını kabul etmezler.
Nizari İsmaililere göre islamın şartı velayet(iman), taharet, namaz, zekat, oruç, hac ve cihad olmak üzere 7 esastan ibarettir. İmanın en önemli şartı zamanın imamını bilmek ve onun emirlerine boyun eğmektir. İmanın ve islamın şartları velayetin sadece yardımcı unsurlarıdır. Nizarilere göre ikinci önemli esas, zekattır. Oruç, imamın söz ve fiileri karşısında sükut edip sırrı ifşa etmemektir. Onlara göre oruç Ramazan ayında sadece bir gün tutulur. Bununla birlikte Ramazan ayı kutsal sayılır.
39- Nizarilerin bu günkü durumu?
C: Nizarilere ait saydığımız inanç ve pratikler, yaşanılan bölgeye göre farklı şekillere bürünebilmektedir. Özellikle takiyye (inancı gizleme) önemi olduğundan, zaruri durumlarda Nizariler, diğer Müslüman topluluklarla kaynaşarak kendi inançlarını gizleyebilmektedir. Mamafih bugün, Nizari İsmaililiği’nin Hindistandaki Hocalar kolu, Ehli Sünnet ve Hinduizm den aldığı bazı unsurları birleştirerek garip bir çehreye bürünmüştür.
İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ 6.ÜNİTE
ŞİİLİK II
ŞİİLİK II
1- İslam düşüncesinin teşekkülünde önemli bir yer işgal eden Şiiliğin en önemli kolu hangisidir?
C: İmamiyye
2- İmamiyye hangi ülkenin resmi mezhebidir?
C: İmamiyye, İran nüfusunun üçte ikisinden fazlasını oluşturmaktadır ve bu ülkenin resmi mezhebi durumundadır.
3- İran dışında İmamiyye’nin en güçlü olduğu ülke?
C: Irak. İmamiyye, İran, Irak, Azerbaycan ve Bahreyn’de çoğunluğu oluşturur.
4- İmamiyye mezhebinin tanımı?
C: Hz Peygamberin vefatından sonra Hz Ali ve sırasıyla oğlu ile torunlarını Allahın emri, Peygamberin tayini ve vasiyeti ile meşru imam kabul eden ve böylece on iki imama inanmayı dinin aslına dahil bir rükun olarak görenlerin mezhebidir. Bugün Şia denilince bu fırka anlaşılır.
5- İmamiyye’nin diğer adlandırmaları?
C: Bu mezhebe Hz peygamberin vefatından sonra halife-imam olarak oniki imamı kabul ettiklerinden dolayı İsnaaşeriyye, imamlara inanma imanın şartlarından saydıkları için İmamiyye, hem itikat hemde ibadet ve muamelatta İmam Cafer Sadık’ın görüşlerine dayandıklarından dolayı Caferiyye, oniki imamın gelişini beklemeleri sebebiyle Ashabul İntizar ve oniki imam için çokça kullanılan kaim (hayatta olan, var olan) ünvanına nisbetle Kaimiyye de denmiştir. Muhalifleri ise mezhebi Rafıza ya da Rafiziyye diye anmşlardır.
6- İmamiyyenin teşekkülündeki ilk evre?
C: Hz peygamberini ölümünden sonra Emevi- Haşimi çizgisinde gelişen olaylar ve Emevilerin iktidara gelişi, İmamiyyenin tarihindeki ilk evreyi oluşturmaktadır.
7- Şiiliğin farklı fırkalara bölünme süreci?
C: Hz Ali taraftarları, Hz Hüseyin’in ölümüne kadar kendi aralarında herhangi bir liderlik sorunu yaşamamıştı. Fakat ölümünden sonra siyasi istikamette oluşan Şii temayüller, farklı istikametlerde gelişmeye başladı. Bir kısmı Hz Ali’nin Hz Fatıma soyundan; bir kısmı Muhammed ibnül Hanefiyye gibi Ali’nin Fatıma’dan olmayan çocuklarından; başka bir kesimi de başta Abbasiler olmak üzere tamamıyla Ali soyundan olmayıp dedesi Abdulmuttalib’in soyundan gelenlere lider gözüyle bakıyorlardı.
Bunların yanı sıra iktidara karşı her türlü muhalif hareketten kaçınan daha ılımlı ikinci kol, Hasan-Hüseyin-Zeynelabidin liderlik silsilesini izleyen taraftarlardan oluşmaktaydı.(imamiyye)
Abbasilerin iktidara gelip Alioğullarını dışlamasıyla Hz Peygamberin Fatıma soyundan gelenler, diğer Haşimilerden ayrılarak Alioğulları cephesini oluşturdular. Hatta Zeydilerin haricindeki önemli bir kesim Hasan’ın soyunuda dışarıda bırakarak yalnızca Hüseyin’in soyundan gelenlerin liderliğini kabul etti. Bunların arasında Zeynelabidin’in oğlu Muhammed Bakır ve onun oğlu Cafer Sadık’ı imam tanıyanlar, diğer grupların inançlarına nispetle daha ılımlı sayıacak görüşleri benimsemişlerdir.
8- Şiiliğin siyasi-dini cephesi?
C: Şiiliğin siyasi cephesi dini cephesinden daha önce teşekkül etmiştir. Kerbela’da ortaya çıkan Tevvabün ve Muhtar hareketleri, Şiiliği doğuşunu hazırlayan olaylar olarak tarihteki yerlerini almıştır. Ancak bu hareketlerinde Şii ve İmami bir hareket olduğunu söylemekte pek mümkün görünmemektedir.
Hicri birinci asrın son çeyreğine gelindiğinde ise Ümeyyeoğulları-Haşimoğulları arasındaki iktidar yarışı siyasi olmaktan çıkarılarak dini bir veche kazanmaya başlamıştır. Buna göre Haşimilerin önderi olarak Hz Ali’nin, Osman’dan üstünlüğü bir kenara bırakılarak Ebubekir ve Ömer’den de üstün olduğu iddia edilmeye başlanmıştı. Şia’nın doğuş dönemi olarak adlandırılan bu devrede ortaya çıkan oluşumlara aşırı (gulat) hareketler veya “ilk Şii hareketler” adı verilmiştir.
9- Oniki imamın her birinin isimleriyle anıldığı ilk rivayet?
C: Ali b.İbrahim el-Kummi’nin Tefsir’indedir.
10- Oniki imamla ilgili rivayetler hangi eserde karar bulmuştur?
C: Küleyni’nin Usulul Kafi adlı eserinde.
11- On iki imam sırasıyla?
C: 1- Ali b.Ebi Talib
2- Hasan b.Ali
3- Hüseyin b.Ali
4- Ali b.Hüseyin Zeynelabidin
5- Muhammed el-Bakır b.Ali Zeynelabidin
6- Cafer es-Sadık b.Muhammed el-Bakır
7- Musa el-Kazım b.Cafer es-Sadık
8- Ali er-Rıza b.Musa el-Kazım
9- Muhammed Cevad et-Taki Ali er-Rıza
10- Ali el-Hadi en-Naki b.Muhammed et-Taki
11- Hasan el-Askeri b.Ali en-Naki
12- Muhammed el-Mehdi b.Hasan el-Askeri
12- Hz Ali hakkında kısa bilgi?
C: Hz Ali(miladi 600) ehli sünnete göre Hülefai Raşidin’in dördüncüsü, Şiilere göre ise ilk imamdır. Hz Peygamberin amcaoğlu, kızı Fatıma’nın eşi ve ilk inananlardandır. Hz Peygamberin vefatından sonra gerek Ebubekir gereskse Ömer’in hilafetleri müddetince onların mutlaka istişare ettikleri isim olmuş, tarihlere Ebubekir ve Ömerin müftüsü olarak geçmiştir.
Hz Ali bütün gazvelere katılmış sadece Tebük gazvesine katılamamıştır.
Emirül müminin, Aliyyül Mürteza, Ebul Hasan, Ebu Turab, Esedullahı Galib gibi adlarla anılan ve Şianın tamamı tarafından Hz Peygamberden sonra imam olması gereken kişi olarak kabul edilen Hz Ali, bütün Şii mezheplerin imamet silsilesinde ilk sıradadır.
13- Hz Ali’yi Rasullullahtan sonra insanların en üstünü olarak görüp, başta Hz Ali olmak üzere, kendisinden sonra çocuklarını da imamete en layık olarak gören Şia’nın, bu iddialarını desteklemek üzere naklettikleri en önemli olay?
C: Ğadir-i Hum vakası. Onlara göre, Peygamber, Veda Haccından Medine’ye dönerken Ğadiri Hum denilen mevkide, Hz Ali’yi kendisine halife ve ümmete imam olarak tayin ettiğini açıkça bildirmiştir.
14- Hasan b.Ali?
C: Hz Ali ve Fatıma’nın ilk çocuklarıdır. Hayatında yüzden fazla evlilik yaptığı söylenmektedir, bu yüzden ona mitlak (çok boşayan) denmektedir. Babasını vefatından sonra halifelik makamına gelen Hasan, bir kısım müzakerelerden sonra hilafeti Muaviye’ye devretti.
15- Hüseyin b.Ali?
C: Rasulullahın gözbebeği iki torunundan ikincisidir. Lakabı eş-Şehid’dir. Emeviler tarafından muharrem onuncu gününde yanındaki az sayıda aile efradıyla birlikte Kerbela’da hunharca şehid edilmiştir. Şia ve çoğu Müslüman nazarında Hz Hüseyin zulme karşı direnişin bir simgesi haline gelmiştir.
16- Ali b.Hüseyin Zeynelabidin?
C: Hz Hüseyin’in Kerbelada şehid edilen büyük oğlu Ali’den ayırmak için Ali Asgar diye de anılan Ali b.Hüseyin’in lakabı “ibadet edenlerin süsü” anlamında Zeynelabidin’dir. Hz Hüseyin’in soyu Zeynelabidin’den yürüdüğü için kendisine ayrı bir önem verilmiş ve Ebul Eimme (imamların atası) olarak lakaplanmıştır. Hayatını ilim, ibadet ve insanlara hizmetle geçirmiş, siyasete karışmamayı tercih etmiştir.
17- Muhammed el-Bakır b.Ali Zeynelabidin?
C: Babası gibi siyasetten tamamen uzak kalmış ve kendini ilme vakfetmiştir. Şii rivayetlerde Muhammed Bakır, mezhebin dini ve hukuki öğretilerinin başlatıcısı ve oğlu Cafer Sadık’la birlikte İmamiyye Şia’sının kurucusu olarak görülmektedir.
18- Cafer es-Sadık b.Muhammed el-Bakır?
C: Oniki imam arasında literatürde en çok bahsedilen kişidir. Suyuti, İmam Sadık’ın “Ebubkir ve Ömer’i hayırla anmayan kimseden uzağım” dediğini nakleder. Kendisini dinlemek ve bilgi almak için gelenler arasında Ebu Hanife, Malik b.Enes, Vasıl b.Ata ve meşhur kimyacı Cabir b.Hayyan gibi simalar zikredilebilir. Şiilerce, imamların en büyüğü ve özellikle Şia fıkhını ve itikadını tedvin eden bir imam olarak görülür. İmamiyye Şiası, kendisinden fıkhi bir mezhep olarak bahsederken Caferiyye ismini kullanır. Şiilere göre Halife Mansur tarafından zehirlenerek öldürülmüştür.
19- Musa el-Kazım b.Cafer es-Sadık?
C: Yedinci imam Musa el-Kazım, babasının vefatından sonra aslında Abbasiler’e karşı barışçı bir politika izlemiştir. Daha çok ibadet ve takvaya yönelen Musa el-Kazım’ın takipçilerinin çoğalması, Halife Mehdi’yi kuşkulandırmış; bu sebeple onu Medineden Bağdata getirterek bir süre hapsetmiş, isyan etmeyeceğine dair yemin aldıktan sonra gönlünü alarak Medineye geri göndermiştir. Harun Reşid’in halifeliğinde de çeşitli suçlamalara maruz kalmış ve hayatının son dört yılını hapiste geçirmiş, hapisteyken vefat etmiştir.
NOT: İmamiyye’nin imamet nazariyesinin temel unsurlarından nass ile tayin, ilahi bilgiye sahip olma ilahi alemden bilgi alma, günahsızlık (masumiyet) ve imamların sayısının oniki olduğu fikri, Sadık’ın döneminde henüz belirgin değildi. Sadık’ın oğlu Musa Kazım döneminde ise imametin nass ile tayin olduğu, vasilik, imamın efdaliyeti ve masumiyeti, Ebubekir ve Ömer’den teberi (red ve uzaklaşma), imametin erkek çocuklardan yaşça en büyüğüne ait olması, imametin kardeşten kardeşe geçmemesi, beda ve takiyye gibi meseleler tartışıldı. Musa Kazım’ın ölümünden(799) sonra, onun imametini ileri sürenler, onun ölüp ölmediği konusunda üç ayrı gruba ayrıldılar. Bunlardan birincisi, onun öldüğünü kabul ederek imametin oğlu Ali Rıza’ya intikal ettiğine inanan Kat’iyye; ikincisi imameti Musa Kazımda sona erdirip onun ölümsüzlüğü ve kaim mehdi olduğunu iddia eden Vakife; üçüncüsü ise onun ölüp ölmediği konusunda bir karara varamayan gruptu.
20- Ali er-Rıza b.Musa el-Kazım?
C: İmamiyye’nin sekizinci imamı olan Ali Rıza, Halife Memun tarafında Abbasi tahtına veliaht tayin edildi ve Horasan’a getirildi. (bütün imamların doğum yeri Medine). Ali Rıza fazlaca yediği üzümün etkisiyle yahut Şii kaynaklara göre, yediği zehirli bir nar veya halifenin sunduğu nar suyu içmesiyle hastalanır ve vefat eder.Cenaze namazını Halife Memun bizzat kendisi kıldırmış ve babası Harun Reşid’in yanına detnetmiştir. Daha sonra bu yöre Meşhed (şehadet yeri) olarak isimlendirilmiştir. Meşhed İran’ın büyük şehirlerinden birisidir.
21- Muhammed Cevad et-Taki b.Ali er-Rıza?
C: İmamiyye’nin dokuzuncu imamıdır. Hayatını önceki imamlar gibi ilim ve ibadetle uğraşarak geçirir.
22- Ali el-Hadi en-Naki b.Muhammed Cevad et-Taki? (bu nasıl bir isimdir
)C: İmamiyyenin onuncu imamı olarak kabul edilen Ali Hadi ömrünü zühd ve takva içinde ilim öğreterek geçirmiştir.
23- Hasan el-Askeri b.Ali el-Hadi?
C: İmamiyye’nin onbirinci imamıdır.
24- Muhammed el-Mehdi b.Hasan el-Askeri?
C: Muhammed el-Mehdi, onbirinci imam Hasan el-Askeri’nin bir cariyeden doğduğuna inanılan oğludur. İmamiyye inancına göre Muhammed Mehdi, babası Askeri’nin vefatından sonra, evlerindeki mahzene girerek gözden kaybolmuştur. Halen sağdır ve kıyametten önce mehdi sıfatıyla zuhur ederek zulümle dolmuş dünyayı adaletle dolduracaktır. Sahibuz zaman, el-Huccet, el-Kaim, el-Mehdi, el-Mehdi el-Müntazar, Mehdil-enam ve Halef gibi lakaplarla da anılmaktadır.
25- Gaybet dönemi?
C: İmamiyyeye göre onbirinci imam Hasan Askeri oğlu Muhammed’i doğduğu zaman ve kendi vefatına kadarki zaman zarfında yakınlarından birçok işiye göstermiş ve onun, kendisinden sonra Allahın hucceti ve ümmetin imamı olacağını bildirmiştir. Askeri vefat edince oğlu Muhammed’de gizliliğe (gaybet) çekilmiştir. Bu tarihten başlayıp Muhammed’in döneceği kıyamete yakın bir vakte kadar devam edecek döneme gaybet dönemi denir. Gaybeti Suğra ve Gaybeti Kübra olarak iki devreye ayrılır.
26- Gaybeti Suğra dönemi?
C: İmamiyyeye göre Mehdi’nin gaybetinin gerekçeleri şu hususlardır; Muhammed’in başta amcası Cafer tarafından olmak üzere öldürülme endişesi, gaybetin Şia için bir imtihan vesilesi olması, açıklanmaya izin verilmeyen bir sebebe bağlı olması, insanların Allahın yolundan sapmaları sebebiyle Allahın onlara gazap edip huccetini aralarından çekip alması ve batıl esaslar üzerine kurulmuş bir idari sistemde gizli imama uymanın zahir imama uymaktan daha üstün bulunması. Onlara göre gaybet hali, Şia için ilahi bir lütuftur.
Gaybeti suğra döneminde sefir, naib yahut vekil diye adlandırılan görevliler imamla toplum arasında irtibat kurmuşlar, ortaya çıkan problemleri imama arzederek onun emir ya da yasaklarını topluma ulaştırmışlardır.
27- Gaybeti suğra dönemindeki dört sefir kimlerdir?
C: 1- Osman Said el-Amri :İmamiyyeye göre onbirinci imam Askeri kendisini halifem olarak isimlendirmiştir.
2- Muhammed b.Osman b.Said el-Amri: birinci sefirin oğludur.
3- Hüseyin b.Ruh en-Nevbahti
4- Ali b.Muhammed es-Semari
28- Gaybeti Kübra dönemi?
C: Bu dönemde sefirlerin üstlendiği liderlik görevini, her ne kadar imamla doğrudan teması olmasa da imamın genel temsilcisi olma esasından hareketle Şii ulema devralmış oldu. İmamiyyeye göre ulemanın imamın dolaylı temsilcisi olabilmesi için iki şart gerekir; ilim ve adalet. Peygamberin vefatından sonra imamları yegane merci ve kaynak olarak kabul eden Şia, Ehlü Sünnette olduğu gibi sahabe ve tabiinin Peygamberden naklettiği rivayetlere itibar etmeyip sadece imamların ahbarıyla amel etmeyi tercih etmiştir. Bunu temelinde de sahabeye olan güvensizlik yatmaktadır. Bu sebepten onlar, imamların söz, fiil ve takrirlerini de sünnet kapsamının içine sokmuşlar ve buna ahbar adını vermişlerdir.
29- Ahbarilik?
C: Dini bilginin kaynağı olarak Kitap ve Sünneti, hatta sadece imamların ahbarına dayanıp, akla ve ictihada karşı çıkanların ekolü.
30- Ahbari ekole bağlı ulemalar?
C: Küleyni ve Şeyh Saduk
31- Usulilik?
C: Kitap, Sünnet, İcma ve akıl delillerini kabul eden usulilik, ahbarın bütün şeri hükümlerin kaynağı olamayacağını ve her asır ve zamanda toplumun bütün ihtiyaçlarına cevap veremeyeceği kanaatindedir. İşte bu yüzden usuliler, ahbarilerin haram addetmelerine karşın, ictihadın zorunlu bir fiil olduğunu savunurlar.
32- Usuli ekole bağlı ulemalar?
C: Muhakkık Hilli, Allame Hilli, Behbehani, Şeyh Mürteza Ensari, Tusi ve Şeyh Müfid.
33- İmamiyyenin gelişme kaydettiği zaman?
C: imamiyye Şiiliği Gaybeti Kübra nın başladığı h/4.asırdan, İranın mezhebi olduğu h/10. asra kadar, Büveyhiler dönemi hariç fazla gelişme kaydedememiştir. Bu zaman zarfında Zeydiyye ve İsmailiyye Şiası kendi devletlerini kurabilmişlerdir. Fakat İmamiyye Şiası, ilk defa Büveyhiler zamanında akidelerini serbst bir şekilde yazmak ve yaymak imkanını elde etmişlerdir. Şii itikadı ve fıkhının kurucları olarak kabul edilen Şeyh Müfid, Şeyh Mürtaza ve Tusi bu dönemde yaşamışlardır.
34- Sünniliğin yüceltildiği, Şiiliğin ise sapkın bir mezhep olarak görüldüğü dönem?
C: Selçuklular Dönemi
35- İmamiyye Şiasının tarihte ilk kez resmi devlet desteğine kavuştuğu dönem?
C: İmamiyye Şiası, h/907 yılında İranda Safeviler devletinin kurulmasıyla birlikte devletin resmi mezhebi ilan edilmiştir.
36- Nadir Şah’ın beşinci mezhep çabası?
C: Safevilerden sonra H/1148 yılında hükümdar olan Nadir Şah’ın Şiilikle Sünniliği birbirine yakınlaştırma ve İmamiyye-Caferiyye’yi beşinci mezhep olarak kabul ettirme yolundaki çabaları sonuç vermemiştir.
(bu dönemleri kitaptan okumanızı tavsiye ediyorum-karışık?)
37- İmamiyye Şiasının itikadi(usuli din) görüşleri?
C: TEVHİD: Allahın birliği, başka bir ilah olmadığı vs. İmamiyyeye göre tevhid kendi içinde dört esasa dayanır. Tevhidi zati, Tevhidi sıfati (ruyetullah mümkün değil), Tevhidi fiil, Tevhidi ibadet
NÜBÜVVET: (Peygamberlik) Allahın seçtiği kullarını, Cebrail vasıtası veya doğrudan vahiy yoluyla ilahi bir vazife ile mükellef kılasıdır.
İMAMET: İmamiyye Şiasında iman, usuli dinden olan imamete inanmakla tamamlanabilir. İmama muhalefet ve reddediş, peygamberi reddetmek, Peygamberi reddedişte Allahı reddetmek anlamına gelir i bu durum İmamiyeye göre şirktir.
ADALET: Allahın adil, kulunda iradesinde ve fiillerinde hür ve muhtar oluşudur.
MEAD: Ölümden sonra ahiret hayatının hak olduğu esası.
38- İmamiyyenin fıkhi (furui din) görüşüleri?
C: İslamın beş şartının farziyeti konusunda İmamiyye’nin yada fıkıhtaki mezhepleri olan Caferiyye’nin Ehli Sünnetle bir ihtilafı bulunmamaktadır. Ancak bazı ibadetlerin ifasında küçük farklılıklar göze çarpmaktadır. Caferilikte abdest alırken ayaklar yıkanmaz, su ile meshedilir. Seferiliğe bakılmaksın beş vakit namaz üçvakit içinde cem edilerek kılınır. Ezanda Muhammedun Rasulullahtan sonra aliyyun veliyullah ilave edilir. Namazda secdedeyken, secdenin toprak cinsinden bir madde üzerine yapılması gerekir.
Ehli sünnete ve diğer Şii mezheplere göre caiz olmayan Muta nikahına(sıyka nikahı) izin verirler.
Oruç, hac ve zenginler için zekat konusunda diğer mezheplerle bariz bir ihtilaf bulunmamaktadır. Humus vergisi ise zekattan ayrı bir mali ibadettir ve zekat almaları haram olan Ehli Beyt mensuplarına tevdi edilir.
39- Şii hadis külliyatı?
C: Kütüb-ü Erbaa.
Küleyni- el Kafi
Şeyh Saduk- Men la yahduruhul fakih
Şeyh Tusi- Tehzib
Şeyh Tusi- İstibsar
İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ 9.ÜNİTE
MEHDİLİK İNANCI TEMELİNDE OLUŞAN GEÇ DÖNEM MEZHEPLER
MEHDİLİK İNANCI TEMELİNDE OLUŞAN GEÇ DÖNEM MEZHEPLER
1- Mehdi?
C: Sözlükte “hidayete erdirilmiş ve kendisine doğru yol gösterilmiş kimse” anlamına gelen mehdi, ahir zamanda ortaya çıkması beklenen bir kurtarıcıyı nitelemek için kullanılan bir kavramdır.
2- Toplumda mehdilik?
C: Mehdi telakkisi her toplumda yankı bulan bir sığınma mekanizmasıdır. Mehdi, farklı kültür ve dinlere göre dünyanın tarihinin sonunda tanrı tarafından yeryüzüne gönderilecek ve yeryüzünü hakimiyetine alacak, bir hükümdar, insanlara doğru yolu gösterecek bir peygamber, dini bir lider veya Hinduizm’de olduğu gibi bir tanrıdır.
3- İslam düşüncesindeki mehdilik kavramı?
C: İslam düşüncesindeki mehdilik kavramının içeriğinin şekillenmesinde büyük ölçe İsraili geleneğin etkili olduğu görülmektedir. Bu dini gelenekte beklenen kurtarıcı için yaygın olarak “Mesih” ismi kullanılır.
4- Yahudilikte mehdilik?
C: Beklenen kurtarıcı, Yahudilikte Mesih kelimesiyle karşılanmakta ve İsrailoğulları’nı esaretten ve sürgünden kurtarıp “vaat edilen topraklara” kavuşturacak ve kutsal mabedi yeniden inşa edecek kimse olarak kendisini göstermektedir. Davud soyundan olacak olan Mesih, yeryüzünün sonuna doğru dünyaya gelerek ilahi krallığı başlatacak ilan bir kraldır. Buna göre Mesih tamamen yeni bir insanın kurtarıcı olarak gelmesidir.
5- Hristiyanlıkta mehdilik?
C: Yahudilikteki karşılığının aksine Hristiyanlıkta mesih, başka bir şahıs olmayıp, Hz İsa’nın bizzat kendisidir. Hristiyanlara göre Hz İsa aslında İsrailoğullarının bekledikleri kurtarıcı idi. Ancak onlar, onun peygamberliğine ve beklenen kurtarıcı kimliğine cephe aldılar ve çarmıha gerilmesine yol açan süreci parçası oldular. Hristiyanlara göre Hz İsa ölmemiş tanrının katına yükselmiştir. Kıyametten önce ikinci defa dünyaya gelecek ve dünyayı adaletle dolduracaktır.
6- İslamda beklenen kurtarıcı fikrinin içeriği?
C: . İslamdaki beklenen kurtarıcının Kuran’da doğrudan karşılığı yoktur. Daha çok hadis ve rivayetler üzerinden şekillenmiştir. Çoğu zayıf kabul edilen rivayetlerdeki ortak husus, mehdinin gelişinin habercisi konumundaki kimi gelişmelerdir. Buna göre yeryüzünde fitne ve fesatın hakim olacağı, zulmün yayılıp adaletin ortadan kalkacağı, toplumun düzeninin bozulacağı, Allahın inkar edileceği bir kaos süreci yaşanacak ve bütün bunlar mehdinin gelişini bildiren alametler olacaktır.
7- Mehdi konusunda Sünni ve Şii yaklaşımı arasındaki farklılık nedir?
C: Mehdi konusunda verilen bilgilerin içeriklerine bakıldığında Sünni ve Şii yaklaşımların birbirine oldukça benzediği görülmektedir. Ancak temel ayrılık noktası, mehdiye inanmanın temel bir inanç esası olup olmadığı meselesidir. Şiilikte mehdi inancı temel imamet anlayışının önemli bir parçası olarak görülmektedir.
8- Sünni kaynaklarda mehdi ve mesih kimdir?
C: Sünni kaynaklarda mesih ve mehdi kavramları, birbirinden farklı olarak kullanılmakta ve iki ayrı şahsa işaret etmektedir. Mehdi, Hz Peygamber neslinden adı Muhammed b.Abdullah olacak kimse iken, Mesih Hz İsa dır. Mehdilik temel bir inanç esası olarak görülmemektedir.
9- Sünni kaynaklarda mehdilik konu ile ilgili hangi hususlar ön plana çıkmaktadır?
C: Mehdi, kıyamet kopmadan önce dünyaya gelecek ve Mekke’de mehdiliğini ilan edecektir. Onun gelişi aynı zamanda büyük kıyamet alametlerinden biri olacaktır. Yedi yıl sürecek idaresi sırasında zulme son verip yeryüzünü adaletle dolduracak, barışın dünyaya egemen olmasını ve herkesin Müslüman olmasını sağlayacaktır. İdaresinin sonunda mesih, yani Hz İsa gökten Şam Emevi Camii’nin doğu tarafındaki beyaz minareye inecek ve Deccal’i öldürecektir. Müslümanların imamı konumundaki mehdi, idaresini Hz İsa ya bırakmak isteyecek, ancak o bunu kabul etmeyerek mehdinin arkasında namaza duracaktır. Cizyeyi kaldıracak, Yahudi ve Hıristiyanları davet edecek, kendisine inanmayanları da öldürecektir. Mesih yeryüzünde 40 sene kadar kalacak sonrada vefat edecektir. Başka bir yoruma göre de mehdi, idaresini Hz İsaya teslim edecek ve kırklı yaşlarda vefat edecektir.
10- Mehdi kavramı, Şii çevrelerde ilk defa kim ile ilişkilendirilmiştir?
C: Hz Ali’nin Hz Fatımadan olmayan oğlu Muhammed b. El-Hanefiyye ile ilişkili olarak kullanılmaya başlanmış, daha sonra oğlu E Haşim ve Abdullah b.Muaviye içinde benzer nitelemelerde bulunulmuştur.
11- Zeydiler kimi mehdi olarak nitelemişlerdir?
C: Nefsüz Zekiye olarak bilinen Muhammed b. Abdullah’ı.
12- Şiiliğin İsmailiyye kolunda beklenen kurtarıcı kimdir?
C: İsmailiyye kolu İsmail b.Cafer yada Muhammed b.İsmail olduğunu ileri sürmüşlerdir. Fatımi İsmailileri ise Fatımi devletinin kurucusu Ubeydullah’ı mehdi olarak adlandırmışlardır.
13- İmamiyye Şiasında beklenen kurtarıcı kimdir?
C: İmamiyye Şiasıyla birlikte beklenen mehdi inancı, Şiiliğin temel inanç esaslarından biri haline gelmiştir. İmamiyyede mehdi, onikinci imam Muhammed b. Hasan el-Askeri’dir.
14- Şii çevrelerde beklenen kurtarıcı fikrinin ortaya çıkmasının altında yatan nedenler?
C: Tarihsel süreçte yaşadıkları hayal kırıklıkları, maruz kaldıkları baskılarla alakalıdır. Hz Hüseyinin Kerbela’da şehit edilmesi, Emevi ve Abbasi idarelerine karşı yaşadıkları başarısızlıklar, hayal kırıklıklar ve bunalımlar beklenen kurtarıcı fikrinin oluşumuna neden olmuştur. Ancak bu durum, yalnızca Şiilikle sınırlı kalmamış, zaman zaman kendini böyle bir bunalımın içinde bulan itikadi ve siyasi pek çok mezhep yada oluşum tarafından dillendirilmiştir.
15- Ahmedilik’in kurucusu?
C: Mirza Gulam Ahmed Kadıyani (1835-1908) tarafından Hindistan’da kurulmuştur.
16- İslam dünyasında tanındıkları isim?
C: Kadıyaniyye.
17- Kendileri için hangi ismi kullanmışlar?
C: Ahmediliki Mirzailik ve Kadıyanilik adlarıyla anılan hareketin kurucusu ve bağlıları kendileri için Ahmediyye ismini kullanmışlardır.
18- Gulam Ahmed’in eseri?
C: Berahin-i Ahmediyye
19- Gulam Ahmed nasıl bir ortamda yetişti ve adını ilk kez nasıl duyurdu?
C: İngilizlerin Müslümanları sömürdüğü bir kaos ve kriz ortamında yetişti. Adını ilk kez 1877’de Hindu ve Hristiyanların Müslümanlara saldırılarını yoğunlaştırdığı bir dönemde Kadıyan’da, yerel gazetelerde İslamı savunan yazılarıyla duyurdu. Müslüman halkın kendisini, İngilizlerden Müslümanların öcünü alacak beklenen kurtarıcı düşüncesine kaptırdığı bir ortamda Gulam Ahmed’in bu çabası büyük ilgi ve destek gördü.
20- Gulam Ahmedin düşünceleri?
C: Müslümanlardan aldığı destekle kendisine müceddidlik iddiasını dile getirdi. O, vahyin kesilmediğini ve kesilmemesi gerektiğini temellendirmeye çalıştı. Ona göre zahir ve batın tüm bilgilere ulaşabilmenin yolu Hz Peygambere gerçekten tabi olmaktan geçer. Gulam Ahmed, eserlerinde verdiği bilgilerin sezgisel bir nitelik taşıdığını ve Hz Peygamberin bilgilerini çağrıştırdığını ileri sürdü ve 1885 yılında kendisinin 19yy.ın müceddidi olduğunu ve İslam dinini yenilemek üzere gönderildiğini açıkça ilan etti.
21- Gulam Ahmed’in biat için öngördüğü şartlar?
C: Şartları, Tevratın on emriyle çağrışım kurmaya çalışarak on madde halinde düzenlemiştir.Bu şartlar, şirkten ve her türlü büyük günahtan sakınılmasını, namazların aksatılmadan kılınmasını, bütün insanlara iyi davranılmasını, her hususta Allah’a bağlı kalınmasını, Kuran’ın gösterdiği yolda yürünmesini, İslama bağlılığa her şeyden çok değer verilmesini, dinin dünya hayatından ve nimetlerinden üstün tutulmasını ve son olarak her konuda Gulam ahmed’e kayıtsız şartsız itaat edilmesini içeriyordu. Dikkat edilecek olursa, Gulam Ahmed’in ana vurgusu Kuran üzerine yoğunlaşmaktaydı.
22- Gulam Ahmed kendisini ne olarak tanımlar?
C: Kendisinin hem Hz İsanın hem de Hz Muhammed’in manevi mirasçısı olduğunu ileri sürdü. Önceleri mehdi oladuğunu iddia etti. Taraftar sayısının artmasıyla 1902’de yalnızca mehdi olmadığını dahası bir nebi ve rasul olduğunu iddia etti. 1904’te ise Hinduların beklediği kurtarıcı Kriştina olduğunu ileri sürdü. (daha yaşasaymış neler olduğunu ileri sürermiş acep)
23- Gulam Ahmed’in ölümünden sonra hareketin başına kim getirildi? (bize neyse kurucusu yeterli değil mi hocalarım!!!!!!)
C: Hakim Nurettin.
24- Ahmediliğin ikiye ayrılma süreci?
C: Gulam Ahmed’in ölümüyle hareket içersinde görüş ayrılıkları baş gösterdi. Gulam Ahmed’in nebi olduğunu kabul etmeyen Müslümanların tekfir edilip edilmeyeceği konusu, görüş ayrılıklarının özünü oluşturmaktaydı. Ancak Hakim liderliği süresince bölünmeye fırsat vermedi. Onun ölümüyle ne mi oldu
tabiî kine Ahmedilik, Kadiyan kolu ve Lahor kolu olmak üzere ikiye ayrıldı. (sıkıntıdan neler yapıyorum. Hiç sevmedim bu konuyu. Eksiksiz yapmaya çalışırken bitike sıkılıyorum idare edin arkadaşlarım..)25- Kadiyan kolu ve lideri?
C: Kadiyan kolu Gulam Ahmed’in oğlu Mirza Beşirüddin Mahmed Ahmed’i mesihin ikinci halifesi olarak lider seçti. Mirza Beşirüddin, babasının kamil bir nebi olduğunu, ancak onun nebiliğinin Hz Muhammedin nebilerin sonucusu olma vasfına halel getirmediğini savundu?
26- Lahor kolu ve lideri?
C: Mevlana Muhammed Ali’yi lider olarak seçtiler ve Ahmediyye Encümeni İşaatı İslam adıyla oluşturulan teşkilat bünyesinde faaliyetlerini sürdürdü. Lahor kolu Gulam Ahmedin nebilik iddialarını reddeden yaklaşımıyla, kendisini daha çok Müslümanların bulunduğu sosyal çevrede konuşlandırdı. Afrika ve Avrupa’da yürüttüğü kültürel faaliyetlerle de çok sayıda insanın Müslüman olmasına vesile oldu.
27- Ahmediliğin uluslararası tanınmışlığı nasıl olmuş?
C: Pakistanda Pakistan Parlementosunun 1974 te aldığı bir kararla Ahmediliğin “İslam dışı azınlık” olarak kabuledilmesiyle birlikte, hareket uluslarası tanınmışlığı artmıştır.
28- Ahmediliğin temel görüşleri?
C: İmana ilişkin görüşleri Sünni mezheplerin yaklaşımıyla paraleldir. Gulam Ahmed iman esaslarını amentü etrafında toplar. Ona göre dini ana prensibi kelimei tevhide gizlidir.
İbadet ve muamelat konularında tamamen Hanefi yaklaşımını benimser. Lahor kolu, fıkıh alanında ictihad kapısının sürekli açık olduğu yönündeki akılcı yaklaşımın temsilcisi olmuştur. Ahmediliğin, Sünni mezheplerle en önemli ayrılık konularından birisi cihad konusundaki düşünceleri oluşturmaktadır. Buna göre silahla cihad devri geçmiştir. İslamın yayılması için cihad, kalem ve dua ile yapılmalıdır.
29- Babilik-Bahailik?
C: Babilik-Bahailik, tıpkı Ahmedilik gibi 19.yy da beklenen kurtarıcı söyleminin yüksek sesle dile getirildiği bir kaos ortamı üzerinde şekillenmiş dini bir harekettir. İran’da daha çok Şii-İslam anlayışı merkezinde gelişmiştir. Arka planında İmamiyye Şiasının tasavvufi yorumu niteliğindeki Şeyhilik tarikatı yatmaktadır.
30- Babilik-Bahailik kurucusu?
C: Mirza Ali Muhammed Bab.
31- Şeyhilik tarikatı?
C: İmamiyye Şiası içerisinde 18.yy ikinci yarısında ortaya çıkan ve tarikat niteliği taşıyan Şeyhilik hareketi, temelde beklenen gaib imam anlayışı üzerinde şekillenmiştir. Gaybeti Kübra döneminde 12. beklenen imamın manevi nuru yansıtacak ve ona açılacak kapı anlamında “kamil bir Şii”nin mutlaka var olması gerektiği fikri, tarikatın temelini oluşturmaktadır.
32- Şeyhilik tarikatı kurucusu? Düşünceleri?
C: Şeyh Ahmed el-Ahsai. Ona göre; Hz Muhammedin hakikatinin kendinden önceki peygamberlerde kısmen belirdiğini, sonra bizzat kendisinde (Hz Muh.) ve oniki imamda tecelli ettiğini, ancak bu hakikatin bin yıl gizli kaldıktan sonra şimdi kendisinde kendisinden sonra da müridi Seyyid Kazım Reşti’de ortaya çıktığını ileri sürdü. Ona göre imamlar, Allahın varlığının bilgisine açılan kapılardır(bab), onlardan sonra bu bilginin merkezi kamil bir Şii olarak kendisi ve müridi Kazım Reşti’dir. Kamil Şii olan kimse, imamlarla insanlar arasında bir köprü işlevi görmekte ve imamlar gibi masum bir konumda bulunmaktadır.
33- Şeyh Ahmet Ahsai’nin ölümünden sonra tarikatın başına kim geçmiştir?
C: Kazım Reşti.
34- Babilik nasıl ortaya çıkmıştır?
C: Kurucusu Mirza Ali, Şeyhilik tarikatının bir üyesi ve Kazım Reşti’nin de önde gelen müridlerinden birisiydi. Beklenen imamın ortaya çıkışının artık an meselesi olduğunu ve ancak kendisi öldükten sonra otaya çıkacağını ileri süren Kazım Reşti’nin ölümü, söz konusu beklenen imamla ilgili beklentileri daha da artırdı. Mirza Ali Muhammed tarikatın taraftarları arasında oluşan bu beklentiyi kendi amaçları doğrultusunda iyi kullanmasını bildi. O, Kazım Reşti’nin görüşleri ışığında, kendisinin mehdiye açılan kapı, yani bab olduğunu ilan etti ve 1844 te Şiraz’da Babiliğin temellerini atmış oldu. Zamanla iddialarını daha ileri bir noktaya taşıdı ve mehdi olduğunu ilan etti.
35- Mirza Ali Muhammedin eseri?
C: El-Beyan
36- Mirza Ali Muhammedin mehdi olduğunu ilan etmesinden sonraki iddiaları?
C: Mirza Ali Muhammed, hareketin İran’ın büyük şehirlerinde taban bulmasından aldığı cesaretle kendisinin Allah tarafından gönderilen bir peygamber olduğunu iddia etti. Eserini, bu yeni peygamberliğin kutsal kitabı olarak niteledi ve Kuran’dan daha üstün oluşunu temellendirmeye çalıştı. O kendisinin peygamberliği ile birlikte Kuran’ın neshedildiğini, dolayısıyla İslam şeriatının emir ve yasaklarının kaldırıldığını ve el-Beyan ile yeni hükümler in getirildiğini ileri sürdü.
37- Mirza Ali Muhammedin ölümü?
C: Mirza Ali’nin iddiaları cahil kesimlerde taban bulmasına karşın, aralarında yönetici ve alimlerin bulunduğu önemli bir kesimi rahatsız etti. Hakkında soruşturma açıldı ve küfre düştüğü yönünde fetva verildi. Bu doğrultuda bir müddet hapis hayatı geçirdi ve 1850 de kurşuna dizilerek öldürüldü. (hak etmiş)
38- Bahailiğin kurucusu?
C: Daha önce Babiliğin müntesipleri arasında bulunan Mirza Hüseyin Ali Bahailiği kurmuş ve lidersiz kalan Babilerin çoğu onun etrafında toplanmıştır.
39- Mirza Hüseyin Ali’nin iddiası?
C: Bağı Rıdvan denilen yerde Bab Mirza Ali Muammed’in “Allahın ortaya çıkaracağı zat” şekline haber verdiği kişinin kendisi olduğunu söylemiş ve Babileri kendisine uymaya çağırmıştır.
40- Taraftarları Mirza Hüseyin Ali’yi hangi sıfatla adlandırmıştır?
C: Karizmatik yapısı nedeniyle “Allahın ululuğu, güzelliği, rahmeti, lütfu” anlamında “Bahaullah” olarak anılmaya başlanmış.
41- Bahailik’in merkezi?
C: İsrail’in Hayfa kenti.
42- Babilik-Bahailik’in İslam dairesinden çıkan bir mezhep olarak görülme sebebi?
C: İslam sınırlarını zorlayan bir takım görüşlere ve yaklaşım tarzına sahip olması sebebiyle İslam kültüründen kaynaklanan ancak İslam dairesinden çıkan b,r mezhep olarak görülmüştür. Mezhebin yeni olarak ön plana çıkardığı dini hüküm ve esasların Yahudilik ve Hıristiyanlıktan izler taşımakla birlikte, temelde İslamiyetten alındığı görülmektedir. Zamanla İslamdan bağını kopararak bağımsız bir din harekete dönüşmüştür.
43- Bahaullah Mirza Hüseyin Ali’nin eserleri?
C: El-İkan, El-Akdes, Kelimat-ı Meknune, Tarazat ve Kelimat-ı Firdevsiyye.
44- Bahailiğin ana mabetleri?
C: Meşrikul Envar adıyla dokuz cepheli olarak kurulan ve dünyanın yedi kıtasında bulunan yapılan, Bahailerin ana mabetlerini oluşturmaktadır.
45- Babilik-Bahailiğin temel görüşleri?
C: Bahailik süresince Bab Mirza Ali Muhammed’in görüşleri varlığını korudu (mehdi-peygamber- el beyanın kutsal kitap olması vs) Bahaullah Mirza Hüseyin Ali tarafında yazılan El-İkan ve el-Akdes kitaplarıda vahiy mahsulu olup kutsal kitap olarak kabul edildi. Bahailiğe göre namaz günde üç defa Allahı anmaktan ibarettir. İbadet için kıbleleri Bahaullah’ın kabrinin bulunduğu Akka şehridir. Abdest İslamınkinden farklı değildir. Oruç 19 gün olarak bir perhiz şeklinde ifa edilir. Hac, Bab ile Bahaullah’ın yaşadıkları mekanı ziyaret etmektir. Cihad Bahailikte yasaklanmış bir dini hükümdür.
46- Babilik-Bahailik’e göre önemli sayı?
C: 19 sayısı Babilik ve Bahailik için kutsal kabul edilir. Buna göre bir yıl 19 ay, bir ayda 19 gündür. Mezhep mensupları her 19 gün sonunda 19 yoldaşına ikramda bulunmak zorundadır. Bir Babinin sahip olabileceği kitap sayısı 19’la sınırlıdır.
İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ 10.ÜNİTE
ÇAĞDAŞ İSLAMİ AKIMLAR
ÇAĞDAŞ İSLAMİ AKIMLAR
1- İslam alemi ne zaman gerileme süreci içerisine girdi?
C: XVIII.yy (18yy) ikinci yarısından itibaren İslam alemi, siyaset ve iktisat başta olmak üzere hemen hemen her alanda bir gerileme sürecine girdi. İlim ve fikir sahasında ilk asırların dinamizmi kaybolmuş, taklitçi bir anlayış zihinlere hakim olmuştu.
2- İhya anlamı?
C: Yenilenme. İhyanın yanı sıra yenilenme anlamında tecdid terimi de kullanılır.
3- İhyacıların gayesi nedir?
C: İhyacı olarak adlandırılan şahsiyet ve hareketlerin ortak gayesi, kitap ve sünnet çizgisinden saptığını düşündükleri İslam ümmetini bu sahih kaynaklara geri döndürmek, inanç ve düşünceleri bidat ve hurafelerden temizlemekti. Bu gaye aynı zamanda bir yenilenmeyi ve tazelenmeyi hedefliyordu.
4- İhya ve tecdid ile birlikte hangi terim kullanılmıştır?
C: İçten içe düzelmeyi, bozulanları onarmayı, noksanlıkları gidermeyi amaçlamak anlamına gelen Islah terimi kullanılmıştır.
5- İhya, tecdid ve islah faaliyeti olarak bilinen hareketin diğer adı?
C: İslamcılık.
6- İslamcılık hareketi nedir?
C: 19. ve 20. yy da İslamı bir bütün olarak yeniden hayata hakim kılmak ve akılcı bir metodla Müslümanları, İslam dünyasını batı sömürüsünden, zalim ve müstebit yöneticilerden, esaretten, taklitten, hurafelerden kurtarmak; medenileştirmek, birleştirmek ve kalkındırmak uğruna yapılan aktivist, modernist ve eklektik yönleri baskın siyasi, fikri ve ilmi çalışmaların, arayışların, teklif ve çözümlerin bütününü ihtiva eden bir harekettir. (tanıma bak.. çok akılda kalıcı???)
*** Hareketi hazırlayıcı nedenleri kitaptan okuyunuz. Ne tarafından baktıysam soru çıkaramadım. Çok karışık değil..
7- İhyacılığın / İslamcılığın temel meseleleri?
C: a) İslamı hayata yeniden hakim kılma. Müslümanların gerilemesinin sebebi, çoğu İslamcının kanaatine göre İslamın hakikatinden uzaklaşılmış olmasıydı. Çözüm gerçek İslama yönelmek yani İslamlaşmaktı.
b) İslamiyetin modern ihtiyaçları karşılayacak evrensel bir siyasi-sosyal muhtevaya sahip olduğu fikri, İslamcıların sıklıkla vurguladıkları bir tez olmuştur.
c) Müslümanlar batıyı üstün kılan ilmi, medeni ve teknik usülleri alarak kendi toplumlarını kalkındırmak zorundadır. Zaten batı medeniyeti bugünkü yüksek seviyesine daha önce Müslümanlardan öğrendikleriyle ulaşmıştır.
d) Gelenekle hesaplaşma bağlamında İslamcılar, genel olarak tasavvuf ve tarikatlara menfi bakmışlardır.
e) İslamcılar, eğitim-öğretim ıslahı üzerinde önemle durmuşlardır.
f) İslamcılara göre İttihadı İslam, yani Panİslamizm adını da verdikleri Müslümanların siyasal birliği, İslam aleminin geri kalmasını ve sömürgecilerin istilasını engelleyecek tek çareydi.
g) Kuran ve sünnetin belli bir yönetim şekli ortaya koymadığını, genel esaslar belirlemekle yetindiğini savunan İslamcılar, hilafet kurumunu, onu “peygamber vekaleti” kabul eden geleneksel anlayıştan farklı olarak “millete vekalet” şeklinde takdim ettiler.
8- İhyacı hareketler bazı modern araştırmada hangi adla tanımlanmışlardır?
C: “Ana kaynaklara dönüşçü” özelliği nedeniyle “yeni selefilik” veya “ıslahatçı selefilik” olarak tanımlanmışlardır.
9- İslamcılar tasavvufa ve tarikatlara niçin menfi bakmışlardır?
C: Tarikatların atalet ve miskinlik yuvaları haline geldiği, insan iradesini değersizleştirdiği, hurafeciliği geliştirdiği, takva-tevekkül ve zühd kavramlarını yanlış yorumlayarak ilerlemeye mani olduğu iddialarını sık sık dile getirmişlerdir. Bununla birlikte vahdet-i vücud düşüncesi bazı İslamcılar nezdinde özel ilgi görmüştür.
10- İttihadı İslam yani Panİslamizm’i bir devlet politikası haline getiren hükümdar?
C: II Abdülhamit.
11- Oryantalist saldırılara cevap vermek yahut ideolojik ve felsefi nitelikli yabancı akımlarla mücadele etmek gayesiyle telif edilen kitaplara örnek?
C: -Cemalettin Afgani’nin bir naturalizm eleştirisi mahiyetindeki “Dehriyyun’a Reddiye”
-İsmail Fenni’nin materyalist ve ateist felsefeleri eleştirdiği “Maddiyyun Mezhebinin İzmihlali”
- İslamın bilimsel gelişmelere mani olduğu iddiasındaki Ernest Renan’a reddiyeler.
12- Ayetleri tefsir ederken Kuran’ı modern bilimle uyumlu bir kitap olarak gösterme gayretinde bulunan İhyacı alimlerin, bu tarz tefsirin en bilinen örneği?
C: Tantavi Cevheri’nin El-Cevahir adlı eseri.
13- Bu yorum tarzı hangi iddialara cevap niteliğindeydi? Örnekleri?
C: İslamiyetin bilimsel gelişmeleri engellediği yönündeki iddialara cevaptı. Hz Musa’nın önünde dağın erimesi haberini Seyyid Ahmet Han’ın volkanik bir patlama olarak açıklaması, yine Hz Musa’nın elindeki asasıyla taştan pınarlar akıtmasını Saidi Nursi’nin artezyenin işareti olarak göstermesi yahut kuşların attığı taşlarla Ebrehe ordusunun helakını Abduh’un bulaşıcı çiçek hastalığı ile izah etmesi, hissi mucizelerin aklilleştirilmesi ve bilimsel hale getirilmesi.
14- İhyacıların/İslamcıların ortak hedefleri nelerdir?
C: Hemen hemen her İslamcı isim, İslam dininin gelişmeye engel olmadığını, Batı medeniyetine üstünlük sağlayan unsurların esasen Müslümanlardan alındığını, Müslümanın sürekli çalışma halinde olması ve güçlenmesi gerektiğini, birlik ve beraberliğin elzem olduğunu savunmuşlardır. Müslümanları tevhid prensibi temelinde saf ve sağlam bir inanç sahibi kılmak, eğitim ve öğretimi ıslah edip taklitçiliğe savaş açmak, toplumu donuklaştıran mevcut ahlak anlayışını değiştirerek aktif bir Müslüman tipi ortaya çıkarmak, yeni ve kapsamlı bir cihat fikri geliştirmek ortak hedeflerindendir.
15- İhyacıların/İslamcıların farklı yönleri nelerdir?
C: İhya hareketine “nereden başlamalı” sorusuna verilen İslamcı cevaplarda farklılıklar görülür. Efganinin bu bağlamdaki cevabı özgürlük ve inkılap olmuş, ömrünü ülke ülke dolaşarak geçirmiş, gittiği yerlerde siyasal faaliyetlere ya bizzat katılarak ya da danışmanlık yaparak müdahale etmiştir. Öğrencisi Abduh ise siyasete mesafeli durmuş, ıslahatçı bir mantıkla kurumların iyileştirilmesi, eğitimde reforma gidilmesi, kabiliyetli öğrenciler yetiştirilmesi, dini düşüncenin saf hale getirilmesi, dini meselelere modern çözümler üretilmesi konularına yoğunlaşmıştır. Abduh’un öğrencisi Reşit Rıza ise hocasının ölümünden sonra onun modernleşme yanlısı ıslahat çizgisini terk ederek, kendisine miras kalan Menar ekolünü daha siyasal, aynı zamanda muhafazakar ve selefi bir çizgiye yerleştirmiştir. (Efgani, düşünce tarihinde Afgani olarak geçiyor)
16- Modernist yada muhafazakar olarak değerlendirilen İslamcılar? (İslamcılar hakkında kısa bir ön malumat oluyor bu soru)
C: Seyyid Ahmet Han ve Cemalettin Efgani modernist ve akılcıdır, ama Ahmet Han’ın naturalist görüşleri, Efgani’nin bile tahammül edemeyeceği ve reddiye yazacağı derecede aşırı düzeydedir. Osmanlı dönemi İslamcılarından Mustafa Sabri, Saidi Nursi ve Elmalılı Hamdi’nin üçüde muhafazakar kişiliklerdir. Fakat Mustafa Sabri ictihada karşı, Said Nursi ictihad yanlısı olmakla beraber günün şartlarını elverişli bulmadığı için muhalif, Elmalılı Hamdi ise ittihada taraftardı. Mustafa Sabri , İskilipli Atıf ve Said Nursi gibi muhafazakar İslamcılar genellikle Cumhuriyet devrimlerine muhalif bir pozisyon almışlar, modernist olarak vasıflanan İzmirli İsmail Hakkı ve Şemsettin Günaltay gibi isimler idarede önemli görevlere getirilmişler hatta rejimin tasarruflarını savunan bir söylem geliştirmişlerdir.
İlk İhyacılar/İslamcılar
17- Seyyid Ahmet Han?
C: Neseplerinin Hz. Peygambere ulaştığı yolundaki iddialarından dolayı Seyyid ünvanını taşır. 1817 Delhi doğumlu. Ülkesinde “Tezhibül Ahlak” adıyla aylık bir gazete çıkararak Müslümanları Batı kültürüne ve İngiliz hükümetine ısındırmak için çaba gösterdi. Din ile dünya işlerinin birbirinden ayrılması ve dinin her işe karıştırılmaması gerektiğini savundu.
İslamiyetin akılla uzlaştığını kabul eden Ahmed Han, Avrupa aydınlanma akılcılığı ile tabiat felsefesinin geniş ölçüde tesirinde kalmıştır. İnanç sistemlerini değerlendirirken “tabiata uyma” ilkesini kabul etmiş ve İslamın bu ölçüye en çok uyan din olduğu sonucuna varmıştır. Mısırlı Ali Abdürrazık tarafından kuvvetle müdafaa edilen laik İslam tezinin bir öncüsü sayılabilir. Aslında Ahmet Han, tüm bu fikirleriyle ilk İslamcılar arasında aykırı bir konuma sahip olmuştur. Onun dini ihya eden değil bilakis tahrip eden birisi olduğu öne sürülmüştür.(banada öyle geliyy
hani belki sorarlar benim ne düşündüğümü) Abduh ile Efgani, Seyyid Ahmet Han’ı İngiliz sömürgeciliğine hizmet etmekle suçlamışlardır.“Modern hayata yönelik özgün İslami bakış ve duruş geliştirmek yerine, İslamı modern hayata uydurmaya çalışmak” ithamı Ahmet Han’ı diğer İslamcılardan ayıran bir ölçüt sayılabilir.18- Cemalettin Efgani?
C: Azeri, Fars veya Afgan kökenli olduğu iddia edilen Efgani 1838’de Kabil’de doğuvermiş. Milli ve dini şuuru uyandırmak, İslam ülkeleri arasında sağlam bağlar kurmak, mezhebi çatışmaları önlemek, güç birliği oluşturarak sömürgeciliğe karşı mücadele etmek üzere siyasi, ilmi ve kültürel faaliyetlerde bulunarak ülke ülke dolaşmıştır. Talebesi ve dava arkadaşı Muhammed Abduh ile birlikte Urvetül Vuska dergisini çıkardı. Efgani, genellikle İslamcılığın ilk ve asıl kuramcısı olarak takdim edilir. Efgani’nin ıslahat programında İslam birliği fikrinin çok önemli bir yeri vardır. Mısır’da İhvanı Müslimin, Pakistan’da Cemaati İslami gibi siyasal örgütlenmeler, Efgani’nin ıslahat çabalarını tekrarlayan hareketler olarak değerlendirilebilir.
19- Muhammed Abduh?
C: Mısırlı bir Türkmen ailesine mensup olan Abduh 1849’da doğmuş. Abduh’un ana hedefi, ilk kaynaklarından hareketle dinin anlaşılmasını sağlamak, itikadı asrı saadetteki saflığına kavuşturup onun akıl ve ilimle ilişkisini güçlendirmek, değişen dünya şartlarında dinin rolünü tekrar etkinleştirmekti. Batıdan bilim ve tekniğin alınmasını teşvik ederken dine uymayan taraflarından uzak durulmasını ister.
Abduh kader meselesinde, insanın iradesi ve kesbine Eşari anlayıştan daha fazla değer vererek Maturidiliğe yaklaşır. Dinin anlaşılmasında Kuran’a merkezi bir rol biçip sünnetin delaletini büyük ölçüde ihmal etmesiyle geleneksel selefilikten ayrı düşmüştür. Fıkıhta ictihadı savunur. Kutsama kastıyla olmaksızın heykel yapımına, şapka gibi batılı kıyafetlerin giyilebileceğine, Ehli Kitabın kestiğinin yenilebileceğine verdiği ruhsatlar, dönemin bazı ilim adamları tarafından tenkit edilmiştir. Abduh’un din anlayışının modern motifler taşıdığı gözden kaçmaz (doğru, benimde gözümden kaçmadı
)20- Mustafa Sabri Efendi?
C: 1869 Tokat doğumlu. Kurucusu olduğu Telai-i İslam Cemiyeti’nde İskilipli Atıf Efendi ve Said Nursi ile birlikte çalıştı. Cumhuriyetin ilanından sonra yeni yönetim Mustafa Sabri’yi 1924’tevatandaşlıktan çıkardı. İslamın bilimle çatışmadığı tezini ısrarla savundu. İnsanın fiilleri meselesinde İslamcıların çoğunun meylettiği hürriyetçi Mutezili ve Maturidi görüşlere uzak durdu cebriyeci bir telakkiyle Eşariliğe yaklaştı.
Mustafa Sabri Efendi, özellikle Mısır döneminde, modern motifler taşıyan ve Abduh’la sembolleşen İslamcı ekolün karşısında, modernizm karşıtı (antimodernist) muhafazakar bir İslamcı ekolün kurucu ismi oldu.
21- Mustafa Sabri Efendi gibi modernist karşıtı İslamcı ekolün diğer önemli isimleri?
C: Düzceli Zahid Kevseri, Lübnanlı Yusuf Nevbahti, Abdulfettah Ebu Ğudde.
22- Modernist karşıtı İslamcı ekolü Türkiye’ye taşıyan kişi?
C: Mustafa Sabri Efendi’nin öğrencisi Ahmet Davudoğlu.
23- Osmanlı İslamcılığı?
C: Mustafa Sabri’ninde mensubu olduğu Osmanlı İslamcılık Hareketi, ittihadı İslam adı altında 1870 li yıllardan itibaren Osmanlı Devletinin hakim siyasi düşüncesi oldu. İktidara muhalif bu gruplar meşrutiyet yanlısı faaliyetler içersinde oldular. (kitaptan okuyun soru çıkaramayrum
)24- Günümüz İslam dünyasındanki ana dini akımlar?
C: Gelenekçilik, Islahatçılık, Modernizm.
25- Gelenekçi oluşumlar hakkında bilgi?
C: Gelenekçilik, muhafazakar bir tutumla sıhhatli-sıhhatsiz ayrımına çok itibar etmeden, sadece “Müslümanlar arasında intikal etmesi” özelliğini dikkate alarak geleneğin sürdürülmesini, yaşanmasını ister. Gelenekçi oluşumların liderleri genellikle şeyh, üstad, Mevlana, alim, imam gibi lakaplarla anılırlar ve geleneksel dini eğitim almış kişiler arasından çıkar. Yapılanmada erkek egemen bir çalışma sistemi mevcuttur. Meseleler karşısında akli olanlardan ziyade nakli çözümler tercih edilir.
26- Günümüz İslam dünyasının en önemli gelenekçi yapıları?
C: Selefi, Tasavvufi ve Medrese kökenli olan yapılardır.
27- Selefi akım ismini nasıl almış?
C: Hz Peygamberin bir hadisinde en hayırlı nesiller olarak belirtilen sahabe, tabiin ve tebei tabiin neslinin, yani selefin (kelime anlamıyla öncekilerin) anlamış ve yaşamış olduğu şekilde İslamiyet’i anlamak ve yaşamak hedefi, selefi akıma ismini veren asıl motiftir.
28- Selefiler’in diğer adları?
C: Fırkai Naciye, Ehli İstikamet, Taifei Mansura (ilahi yardımı hak etmiş grup), Ehli Hadis, Ehli Eser ve Ehli İttiba.
29- Vehhabiyye kimdir, nedir, necidir, neyin nesidir?
C: Vehhabiyye, günümüzde genellikle selefi olmayanlar tarafında selefi akımlar için kullanılmakta olan meşhur bir adlandırmadır.
30- Vehhabiliğin kurucusu?
C: İslamiyet’in ilk asrına kadar tarihi geriye giden Ehli Hadis geleneği üzerine Vehhabiliği tesis eden kişi Muhammed b. Abdülvehhab’tır.
31- İbn Abdulvehhab’ın iman ve amel ile ilgili görüşleri?
C: Ona göre iman; tasdik, ikrar ve ameldir. Artar ve eksilir. Allahın zatına ve sıfatlarına Kuran ve hadislerde haber verildiği üzere inanmak gerekir. Müteşabih ayetleri ve haberi sıfatları tevil etmek caiz değildir. Tevhid inancı mutlaka amellere yansımalıdır. İman ile amel bir bütündür. Şirk ve bidat türünden amel işleyenler hakiki mümin sayılmazlar.
32- İbn Abdülvehhabın şirk kapsamındaki görüşleri nelerdir?
C: Uluhiyet tevhidi üzerinde önemle duran İbn Abdülvehhab, şefaatin sadece Allahın izniyle ve ahirette olacağını söylemiş, Hz Peygamberin ve onun sahabilerinin ruhlarından ya da veli bir zattan bu dünyada şefaat beklemenin şirke sebep olduğunu belirtmiştir. Allaha dua ederken dileklerin kabulü için Hz Peygamberi ve velileri aracı kılma manasına gelen tevessülü eleştirmiş, bunu cahiliye Araplarının putları aracı kılmalarına benzeterek şirk tehlikesine dikkatleri çekmiştir. Türbe mezar ziyaretlerinde yapılan dualarda ölmüş bir şahsı şefaatçı ya da aracı kılma ihtimali bulunduğundan, kabir başında namaz kılmak, dua etmek gibi amelleri yine şirk kapsamında değerlendirmiştir.
33- İbn Abulvehhab’ın tasavvufla ilgili görüşleri?
C: Ölmüş şeyhle irtibat kurmak anlamına gelen rabıta, ondan yardım dilemek anlamındaki istimdad benzeri tasavvufi davranışları uluhiyet tevhidine zarar verdiği için eleştirmiştir. Tasavvufun bilgi edinme yolu olan mukaşefe de ona göre güvenilmez bir yöntemdir. Bir mürşide bağlanarak dini hayatı yaşamak insanı şirke götürebilir. Şia mezhebinide benzer bir bakışla değerlendirip, Şiilerin irtidad küfrüne düştüklerini iddia etmiştir.
34- Vehhabilik’te bidat? ( bence bidat konusu soru olarak çıkabilir karşımıza.)
C: Kuran ve sünnette olmayan, sonradan ortaya çıkan dini inanç ve amelleri ifade eden bidat, Vehhabilikte çok öne çıkan bir kavramdır. Siyasi, itikadi mezhepler, tarikatlar, kelam ve felsefeyle meşguliyet bidat olarak telakki edilmiştir. Şirke kapı aralayan türbelerin inşasına ilave olarak, mescitlere kubbeler ve yüksek minareler yapmak, içlerini süslemek bidat kabul edilmektedir. Hz Muhammedin mevlidini ve diğer kandil gecelerini kutlamak, Kuran ve hadislerde geçmeyen dua ve zikirleri tekrarlamak, Kuranı makam ve teğanni ile okumak, mevlit okutmak, tesbih kullanmak yine bidat kapsamında değerlendirilir. Tütün ve kahve müskirat cinsinden sayıldığından haram addedilmiştir.
35- İbn Abdülvehhab’a göre gerçek tevhidin kalplere yerleşmesi, şirk ve bidatın izalesi için hangi prensip uygulanmalıdır?
C: İyiliği emretme ve kötülüğü yasaklama.
36- İbn Abdülvehhab etrafında taraftar toplaması ve bazı aşırı faaliyetleri yüzünden Uyeyne’den çıkartılınca kimin himayesine girdi?
C: Diriye kasabasına giderek Muhammed b.Suud’un himayesine girdi.
37- Vehhabiliğin temsilcileri?
C: Arabistan haricindeki Müslümanlar üzerinde Vehhabiliğin tesiri daha çok 20.yy da gerçekleşti. Gelişen ulaşım ve iletişim imkanları, farklı ülkelerdeki değişik cemaat ve kuruluşların Necd ulemasıyla irtibatlarını kolaylaştırdı. Hindistan-Pakistan Ehli Hadis cemaati ile Mısır’daki Ensari Sünnetil Muhammediyye bu oluşumların en eskileridir. Nijerya’da İzale cemaati, Mali’de Subbanu hareketi, Moritanya’da Müceydiri ekolü, Maliki medreselerine ve tarikatlara karşı duruşlarıyla Batı Afrika’da Vehhabiliğin temsilcileri oldular.
38- Vehhabilik batılı kaynaklarca hangi adla nitelendirilirler?
C: Cihadiler.
39- Medrese geleneğine yaslanan oluşumların en tipik örneği?
C: Hint kıtasının Diyobendiye cemaati.
40- Diyobendiyye cemaatinin kökeni-kurucusu?
C: Diyobendşiye cemaatinin kökeni 1866’da Delhi’nin kuzeyindeki Diyobend kasabasında Muhammed Kasım Nanentevi ve Reşit Ahmet Ganguhi tarafından kurulan Diyobend Darululumu’dur.
41- Diyobendiyye, hangi mezhebi esas alarak öğretim verir?
C: Ehli Sünnet esasları ve Hanefi fıkhına göre öğretimi esas almıştır.
42- Diyobend ulemasının özellikle üzerinde durduğu husus nedir?
C: İslamın tüm yabancı unsurlardan arındırılması.
43- Kökeni Diyobendiliğe dayanan ve bugün küresel çapta faaliyetleri olan cemaat hangisidir?
C: Cemaati Tebliğ.
44- Cemaati Tebliğ kurucusu kimdir?
C: Kurucusu Mevlana Muhammed İlyas Kadehlevi. 1926’da Delhi’nin güneybatısında Mevat’ta cemaati kurmuştur.
45- Taliban nedir?
C: Öğrenci anlamındaki talib sözcüğünün çoğuludur ve Pakistan ile Afganistan’daki geleneksel Diyobend medreselerinde dini eğitim gören öğrencilere verilen isimdir.
46- Taliban hareketi hakkında bilgi?
C: Taliban hareketinin, kendilerinden olmayanları dışlayıcı, baskıcı, dar görüşlü ve şiddete dayalı fikir ve uygulamalarına bakıldığında Harici zihniyet yapısının bu oluşum üzerinde etkili olduğu görülür. Oysa Taliban, Hanefi’dir. Daha çok nakilci ekollerde görülen inanç ve davranış modellerinin Hanefilik gibi akliliği önemseyen ir ekolün mensuplarında görülmesi enteresandır. Taliban medreselerinde Hanefiliğin sadece klasik mezhebi üzerinden okutulması ve bu fıkhın çağdaş meseleler ile irtibatının kurulmaması, gelenek-metin merkezli bir zihniyeti ortaya çıkarmış, bu zihniyet ise daha medeni ve barışçıl çözümler bulma yolunda Taliban’a tüm kapıları kapatmıştır.
47- Tarikat geleneğine yaslanan oluşumlara örnek?
C: Birelviye.
48- Birelviye cemaati kurucusu kimdir?
C: Ahmet Rıza Han Birelvi. Bu cemaatte de Diyobendiye’de olduğu gibi medrese-tarikat birlikteliği mevcuttur. Farklılık şu ki, Diyobendi düşüncede medrese geleneği baskınken Birelviye’de tarikat geleneği baskındır.
49- Ahmet Rıza Han’ın tepki alan düşünceleri nedir?
C: Hz Muhammed’in Allah’ın nurundan bir nur olduğunu söylemesi, yine Hz Peygamberin geçmiş ve gelecekle ilgili gaybi bilgiye sahip olduğunu ileri sürmesi, vefatından sonra da her yerde hazır ve nazır olduğunu, dünya hayatı gibi bir hayatının bulunduğunu, bu özelliğiyle dünya işlerine her an müdahale edebildiğini iddia etmesi, Hz Peygamberde bulunan tüm bu özelliklerin evliyada da bulunabileceğini bildirmesi Ahmet Han’a karşı Hint ulemasının ciddi tepkisine yol açtı. O da, başta Diyobendiye ve Ehli Hadis cemaatlerine karşı büyük bir karalama kampanyası başlattı.
50- Birelviler kendilerine hangi adı vermektedirler?
C: Cemaati Ehli Sünnet.
51- Islahat?
C: Genel olarak herhangi bir kurumda, usülde ya da devlet düzeninde eskimiş, bozulmuş ya da aksayan yanlarını düzeltmek, iyileştirmek, eksiklikleri tamamlamak, bozulanları onarmak manasına gelmektedir.
52- Islahatçılık-Islahatçı oluşumlar?
C: Islahatçılıkta batılılaşma ve modernizm eleştirisi güçlüdür. Temel kaynak ve referanslarda nakil-akıl dengesi gözetilmeye çalışılır. Islahatçılıkta sürekli bir faaliyet, dinamizm ve teşkilatçılık göze çarpar. Söz ve yazı yerine iş, eylem ve hareket ön plandadır. Gelenekçi yapılarla kıyaslandığında, ıslahatçı yapılarda daha sıkı disiplin, daha katı hiyerarşi ve daha resmi ilişkiler göze çarpar. Teşkilatçı mantık baskındır. Liderliğe yükselmede dini tahsil önem arzetmez. Üst kadrolarda daha çok teknokrat, ekonomist, eğitimci ve gazeteciler bulunur. Kadınlarda faaliyetlere katılım gösterir.
53- Kültürel ıslahatçılık?
C: Eğitim, öğretim, basın-yayın, sivil toplu ve insani yardım kuruluşları, işadamı örgütleri, kültürel faaliyet yürüten dernek ve vakıflar, öğrenci teşkilatları gibi organlar vasıtasıyla halk tabanına ulaşıp seslerini duyururlar. Tabandan tavana doğru bir ıslahat programı öngören hareketlerdir.
54- Kültürel ıslahatçı oluşuma örnek?
C: Said Nursi çizgisini izleyen cemaatler.
55- Nur talebesi?
C: Said Nursi’nin yazdığı Nur Risaleleri’ni okuyanlar ve oluşturdukları halkalarda bu kitapların okutulması ve içindeki öğretilerin propagandası için çalışanlar, kendilerini Nur Talebesi olarak adlandırırlar.
56- Siyasal İslahatçılık?
C: Siyasal İslamcılık olarak ta nitelenen siyasal islahatçılık, kültürel ıslahatçılığın aksine tavandan tabana doğru bir ıslahat programı öngörmektedir. Kültürel ıslahatçıların kullandıkları organların yanı sıra, sendikalar, siyasal partiler veya işgale karşı direniş örgütleri şeklindeki kurumları da devreye sokarak iktidar talebinde bulunmaktadır.
57- Siyasal ıslahatçı hareketlerin en köklüsü ve en büyüğü?
C: Ihvanı Müslimin (Müslüman Kardeşler) teşkilatı.
58- İhvanı Müslimin kim tarafından nerede kuruldu?
C: Mısırlı bir öğretmen olan Hasan El-Benna öncülüğünde 1928’de İsmailiye’de kuruldu. (bu kadar kurucuları nasıl aklımızda tutcaz. Yeter yawww.. biz de insanız
)59- İhvanı Müslimin’in Mısır dışındaki şubeleri nerededir?
C: Suriye, Ürdün-Filistin, Sudan gibi Arap ülkelerinde de şubeler açılarak teşkilatlanmıştır.
60- Hasan El-Benna’nın düşünceleri?
C: İslam aleminin içinde bulunduğu kötü durumun aşılması için öncelikle hilafetin yeniden tesisi yoluyla İslam birliğinin sağlanması, İslami değerlerin hayata geçirilmesine yönelik bir devletin kurulması ve böylece Müslüman ülkelerin tümünün her türlü yabancı hakimiyetten ve onların yerli işbirlikçilerinden kurtarılması hedeflerini öngörmüştü.
61- İhvanı Müslimin hareketinin fikir adamları-üyeleri?
C: Seyyid Kutub, Muhammed Kutub, Zeynep Gazali, Abdülkadir Üleh, Mustafa Sıbai.
62- Hint alt kıtasında İhvanı Müslimin’in muadili sayılan hareket?
C: Cemaati İslami.
63- Cemaati İslami kim tarafından nerede kurulmuştur?
C: Çok sayıda eserleriyle Türkiye’de de tanınan Ebul Ala Mevdudi, teşkilatı Lahor’da 1941’de kurdu.
64- Cemaati İslami teşkilatının gayesi?
C: Hindistan’dan ayrı, tamamen Müslümanların yönetiminde, İslam alemine ve tüm dünyaya örnek olacak bir İslam devleti kurmak.
64- Radikal siyasal İslamcılığın sembol ismi olarak hatırlanan kişi?
C: Seyyid Kutub.
65- Seyyid Kutub’un eserleri?
C: Meşhur tefsiri Fi Zilalil Kuran ve Yoldaki İşaretler (mealim fit tarik)
66- Seyyid Kutub’a göre toplum kaça ayrılır?
C: Toplumlar, Müslüman ve cahili olmak üzere ikiye ayrılır. Müslüman toplum sadece Allaha kul olup hayatını Onun hükümlerine göre düzenleyen insanların oluşturduğu toplumdur. Cahili toplum ise, İslam inancı, düşüncesi, hukuku, ahlakı ve davranış kurallarının hakim olmadığı toplumdur.
67- Seyyid Kutub’a göre cahili toplumla mücadele nasıl olur?
C: Cahili toplum ile mücadele, tebliğ ve cihat vasıtasıyla yapılır. Mücadeleyi yürütecek öncü bir cemaatin öncelikle oluşması gerekir. Bu cemaat, şirk ve küfrün tüm çeşitlerinden arınmış saf bir akide (tevhit) temelinde bir araya gelir ve mücadelesini “Rabbani yöntem” adı verilen, tüm peygamberlerin Kuran’da anlatılan mücadele yöntemi izleyerek gerçekleştirir.
68- Kutub’un Benna ve Mevdudi’den ayrıldığı nokta?
C: Kutub muhatap olduğu toplumun cahili olduğunu düşündüğünden, bu toplumun tevhid akidesine boyun eğmeden yapılacak İslami hükümet talebinin bir oyalanma olduğunu düşünmekteydi. Yönetim şeklen değişse bile cahiliyyenin varlığını sürdüreceği kanaatindeydi. Kutub’un cahiliye toplumu, Darul İslam, Darul harb kavramlarını Benna kullanmamıştı. Yine Benna’nın sömürgeciliğe karşı cihadı ile Kutub’un cahili sisteme karşı cihadı farklı boyutlardaydı.
69- Batıda Modernizm anahatlarıyla ne zaman hüküm sürmüştür?
C: XIX.yy ın ikinci yarısında ve XX.yy ın ilk çeyreğinde hüküm sürmüştür.
70- Modernist oluşumların dayandığı temel düşünce?
C: Geleneksel kurumların, sanatın, edebiyatın vs artık zamanının dolduğunu, bu nedenle bunları terk ederek çağdaş değerlere uygun yeni bir kültür ve anlayışın geliştirilmesi gerektiğidir. Modernizm ticaretten felsefeye her şeyin sorgulanması gerektiğini savunur.
71- İslam modernizmi hakkında bilgi?
C: İslam modernistleri bozulma ve çöküşün asıl sebebinin ne dış güçler ne de Müslümanlar olduğu, asıl sorunun “bugüne İslam diye gelen din” olduğu tezini ileri sürerek dinin kaynaklarını, dinin anlaşılma usullerini ve dini geleneği derin bir sorgulamaya tabi tutmaktadırlar. İslam modernizminde icraat yerine söz ve yazı ön plandadır. Sözcüleri ise daha çok akademik ilahiyat eğitimi almış, sosyal bilimler formasyonuna sahip ve felsefi birikimleri yüksek kişilerden oluşur. Kuran’ı tek ölçüt olarak ele alırlar. Modernistlere göre sadece Kuran’dan ilham alınarak çağdaş sorunların üstesinden gelinebilir.
72- Geleneksel oluşum ve İslam modernizmi arasındaki fark?
C: Gelenekte Kuran; sünnet, icma ve kıyas ile birlikte bir kaynak olarak değerlendirilir. Yani Kuran diğer kaynakların da katkılarıyla okunup anlaşılır. İslam modernizmi ise bütün yorum çalışmalarını Kuran üzerine “onun doğru anlaşılması” için yoğunlaştırır. Diğer kaynakların katkısı gereksizdir, zira Kuran herkesin anlayabileceği kolaylıktadır.
73- Temel kaynak olarak Kuran’a yapılan güçlü vurgu hangi isimlerle adlandırılır?
C: Kuran İslamcılığı, Kuran’a Dönüşçülük, Kuraniyye (Kuranizm)
74- İslam Modernizmi içindeki ekoller?
C: Metinselci Modernizm ve Tarihselci Modernizm
75- Metinselci Modernizm ekolünün önde gelen isimleri?
C: Seyyid Ahmet Han, Muhammed Abduh, Muhammed Tevfik Sıdki, Ahmed Subhi Mansur ve Ahmet Perviz.
76- Metinselci Modernizm?
C: Ekol mensupları, Kuran ayetlerinin metinsel manalarını tümüyle umumi ve evrensel kabul ettiler ve ayetleri “güncelleştirme” yoluyla çözümü aranan çağdaş olaylara tatbik ettiler. Aklın ve tabiatın prensibine uymadığı iddia edilen hadisleri reddettiler, uyduğu düşünülen hadisleri kabul edip kullandılar.
77- Tarihselci Modernizm?
C: Tarihselci Modernizm, metinselci modernizmi “Kuran’ın indiği tarihsel şartları” görmezden gelerek güncelleştirme işlemini yaptıkları için eleştirmektedir.
78- Tarihselci Modernizm’in öncüsü?
C: Pakistanlı düşünür ve ilim adamı Fazlurrahman.
79- Tarihselci yöntem Fazlurrahmandan sonra kimler tarafından savunulmuştur?
C: Muhammed Abid Cabiri, Hasan Hanefi, Muhammed Arkoun, Nasr Hamid Ebu Zeyd.
80- Fazlurrahman’ın fikir sistemi?
C: Fazlurrahman’a göre değişim bir zorunluluktur. Müslümanların geri kalması değişim gerçeğinin anlaşılmamasından kaynaklanır. Günümüz Müslümanları Kuran’ın indiği tarihsel ortamdan daha farklı bir tarihsel ortamda yaşamaktadırlar. Kuran ise her çağa hitap eden bir kitaptır. Kuran’ın bu çağa hitabı tekil Kuran hükümleri vasıtasıyla değil; tevhit, adalet, hürriyet, eşitlik, şura gibi “Kuran’ın evrensel ilkeleri” vasıtasıyla olur. Ayetlerin tekil hükümleri ise ibadetlerle ilgili olanların dışında tarihseldir. Bu hükümler o çağın şartlarında ve o çağın maslahatlarına binaen nazil olmuştur, dolayısıyla sonraki dönemlere hitap etmez.
81- Fazlurrahman, Kuranı yorumlamak için hangi yöntemi önerir?
C: İlkönce Kuran’ın indiği döneme gidilip siyer ve sebebi nüzul rivayetlerinin yardımıyla ayetlerin hangi maksatlara binaen, hangi genel ilkeleri yerleştirmek için indiği tespit edilir. Sonra bu ilkeler bugüne taşınır ve ilkelerin çağın şartlarında nasıl gerçekleşeceği tespit edilerek modern çözümlere varılır. Böylece uran’ın emir ve yasakları zamanımızda yeniden etkinlik kazanır.
82- İslamcı Modernizmine eleştiriler nelerdir?
C: Ayetlerin sünnet ve icma dikkate alınmadan yorumlanmasının keyfilikler taşıdığı belirtilir. Ayrıca tarihselcilerin Kuran ilkelerini bugüne taşınmalarının neticesinde çıkan yeni hükümlerin, her nasılsa hep çağdaş zamanlarda yaşanan ve arzulanan uygulamalar olduğu ifade edilmektedir. Modernistlerin çözmek istediği sorunlar, oryantalizmin sorun diye ortaya koyduğu meselelerdir. Bunların çözümü için de oryantalizmin önerileri dikkate alınmaktadır.
83- Modernizm karşıtı çağdaş bir söylem olarak gelenekselcilik?
C: Gelenekselcilik, bütün dinlerin özünde bulunduğunu iddia ettikleri “ezeli hikmet” kavramı uyarınca dünyayı ce çağın olaylarını yorumlayıp anlamlandırmayı amaçlamaktadır. Modernleşen, dolayısıyla sekülerleşen toplumlar dini değerlerden uzaklaşmışlardır. Müslüman modernistlerin de bu olumsuz gidişatta rolleri bulunmaktadır. Gelenekselciler modernizmin yaptığı bu tahribatı gidermek, insanlığı tekrar dine ve dini değerlere çağırmak gayesi güderler, ancak belirli bir dine veya mezhebe çağırmak yerine, adına ezeli hikmet dedikleri ortak bir ilahi geleneğe ve değerlere çağrı yaparlar. (dinler arası diyalog düşüncesi bu ekolden beslenir.)
84- Modernizm karşıtı gelenekselcilik ekolünün, gelenekçi oluşumlardan farkı?
C: Bünyesinde bir hayli çağdaş unsur taşıyan bir ekoldür. Modernizm karşıtı olması, onun gelenekçi akımlar arasında değerlendirilmesini gerektirmez. Zaten gelenekselciliğin “dinlerin aşkın birliği” tezi, İslam’ın en son ve gerçek din olduğunu söyleyen geleneksel İslami düşünceyle bağdaşmamaktadır.
85- Modernizm karşıtı gelenekselciliğin önde gelen isimleri?
C: Rene Guegon ya da diğer ismiyle Abdülvahid Yahya
Frithjof Schuon ya da diğer ismiyle Şeyh İsa Nurettin Ahmet Şazeli Meryemi. (bu nasıl bir isimdir. kendi bile unutur
)Martin Lings ya da diğer ismiyle Ebubekir Siraceddin
William Chittick.
86- Modernizm karşıtı gelenekselcilik ekolünü Türkiye’de tanıtan kişi?
C: İranlı düşünür ve ilim adamı Seyyid Hüseyin Nasr.
Alıntı.İlimhazinem
7-8. uniteler yokmus ama olsun ellerinze saglık kardesım
YanıtlaSilENAM S.SIRATI MUSTAKIM GECMEZ..
YanıtlaSilSIRATI MÜSTAKİM geldigi Ayetler:
1.6
7.16
37.118
Allah razı olsun ellerinize sağlık..
YanıtlaSilBu yazı şekli için cok uğraştiniz mi acaba🤔 duzeltme sansiniz varsa cok daha yararli olacak. Emeginize saglik.
YanıtlaSilYazı şeklini hiç sevmedim karmakarışık duzeltirseniz çok daha güzel olacak...
YanıtlaSil